3.1. Μοντέλο Δεδομένων
Το μοντέλο δεδομένων και τη οντολογία που αναπτύχθηκαν βασίζονται στα παρακάτω:
• Οντολογία ELI [1], για την απεικόνιση της έννοιας του Νομικού Πόρου (Legal resource 3) και τα χαρακτηριστικά/ιδιότητες του ELI που σχετίζονται με τον Νομικό Πόρο
• Akoma Ntoso [2] 4 , για την υποστήριξη ορολογίας που δεν περιλαμβάνεται στο ELI και σχετίζεται με την αναλυτική δομή των νομικών κειμένων και των τροποποιήσεων τους
• CPOV [3] (Core Public Organisation Vocabulary 5) , για την απεικόνιση της έννοιας του Δημόσιου Οργανισμού για τη συσχέτιση της νομοθεσίας με τις αρμόδιες υπηρεσίες
3.1.1. Προσέγγιση
Στο πρώτο στάδιο, και χρησιμοποιώντας ως βάση ένα υπάρχον κωδικοποιημένο νομικό κείμενο και την τροποποίησή του, μοντελοποιήθηκαν τρεις βασικές έννοιες:
• Η Νομοθετική Πράξη ή απλώς Πράξη (Legislative Act ή απλώς Act) που διαιρείται σε διαφορετικά συστατικά μέρη
• Η Τροποποίηση (Amendment) που συνδέεται με την Πράξη
• Η επίσημη αρχή δημοσίευσης στην Ελλάδα, το Εθνικό Τυπογραφείο, που είναι υπεύθυνο για την διαδικασία δημοσίευσης των νομοθετημάτων
Χρησιμοποιώντας έναν ανοιχτού λογισμικού επεξεργαστή οντολογιών που αναπτύχθηκε από το Πανεπιστήμιο του Stanford, το Protégé [4], οι προαναφερθείσες οντολογίες συνδυάστηκαν προκειμένου να σχεδιασθεί το μοντέλο δεδομένων για κάθε μία από τις τρεις έννοιες. Τα αντίστοιχα μοντέλα περιγράφονται λεπτομερώς παρακάτω.
Ολόκληρη η οντολογία που αναπτύχθηκε είναι δημοσιευμένη στο σύνδεσμο: http://openlaw.e-themis.gov.gr/documentation/index.html [5].
3 Ορισμός του ELI για το Legal resource: A distinct intellectual creation (i.e., the intellectual content). (Definition adapted from RDA – Resource Description and Access, see http://www.rdaregistry.info/ [6]/). Legal resource can be linked together using properties defined in the model. A legal resource can represent a legal act or any component of a legal act, like an article. (http://publications.europa.eu/mdr/eli/documentation/ELI_Ontology-v1.0.htm [7])
4 http://www.akomantoso.org/ [2]
5 https://joinup.ec.europa.eu/asset/cpov/home [3]
3.1.2. Το μοντέλο Νομοθετικής Πράξης
Βάσει της οντολογίας του ELI, η Νομοθετική Πράξη μοντελοποιήθηκε σαν υποκλάση (subclass) του Νομικού Πόρου (legal resource), ο οποίος σύμφωνα με το ELI μπορεί να αναπαριστά μία νομοθετική πράξη ή οποιοδήποτε συστατικό μέρος αυτής, όπως για παράδειγμα ένα άρθρο.
