Αρχική Ανάπτυξη καταδυτικού τουρισμού, ρυθμίσεις αναπτυξιακού χαρακτήρα, ρυθμίσεις για κολυμβητικές δεξαμενές εντός τουριστικών καταλυμάτων, σήμα πιστοποίησης glamping και λοιπές διατάξειςΆρθρο 9 Ελεύθερα τεχνητά υποβρύχια αξιοθέαταΣχόλιο του χρήστη Δρ Κώστας Ντούνας | 8 Μαρτίου 2020, 09:39
  • Σχόλιο του χρήστη 'Δρ Κώστας Ντούνας' | 8 Μαρτίου 2020, 09:39

    Καταδυτικός Τουρισμός, Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις και Τεχνητοί ύφαλοι Με το παρόν σημείωμα θα επιθυμούσα να συμβάλω στον διάλογο και ειδικότερα να θίξω μερικά σημαντικά κατά την γνώμη μου σημεία, όπως είναι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την μαζική κατάδυση αναψυχής καθώς και η παρεξηγημένη από τη κοινή γνώμη έννοια των τεχνητών υφάλων. Οι τεχνητοί ύφαλοι είναι μία καλά τεκμηριωμένη επιστημονική οντότητα με συγκεκριμένη λειτουργία και στόχους και που δεν θα πρέπει να αποτελεί πρόσχημα για μια άκριτη απόρριψη στον πυθμένα πάσης φύσης και μορφής αντικειμένων, αισθητικής ή όχι αξίας. Ο οικοτουρισμός, ως μια ραγδαία ανερχόμενη οικονομική δραστηριότητα, απαιτεί αποτελεσματικό σχεδιασμό και διαχείριση ώστε να προλαμβάνονται τυχόν αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Είναι γενικά παραδεκτό ότι ένας μεγάλος αριθμός οικοτουριστικών προϊόντων καταναλώνονται από «επιφανειακούς» οικοτουρίστες (soft ecotourists) των οποίων η μη συνεπής οικολογική συμπεριφορά κατά τη διάρκεια της παραμονής τους σε ένα τουριστικό προορισμό μπορεί να αποβεί καταστρεπτική για το περιβάλλον αλλά και την τοπική κοινωνία. Ως αποτέλεσμα, η ανάπτυξη του οικοτουρισμού σε περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές εξακολουθεί σήμερα να προκαλεί διαταραχές της οικολογικής ισορροπίας και αρνητικές επιδράσεις στους πληθυσμούς των ειδών της τοπικής άγριας χλωρίδας και πανίδας που αναπόφευκτα οδηγούν σε απώλειες βιοποικιλότητας. Στις στρατηγικές αντιμετώπισης του συγκεκριμένου προβλήματος περιλαμβάνεται η δημιουργία ειδικών και τροποποιημένων με τεχνητά μέσα θεματικών περιοχών μικρής έκτασης για τη συγκέντρωση του μαζικού οικοτουρισμού (mass ecotourism). Καθώς η συγκεκριμένη κατηγορία των «επιφανειακών» οικοτουριστών εκπροσωπεί τη συντριπτική πλειονότητα των επισκεπτών, η συγκέντρωση τους σε ειδικά τροποποιημένες με τεχνητά μέσα θεματικές τουριστικές περιοχές, επιτρέπει την αποτελεσματικότερη διαχείριση των υψηλής οικολογικής αξίας γειτονικών φυσικών περιοχών, οι οποίες ωστόσο θα πρέπει να είναι προσβάσιμες από συνειδητοποιημένους περιβαλλοντικά επισκέπτες (hard ecotourists). Αντίστοιχα, η παγκόσμια ανάπτυξη του θαλάσσιου τουρισμού έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας συνεχώς αυξανόμενης περιβαλλοντικής πίεσης και μιας ανάλογης μείωσης της βιοποικιλότητας που παρατηρούνται σήμερα σε όλους τους διεθνείς τουριστικούς προορισμούς που εμφανίζουν ιδιαίτερο καταδυτικό ενδιαφέρον (Hasler & Ott, 2008; Di Franco et al., 2009). Οι αρνητικές αυτές επιπτώσεις οφείλονται κυρίως στην ίδια την παρουσία των δυτών καθώς αυτοί καταδύονται στους φυσικούς υφάλους είτε με αυτόνομη καταδυτική συσκευή (SCUBA)είτε με χρήση μάσκας και αναπνευστήρα (snorkeling. Έχει διαπιστωθεί,με άμεσες παρατηρήσεις στο πεδίο, ότι σχεδόν σε κάθε κατάδυση αναψυχής καταγράφονται πολυάριθμα επεισόδια ηθελημένων ή και ασυνείδητων επαφών των δυτών