Η Ανοικτή Επιστήμη συγκροτεί το νέο πρότυπο για τη συνεργασία, υιοθέτηση και εφαρμογή καλών πρακτικών για την παραγωγή και διάθεση επιστημονικού έργου και αποτελεσμάτων της έρευνας, με άμεσο επιστημονικό, οικονομικό και κοινωνικό αντίκτυπο. Η Ανοικτή Επιστήμη αποτελεί βασική προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) ως προς τη βιώσιμη ανάπτυξη, την καλύτερη παραγωγή και αξιοποίηση ερευνητικών αποτελεσμάτων, τη συνεργατικότητα καθώς και τον εκδημοκρατισμό της γνώσης.
Η Ανοικτή Επιστήμη συνδυάζει αρχές που χαρακτηρίζουν, μεταξύ άλλων, την ανοικτή πρόσβαση σε (α) επιστημονικές δημοσιεύσεις, (β) ερευνητικά δεδομένα (ανοιχτά δεδομένα, FAIR[1] [1]), (γ) λογισμικό έρευνας, καθώς και σε (δ) υποδομές και υπηρεσίες έρευνας. Η ενσωμάτωση των αρχών αυτών στον εθνικό ερευνητικό ιστό, προϋποθέτει τη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων: επιστημόνων και ερευνητών, ΑΕΙ και Ερευνητικών Τεχνολογικών Φορέων, οργανισμών που χρηματοδοτούν την έρευνα, ερευνητικών υποδομών, βιβλιοθηκών, εκδοτικών οίκων και εταιρειών.
Το Ευρωπαϊκό Νέφος για την Ανοικτή Επιστήμη (EOSC[2] [2]) είναι το οικοσύστημα ερευνητικών δεδομένων – υποδομών που θα υποστηρίζει αποτελεσματικότερα τη διεπιστημονική έρευνα. Στόχος του EOSC είναι να εξυπηρετεί τους 1,7 εκ. ερευνητές της Ευρώπης και σταδιακά να επεκταθεί στον ευρύτερο δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα για την ανάπτυξη νέων προϊόντων, την αύξηση του ΑΕΠ και της απασχόλησης.
Η Ενιαία Ψηφιακή Αγορά[3] [3] και ο Ευρωπαϊκός Χώρος Έρευνας[4] [4] αποτελούν τις σημαντικότερες ροές μέσω των οποίων εισάγονται πολιτικές και μέτρα για την Ανοικτή Επιστήμη. Η Ελλάδα υιοθετεί πλήρως τις αρχές της Ανοικτής Επιστήμης, αναλαμβάνει όλες τις αναγκαίες δράσεις για την εφαρμογή της και συμμετέχει, αναπτύσσει και ενισχύει τις προσπάθειες της ευρωπαϊκής ερευνητικής κοινότητας μέσα από πρωτοβουλίες Ανοικτής Επιστήμης των οποίων ηγείται σε Νοτιοανατολική Ευρώπη και Βαλκάνια.
Για να συνεχίσει η Ελλάδα να εναρμονίζεται με το Ευρωπαϊκές απαιτήσεις και να επωφελείται από την Ανοικτή Επιστήμη, πρέπει να προχωρήσει στη Σύσταση Εθνικής Στρατηγικής Ανοικτής Επιστήμης και την ενδυνάμωση των εθνικών ψηφιακών υποδομών έρευνας. Η ενίσχυση των υπηρεσιών της έρευνας αποτελεί αναγκαία συνθήκη για την επιτυχία της Ανοικτής Πρόσβασης σε εθνικό επίπεδο και τη σύγκλιση με το Ευρωπαϊκό Νέφος Ανοικτής Επιστήμης (EOSC) και την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τα Υπολογιστικά Συστήματα Υψηλών Επιδόσεων (European HPC Strategy[5] [5]).
Η εκμετάλλευση των δεδομένων και υπηρεσιών του Νέφους Ανοικτής Επιστήμης (EOSC) από τον δημόσιο τομέα για τη διαμόρφωση αποφάσεων πολιτικής αναμένεται να αποτελέσει εξαιρετικής σημασίας εργαλείο τα επόμενα χρόνια, όπως εξάλλου περιγράφεται και στην νέα Στρατηγική της Ευρωπαϊκής ένωσης για τα δεδομένα[6] [6]. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι αναγκαία η λεπτομερέστερη μελέτη για τις ευκαιρίες που δημιουργούνται στους διάφορους τομείς πολιτικής και το ρόλο τους στον ψηφιακό μετασχηματισμό του συνόλου της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας.