Βάσει του ισχύοντος πλαισίου για την καλή νομοθέτηση 6 , μία Πράξη μπορεί να αποτελείται από ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω συστατικά μέρη, τα οποία παρατίθενται από την υψηλότερη στη χαμηλότερη υποδιαίρεση:
• Μέρη (Parts), το οποία μπορεί να περιέχουν Κεφάλαια και τα οποία μπορεί να αριθμούνται με αριθμητικά ή λεκτικά προσδιοριστικά (πχ. ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ή ΜΕΡΟΣ 1)
• Κεφάλαια (Chapters), τα οποία μπορεί να περιέχουν Άρθρα
• Άρθρα (Articles), τα οποία μπορεί να περιέχουν Παραγράφους
• Παράγραφοι (Paragraph), οι οποίες μπορεί να περιέχουν Περιπτώσεις
• Περιπτώσεις (Intend), οι οποίες μπορεί να περιέχουν Υποπεριπτώσεις
• Υποπεριπτώσεις (Subintend), οι οποίες μπορεί να περιέχουν Εδάφια;
• Εδάφια (Passage), που συνιστά το χαμηλότερο επίπεδο υποδιαίρεσης ενός νομικού κειμένου
Κάθε ένα από τα παραπάνω μέρη αποτελεί αυτούσιο Νομικό Πόρο (Legal resource). Επίσης είναι αναπόσπαστο κομμάτι της Πράξης (Act) στην οποία περιέχεται. Δεδομένου αυτού υπήρξε ανάγκη για χρήση της ορολογίας που χρησιμοποιείται στο Akoma Ntoso, σύμφωνα με την οποία ορίζεται η έννοια «Σώμα» (Body) μίας Πράξης. Όλα τα παραπάνω μέρη, δημιουργήθηκαν ως υποκλάσεις (subclass) της έννοιας Σώμα, που απεικονίζει έναν αφηρημένο Νομικό Πόρο και είναι συνεπώς υποκλάση (subclass) του Νομικού Πόρου.
Ως αποτέλεσμα μία Πράξη έχει, ως Νομικός Πόρος, τουλάχιστον ένα Σώμα, το οποίο περιέχει ένα ή περισσότερα συστατικά μέρη, όπως αυτά περιγράφονται παραπάνω. Κάθε συστατικό μέρος μπορεί να εμφανίζεται από 0 έως περισσότερες φορές.
6 Βλ. «Πρακτικές Οδηγίες για την Κατάρτιση των Νομοσχεδίων» και «Εγχειρίδιο Εναρμόνισης» Γ.Γ.Κ.
[8]
Σχήμα 2: Ιεραρχικό μοντέλο για το Σώμα και τα συστατικά του μέρη
Μία Πράξη έχει τις παρακάτω ιδιότητες/χαρακτηριστικά, οι οποίες αποτελούν τη βάση για τον ορισμό των μεταδεδομένων, δηλαδή του δεύτερου πυλώνα του ELI και βασίζονται στην οντολογία του:
Πίνακας 1: Ιδιότητες Πράξης
| Ιδιότητα/Χαρακτηριστικό | Επεξήγηση | Προαιρετική | Επαναχρησιμοποίηση από τα συστατικά μέρη |
| Ημερομηνία Υπογραφής / Date of signature
| Η ημερομηνία κατά την οποία υπογράφηκε μία πράξη | Ναι, η πράξη μπορεί να συνδέεται με διαφορετικές ημερομηνίες που υποδεικνύουν τη φάση εξέλιξης στην οποία βρίσκεται. Στην περίπτωση που είναι κενή η πράξη έχει συνταχθεί αλλά δεν έχει ακόμη υπογραφεί | Όχι, η ημερομηνία υπογραφής ανήκει μόνο στη συνολική πράξη |
| Ημερομηνία Δημοσίευσης / Date of publication | Η ημερομηνία κατά την οποία δημοσιεύτηκε μία πράξη | Ναι, η πράξη μπορεί να συνδέεται με διαφορετικές ημερομηνίες που υποδεικνύουν τη φάση εξέλιξης στην οποία βρίσκεται. Στην περίπτωση που είναι κενή η πράξη μπορεί να έχει υπογραφεί αλλά δεν έχει ακόμη δημοσιευθεί | Όχι, η ημερομηνία δημοσίευσης ανήκει μόνο στη συνολική πράξη |
| Περιγραφή / Description | Σύντομη περιγραφή της πράξης | Όχι, η πράξη πρέπει να έχει μία σύντομη περιγραφή | Ναι, χρησιμοποιείται από την Παράγραφο για να περιγράψει το περιεχόμενό της |