με ευαίσθητους θαλάσσιους οργανισμούς, που αθροιστικά έχουν ως αποτέλεσμα τον τραυματισμό ή και τη θανάτωση πολλών εξ αυτών. Η συνεχής αυτή αρνητική επίδραση των επισκεπτών-δυτών οδηγεί σταδιακά στην υποβάθμιση του θαλάσσιου οικοσυστήματος που μπορεί να φθάσει τοπικά ακόμη και στην ολοκληρωτική καταστροφή του. Το φαινόμενο της ακραίας υποβάθμισης πολλών υποθαλάσσιων καταδυτικών προορισμών εξαιτίας του μαζικού θαλάσσιου τουρισμού, έχει τεκμηριωθεί επιστημονικά σε παγκόσμιο επίπεδο. Η αντιμετώπιση του απαιτεί τη λήψη διαχειριστικών μέτρων αποσυμφόρησης των επισκέψεων, όπως η μείωση του μέγιστου επιτρεπόμενου αριθμού των καταδύσεων καθώς και η εκτροπή ενός μέρους των επισκεπτών από ευαίσθητες θαλάσσιες φυσικές περιοχές υψηλής οικολογικής και αισθητικής αξίας. Μία από τις προσφερόμενες λύσεις είναι η δημιουργία τεχνητών υποθαλάσσιων οικοτουριστικών αξιοθέατων με χρησιμοποίηση ειδικών κατασκευών τεχνητών υφάλων (artificial reefs, που έχουν εξ ορισμού ως στόχο την προσομοίωση των λειτουργικών και μορφολογικών χαρακτηριστικών των υποθαλάσσιων βραχωδών υποστρωμάτων, γνωστών και ως φυσικών υφάλων (natural reefs). Οι τεχνητοί ύφαλοι (Τ.Υ.) είναι κατασκευές, κυρίως από σκυρόδεμα, που ποντίζονται στο θαλάσσιο πυθμένα μέσα στα όρια θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών (ΜPAs) και στοχεύουν στην αύξηση της αφθονίας, της βιομάζας και της βιοποικιλότητας των φυσικών πληθυσμών θαλάσσιων οργανισμών, προσφέροντας τους νέες θέσεις (ενδιαιτήματα) κατοικίας και καταφυγίου, εξυπηρετώντας ταυτόχρονα την αναπαραγωγή, τη διατροφή και την ανάπτυξη των νεαρών ατόμων και γενικά τη διαβίωση των πληθυσμών τους όχι μόνο στη στενή περιοχή εγκατάστασης των τεχνητών υφάλων αλλά και στην ευρύτερη παράκτια ζώνη. H επιστημονική βιβλιογραφία σχετικά με την τυπολογία των τεχνητών υφάλων που έχουν χρησιμοποιηθεί μέχρι σήμερα για ψυχαγωγικούς-οικοτουριστικούς σκοπούς, με βάση τη φυσική τους εμφάνιση και τα υλικά κατασκευής τους (Stolk et al., 2015), τους κατατάσσει στις εξής γενικές κατηγορίες: α) τεχνητοί ύφαλοι από μετατροπή της χρήσης ανθρώπινων κατασκευών, πχ. παλαιά σκάφη, αεροπλάνα, αυτοκίνητα, άλλα άχρηστα μέσα μεταφοράς, κλπ. β) τεχνητοί ύφαλοι που απέχουν σημαντικά από την ακριβή προσομοίωση της φόρμας, λειτουργίας και της αισθητικής των φυσικών υφάλων, πχ. προκατασκευασμένες μονάδες από μέταλλο, σκυρόδεμα, μάρμαρο ή και από συνθέσεις των υλικών αυτών. Οι κατασκευές αυτές έχουν μορφή γεωμετρικών σχημάτων, όπως πυραμίδων, ημισφαιρίων, θόλων, ορθογώνιων ογκόλιθων, ή ακόμη περιλαμβάνουν πρωτότυπα ή αντίγραφα έργων τέχνης, πχ. αγάλματα, αντίγραφα ιστορικών κτιριακών εγκαταστάσεων κλπ. και έχουν ωστόσο ως τεχνητοί ύφαλοι περιορισμένη λειτουργική-οικολογική αξία. γ) τεχνητοί ύφαλοι που προσομοιάζουν με τους φυσικούς υφάλους μιμούμενοι τη λειτουργία, τη φόρμα αλλά και την αισθητική των τελευταίων. Ένα σημαντικό μέρος της κοινής γνώμης και κυρίως των επισκεπτών των περιοχών στις οποίες έχουν ποντιστεί τεχνητοί ύφαλοι που απέχουν σημαντικά από την λειτουργία, αισθητική και τη φόρμα του φυσικού σκληρού υποστρώματος (κατηγορίες α και β), δε συμφωνεί με τις συγκεκριμένες μορφές παρέμβασης στο φυσικό περιβάλλον. Ορισμένοι μάλιστα θεωρούν ότι παρόμοιες πρακτικές είναι προσχηματικές και στην πραγματικότητα αποτελούν μια μορφή ρύπανσης με