Η κυβερνητική στρατηγική για οριζόντιες υπηρεσίες ηλεκτρονικών υποδομών υψηλής ποιότητας για την ελληνική ακαδημαϊκή, ερευνητική και εκπαιδευτική κοινότητα θα πρέπει να επικεντρωθεί στις εξής δράσεις:
- Αύξηση της χωρητικότητας του δικτύου ώστε να συνεχίσει να αποτελεί τη βασική συνιστώσα του πανευρωπαϊκού ερευνητικού και ακαδημαϊκού δικτύου GEANΤ.
- Ενίσχυση των κέντρων δεδομένων υπολογιστικού νέφους (Cloud) σε ό,τι αφορά στην αποθηκευτική και υπολογιστική χωρητικότητα για την κάλυψη των αναγκών της χώρας και την συμμετοχή της στο Ευρωπαϊκό Νέφος Ανοικτής Επιστήμης (EOSC).
- Επέκταση της εθνικής υποδομής υπολογιστικών συστημάτων υψηλών επιδόσεων (HPC) στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Σύμπραξης Υπολογιστών Υψηλών Επιδόσεων (EuroHPC).
- Εντατικοποίηση της ανάπτυξης των υποδομών τεχνολογίας στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης για τη βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής και την ενσωμάτωση / διεύρυνση της ΕΕ.
- Βελτίωση της διαθεσιμότητας, αξιοπιστίας και προσβασιμότητας σε υπηρεσίες ηλεκτρονικών υποδομών για τον ελληνικό τομέα έρευνας και εκπαίδευσης.
- Εξυπηρέτηση του αυξανόμενου αριθμού μεγάλων επιστημονικών κοινοτήτων τύπου ESFRI (Ευρωπαϊκό Στρατηγικό Φόρουμ για τις Υποδομές Έρευνας) και άλλων ποικίλων επιστημών.
- Ενεργή συμμετοχή στις τεχνικές και πολιτικές πρωτοβουλίες των ηλεκτρονικών υποδομών για την υποστήριξη της Ανοικτής Επιστήμης στην Ευρώπη και σε παγκόσμιο επίπεδο.
Στην παρούσα ενότητα συμπεριλαμβάνονται αναφορές και προτάσεις της Ομάδας Εργασίας του Εθνικού Σχεδίου για την Ανοικτή Επιστήμη [7].
Παρακάτω παρουσιάζονται συνοπτικά τα προτεινόμενα έργα για την Ανοικτή Επιστήμη και την ενίσχυση των ψηφιακών υποδομών έρευνας.
6.8.1. Εργα
Υιοθέτηση Εθνικής Στρατηγικής Ανοικτής Επιστήμης για την Ελλάδα
Η στρατηγική θα περιλαμβάνει την άμεση ενίσχυση της συμμετοχής της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Νέφος Ανοικτής Επιστήμης (EOSC), την υλοποίηση αναγκαίου θεσμικού πλαισίου και τον σχεδιασμό και δρομολόγηση υποδομών για την Ανοικτή Επιστήμη.
Ενίσχυση των εθνικών υποδομών και των ψηφιακών υπηρεσιών έρευνας
Η πολιτική στοχεύει στην επέκταση των αναγκαίων εθνικών υποδομών έρευνας και την αναβάθμιση των ψηφιακών υπηρεσιών έρευνας για την υποστήριξη της Ανοικτής Επιστήμης και την εναρμόνιση της χώρας με τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές δράσεις.
Ελεύθερη διάθεση και επαναχρησιμοποίηση ερευνητικών δεδομένων που παράγονται από δημόσια χρηματοδότηση
Πιλοτική διαχείριση FAIR δεδομένων από το 2022 και τη χρήση ανοικτών δεδομένων εξ ορισμού (open data by default) από το 2024.
Ανάπτυξη και διαχείριση λογισμικού έρευνας
Διάθεση του λογισμικού που παράγεται με δημόσια χρηματοδότηση με ανοικτή άδεια εξ ορισμού (open source by default) από το 2021.
Ανοικτή πρόσβαση σε Ερευνητικές Υποδομές
Πολιτικές πρόσβασης σε Ερευνητικές Υποδομές από το 2022 και βιώσιμη λειτουργία των υποδομών.
Πίνακας 4: Έργα σχετικά με την Ανοικτή Επιστήμη
Πηγή: Ιδία επεξεργασία
[1] [8]Wilkinson, M., Dumontier, M., Aalbersberg, I. et al. The FAIR Guiding Principles for scientific data management and stewardship. Sci Data 3, 160018 (2016) doi:10.1038/sdata.2016.18
[2] [9] https://ec.europa.eu/research/openscience/index.cfm?pg=open-science-cloud#
[3] [10] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52015DC0192&from=EN
[4] [11] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52012DC0392&from=EN
[5] [12] https://eurohpc-ju.europa.eu/index.html
[6] [13]https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/communication-european-strategy-data-19feb2020_en.pdf