| Ημερομηνία έναρξης ισχύος / First date of entry in force | Η ημερομηνία που οποιοδήποτε τμήμα του νομικού πόρου ή νομικής έκφρασης (legal expression 7 ) τέθηκε σε ισχύ | Ναι, η πράξη μπορεί να συνδέεται με διαφορετικές ημερομηνίες που υποδεικνύουν τη φάση εξέλιξης στην οποία βρίσκεται. Στην περίπτωση που είναι κενή η πράξη μπορεί να έχει δημοσιευθεί αλλά δεν έχει τεθεί σε ισχύ | Ναι, χρησιμοποιείται από όλα τα μέρη για να υποδείξει πότε τίθενται σε ισχύ |
| Έχει μέρη / Has part
| Υποδεικνύει το Σώμα μίας πράξης | Όχι, η πράξη πρέπει να έχει Σώμα ανεξαρτήτως της σύνθεσης αυτού | Ναι, χρησιμοποιείται από τα μέρη για να υποδείξει την ιεραρχική δομή |
| Έχει θεματική περιοχή / Has subject division | Υποδεικνύει τη θεματική περιοχή μίας πράξης βάσει του κωδικολογίου των νομικών θεματικών περιοχών σύμφωνα την ελληνική νομοθεσία (το καθολικό θεματικό νομικό ευρετήριο 8) | Όχι, η πράξη πρέπει να αντιστοιχίζεται σε τουλάχιστον μία (1) θεματική περιοχή | Ναι, χρησιμοποιείται από όλα τα συστατικά μέρη για να υποδείξει τη θεματική περιοχή στην οποία ανήκουν |
| Γλώσσα / Language | Υποδεικνύει τη γλώσσα της πράξης σύμφωνα με το κωδικολόγιο γλωσσών το οποίο στην συγκεκριμένη περίπτωση έχει τιμή http://publications.europa.eu/resource/authority/language/ELL [9] | Όχι, η πράξη πρέπει να είναι συνδεδεμένη τουλάχιστον με την ελληνική γλώσσα. Αν διατίθενται και μεταφράσεις της πράξης, πρέπει να εμφανιστούν στο μοντέλο ως νομικές εκφράσεις (legal expression) | Ναι, όλα τα μέρη έχουν τη ίδια τιμή γλώσσας |
| Τοπικό αναγνωριστικό / Local id | Το μοναδικό αναγνωριστικό που χρησιμοποιείται στο τοπικό σύστημα αναφοράς, προκειμένου να εξασφαλιστεί η συμβατότητα με το τοπικό σύστημα, όπως για παράδειγμα το CELEX στην ΕΕ ή το NOR στη Γαλλία | Όχι, η πράξη ταυτοποιείται με ένα τοπικό αναγνωριστικό | Όχι, το τοπικό αναγνωριστικό ανήκει μόνο στη συνολική πράξη |
| Τίτλος / Title | Ο τίτλος της πράξης | Όχι, η πράξη πρέπει να έχει έναν τίτλο | Ναι, μόνο μέρη όπως «Άρθρο», «Κεφάλαιο», «Μέρος» μπορεί να έχουν τίτλο |
| Τύπος πράξης/ Type document | Το URI που χαρακτηρίζει την πράξη όπως προσδιορίζεται από συγκεκριμένο κωδικολόγιο όπως http://publications.europa.eu/authority/resource-type/ACT [10]
| Όχι, η πράξη πρέπει να έχει το είδος πράξης π.χ. νόμος, Υπουργική απόφαση κλπ | Όχι, ο τύπος πράξης αναφέρεται μόνο στη συνολική πράξη |
| URI Σχήμα / URI schema | Το URI Σχήμα χρησιμοποιείται πρακτικά για την αναπαράσταση της πράξης, για παράδειγμα: http://openlaw.e-themis.gov.gr/eli/{document_type}/{law_number}/{yyyy}/ | Όχι, η πράξη πρέπει να έχει το δικό της URI σχήμα | Ναι όλα τα μέρη πρέπει να έχουν το δικό τους URI σχήμα |
Ένα από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά του μοντέλου είναι το URI σχήμα, που διαφοροποιείται για κάθε συστατικό μέρος της πράξης. Το URI σχήμα βασίζεται στον Πρώτο Πυλώνα του ELI: σταθερά αναγνωριστικά νομοθεσίας με χρήση HTTP URIs. Το URI σχήμα χρησιμοποιεί τα διαθέσιμα μεταδεδομένα για τη δημιουργία μοναδικών, σταθερών αναγνωριστικών.