απόρριψη ή ακόμη και ηθελημένη απόκρυψη "απορριμμάτων" στο θαλάσσιο πυθμένα (Kirkbride-Smith et al., 2013). Στην τρίτη κατηγορία μέχρι σήμερα περιλαμβάνονται ορισμένες περιορισμένες προσπάθειες που αφορούν στη χρησιμοποίηση φυσικών βράχων ή ογκόλιθων λατομείων, οι οποίοι μεταφέρονται από χερσαίες τοποθεσίες και ποντίζονται στην επιφάνεια του βυθού για τον σχηματισμό ακανόνιστων σωρών ποικίλων διαστάσεων. Θα πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι παρόμοιοι σχηματισμοί είναι μεν στην πράξη σχετικά λειτουργικοί αλλά παράλληλα είναι απλοί και μονότονοι στην εμφάνιση, με αποτέλεσμα να μη αποτελούν σήμερα πόλους έλξης των επισκεπτών-αυτοδυτών. Συμπερασματικά και σύμφωνα με την διεθνή επιστημονική εμπειρία, δεν έχουν μέχρι σήμερα αναπτυχθεί τεχνητά ενδιαιτήματα τα οποία αφενός να ενσωματώνουν στη δομή τους τα λειτουργικά χαρακτηριστικά και ταυτόχρονα να προσομοιάζουν σε αισθητική και εμφάνιση με τα υποθαλάσσια βραχώδη υποστρώματα (φυσικοί ύφαλοι). Μοναδική εξαίρεση αποτελεί η καινοτομική τεχνολογία τεχνητών υφάλων που έχει μόλις πρόσφατα αναπτύξει το Ι.ΘΑ.Β.Β.ΥΚ. με τίτλο: "Όαση κατάδυσης αναψυχής με τεχνητούς υφάλους" και έχει ως κύριο στόχο την υποστήριξη του καταδυτικού τουρισμού τόσο στη χώρα μας όσο και διεθνώς (Dounas et al. , 2015, 2016a, 2016b, 2018). Πληροφορίες σχετικά με την συγκεκριμένη καινοτομική τεχνολογική προσέγγιση καθώς και σχετικά ερευνητικά αποτελέσματα από δοκιμές στο πεδίο δίνονται στην ιστοσελίδα του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε.: http://ubpcrete.hcmr.gr Δρ Κώστας Ντούνας Δ/ντής Ερευνών ΕΛΚΕΘΕ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ • Di Franco, A., Millazo, M., Pasquale, B., Tomasello, A., Chemello, R., 2009. SCUBA diver behaviour and its effects on the biota of a Mediterranean marine protected area. Environmental Conservation. 36, 32-40 • Dounas C. et al., 2015. Artificial Reefs and Diving Tourism. International Symposium "Marine Protected Areas in Greece and the Mediterranean", vol. 1:23-24. Zakynthos, Greece, 4-6 December 2015 • Dounas C. et al., 2016. Recreational Diving Oasis with Artificial Habitats. Rapp. Comm. int. Mer Médit., 41, 476. (41st CIESM Congress, Kiel Germany, 12-16 September 2016) • Dounas C. et al., 2016. Development of a new type of artificial shelters for the increase of biomass and the reproductive potential of hard substrate demersal fish. 6th Panhellenic Conference of Ichthyologists, Kavala, 6-9 October 2016. • Dounas C. et al., 2018. An experimental approach for measuring occupancy at size and shape of artificial shelters for fish-dwelling fishes: the case of dusky grouper. 12th Panhellenic Symposium of Oceanography & Fisheries, Corfu, Greece, 38p. • Hasler Η. & J.A. Ott 2008. Diving down the reefs? Intensive diving tourism threatens the reefs of the northern Red Sea. Marine Pollution Bulletin, 56 (10): 1788–1794 • Kirkbride-Smith A.E., Wheeler P.M., Johnson M.L. 2013. The Relationship between Diver Experience Levels and Perceptions of Attractiveness of Artificial Reefs - Examination of a Potential Management Tool. PLoS ONE 8(7): e68899. • Stolk P., Markwell K., Jenkins J. 2005. Perceptions of artificial reefs as scuba diving resources: a study of Australian recreational scuba divers. Ann. Leisure Res. 8: 153–173.