7 The intellectual realisation of a legal resource in the form of a «sequence of signs» (typically alpha-numeric characters in a legal context) (definition adapted from RDA). For example, any version of the legal resource whose content is specified and different from others for any reason: language, versions, etc (http://publications.europa.eu/mdr/eli/documentation/ELI_Ontology-v1.0.htm [7])
Πίνακας 2: Κατάλογος των συστατικών μερών μίας πράξης με το αντίστοιχο URI σχήμα
| Συστατικό Μέρος | URI Σχήμα |
| Άρθρο / Article | http://openlaw.e-themis.gov.gr/eli/{document_type}/{law_number}/{yyyy}/article_{article_number} |
| Κεφάλαιο / Chapter | http://openlaw.e-themis.gov.gr/eli/{document_type}/{law_number}/{yyyy}/chapter_{chapter_number} |
| Περίπτωση / Indent | http://openlaw.e-themis.gov.gr/eli/{document_type}/{law_number}/{yyyy}/indent_{indent_number} |
| Παράγραφος / Paragraph | http://openlaw.e-themis.gov.gr/eli/{document_type}/{law_number}/{yyyy}/paragraph_{paragraph_number} |
| Μέρος / Part | http://openlaw.e-themis.gov.gr/eli/{document_type}/{law_number}/{yyyy}/part_{part_number} |
| Εδάφιο / Passage | http://openlaw.e-themis.gov.gr/eli/{document_type}/{law_number}/{yyyy}/passage_{passage_number} |
| Υποπερίπτωση / Subindent | http://openlaw.e-themis.gov.gr/eli/{document_type}/{law_number}/{yyyy}/subindent_{subindent_number} |
Προκειμένου για την κατηγοριοποίηση ενός Νομικού Πόρου, το ELI χρησιμοποιεί συγκεκριμένες έννοιες όπως:
- Διοικητική περιοχή (Administrative area)
- Σε ισχύ (In force), με πιθανές τιμές “Σε ισχύ” ( “in force”), “Όχι σε ισχύ” (“not in force”) ή “Σε ισχύ εν μέρει” (“partially in force”)
- Γλώσσα (Language), που για την συγκεκριμένη περίπτωση έχει τιμή “Ελληνικά”
- Νομικό κύρος (Legal value), με τιμές “δεσμευτικό” (“authoritative”), “οριστικό” (“definitive”), “επίσημο” (“official”), “ανεπίσημο” (“unofficial”);
- Τύπος πόρου (Resource type), που για την συγκεκριμένη περίπτωση έχει τιμή http://publications.europa.eu/authority/resource-type/ACT [10]
- Έκδοση (Version)Με τον ορισμό της Θεματικής Περιοχής (SubjectDivision) και της αντίστοιχης ιδιότητας “έχει θεματική περιοχή” των αντικειμένων, κάθε instance μίας Πράξης μπορεί να αντιστοιχιστεί σε κάποια περιοχή. Πρακτικά, αυτό βοηθάει στην κατηγοριοποίηση της νομοθεσίας, ώστε να διευκολύνεται η αναζήτηση συγκεκριμένου νομοθετήματος από τους χρήστες.
- Επιπλέον, δεδομένης της ανάγκης για αντιστοίχιση των εθνικών νομικών πράξεων σε μία ή περισσότερες θεματικές ενότητες, δημιουργήθηκε στο μοντέλο η έννοια Θεματική περιοχή (SubjectDivision) σαν υποπερίπτωση του χαρακτηριστικού “αφορά” (is about) του ELI. Ο ορισμός των θεματικών περιοχών έγινε βάσει του νομικού ευρετηρίου του ιστοτόπου του «Κώδικα Διαρκούς Νομοθεσίας – Ραπτάρχης», e-themis.gov.gr [12]. Ο τελικός κατάλογος των θεματικών περιοχών θα προκύψει μετά την ολοκλήρωση του έργου «Εθνική Πύλη για την Κωδικοποίηση και Αναμόρφωση της Ελληνικής Νομοθεσίας», στο πλαίσιο του οποίου θα εμπλουτιστεί και θα επεκταθεί με σκοπό να προκύψει Καθολικό Νομικό Θεματικό Ευρετήριο.
Με τον ορισμό της Θεματικής Περιοχής (SubjectDivision) και της αντίστοιχης ιδιότητας “έχει θεματική περιοχή” των αντικειμένων, κάθε instance μίας Πράξης μπορεί να αντιστοιχιστεί σε κάποια περιοχή. Πρακτικά, αυτό βοηθάει στην κατηγοριοποίηση της νομοθεσίας, ώστε να διευκολύνεται η αναζήτηση συγκεκριμένου νομοθετήματος από τους χρήστες.
[13]
Figure 3: Η έννοια «Θεματική Περιοχή» (Subject Division) ορίστηκε για την κατηγοριοποίηση της Ελληνικής Νομοθεσίας
Η Θεματική Περιοχή αποτελεί γενικευμένη έννοια που θα μπορούσε δυνητικά να επαναχρησιμοποιηθεί και από άλλα μοντέλα δεδομένων. Για το σκοπό αυτό ορίστηκε σχετικό κωδικολόγιο (controlled vocabulary), του οποίο στη σημερινή του μορφή είναι αναρτημένο στη διεύθυνση http://openlaw.e-themιs.gov.gr/vocabulary.html [14].
Η νομοθεσία που είναι σε συναφείς θεματικές περιοχές μπορεί να συμπεριλαμβάνεται σε Βιβλία (books) με βάση την ορολογία του Akoma Ntoso αλλά και την σχετική εγκύκλιο της Γενικής Γραμματείας της Κυβέρνησης.
1.1.1. Το μοντέλο της Τροποποιητικής Πράξης (Amendment)
Η Τροποποίηση ως διακριτή φάση της νομοπαρασκευαστικής διαδικασίας, θεωρείται ως νέος Νομικός Πόρος (Legal Resource). Παράλληλα, σύμφωνα με το ELI η Τροποποίηση μπορεί να θεωρηθεί ως η επίπτωση που αλλάζει το κείμενο ενός νομοθετήματος συνεπώς η Τροποποίηση είναι υποδιαίρεση της έννοιας “Επίπτωση” (Effect).
Όπως η Πράξη, έτσι και η Τροποποίηση, έχει ένα Σώμα που ονομάζεται Σώμα Τροποποίησης (AmendmentBody), ορολογία που προέρχεται από το Akoma Ntoso.
Το Σώμα Τροποποίησης έχει ως κύριες υποδιαιρέσεις το Άρθρο και την Παράγραφο, ενώ μπορεί δυνητικά να έχει και οποιοδήποτε άλλο συστατικό μέρος (όπως πχ Περίπτωση, Υποπερίπτωση) όπως ακριβώς και η Νομοθετική Πράξη.
[15]
Σχήμα 4: Ιεραρχικό μοντέλο για την «Τροποποίηση» και το «Σώμα Τροποποίησης»
Λαμβάνοντας υπόψη ότι μία Τροποποίηση μεταβάλλει ένα νομοθέτημα, η ιδιότητα του ELI «μεταβάλλει» (changes) μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη διασύνδεση μεταξύ όλων των συστατικών μερών ενός Νομικού Πόρου. Η αντίστροφη αυτής ιδιότητα «μεταβάλλεται από» (changed by) χρησιμοποιείται για τη δημιουργία διασύνδεσης μεταξύ ενός μεταβαλλόμενου νομοθετήματος και μίας τροποποίησης.
Δεδομένου ότι η έννοια «μεταβάλλει» είναι αρκετά γενικευμένη, εισήχθησαν νέες υποδιαιρέσεις αυτής για την εξειδίκευσή της. Οι νέες υποδιαιρέσεις προέρχονται από το Akoma Ntoso και είναι οι ακόλουθες.
- Κατάργηση (Repeal)
- Αντικατάσταση (Substitution)
- Προσθήκη (Insertion)
- Διαχωρισμός (Split)
- Συνένωση (Join)
- Επαναρίθμηση (Renumbering)
- Σημειώνεται ότι για κάθε μία από τις παραπάνω υποδιαιρέσεις έχει οριστεί και η αντίστροφή της.
1.1.1. Το Εθνικό Τυπογραφείο και το Μοντέλο Εφημερίδας Κυβέρνησης
Το Εθνικό Τυπογραφείο είναι υπεύθυνο για την δημοσίευση όλων των νόμων που ψηφίστηκαν σε μία δεδομένη χρονική περίοδο.
Προκειμένου για την μοντελοποίηση του Εθνικού Τυπογραφείου, χρησιμοποιήθηκε το Core Public Organisation Vocabulary, βάσει του οποίου ως Δημόσιος Οργανισμός (PublicOrganisation) ορίζεται «Οποιοσδήποτε οργανισμός ανήκει στο δημόσιο τομέα σύμφωνα με το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο ανεξαρτήτως βαθμίδας».
Για την αναπαράσταση του Εθνικού Τυπογραφείου προστέθηκε στο μοντέλο η έννοια “Σώμα Δημοσίευσης “ (PublicationBody) σαν υποδιαίρεση του Δημόσιος Οργανισμός. Συνεπώς το Εθνικό Τυπογραφείο είναι ένα instance του “Σώμα Δημοσίευσης“.
[16]
Σχήμα 5: Το ιεραρχικό μοντέλο για το «Σώμα Δημοσίευσης»
Σαν instance του «Σώμα Δημοσίευσης», το Εθνικό Τυπογραφείο έχει τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
- την αρχική ιστοσελίδα (homepage), με τιμή http://www.et.gr [17]
- τη σχέση “δημοσίευσε” (has published) με ένα Φύλλο της Εφημερίδας της Κυβέρνησης (ΦΕΚ)
- Η κατηγοριοποίηση της Εφημερίδας της Κυβέρνησης (officialGazette) προέρχεται από το Akoma Ntoso που την χαρακτηρίζει ως “Συλλεκτική Δομή” (CollectionStructure), δηλαδή ως παράθεση ενός συνόλου στοιχείων, εν προκειμένω ενός συνόλου νόμων. Από την άλλη πλευρά η Εφημερίδα της Κυβέρνησης μπορεί επίσης να θεωρηθεί Σχήμα (Format) στο οποίο ενσωματώνεται μία νομική έκφραση.
- Βάσει των παραπάνω η Εφημερίδα της Κυβέρνησης μοντελοποιήθηκε όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα:
[18]
Figure 6: Το ιεραρχικό μοντέλο για την «Εφημερίδα της Κυβερνήσεως»
Για παράδειγμα το ΦΕΚ A.45, εφόσον είναι Εφημερίδα της Κυβέρνησης, έχει την ιδιότητα «δημοσιεύτηκε από» (isPublishedBy), αντίθετη της ιδιότητας «δημοσίευσε» του Εθνικού Τυπογραφείου:
[19]
Σχήμα 7: Το ΦΕΚ Α.45 «δημοσιεύτηκε από» το Εθνικό Τυπογραφείο