Αρχική Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του Ειδικού Χωρικού Σχεδίου (ΕΧΣ) για το Εκθεσιακό Κέντρο ΘεσσαλονίκηςΣτρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του Ειδικού Χωρικού Σχεδίου (ΕΧΣ) για το Εκθεσιακό Κέντρο ΘεσσαλονίκηςΣχόλιο του χρήστη Τμήμα Αρχιτεκτόνων ΠΣ ΑΠΘ | 4 Απριλίου 2019, 15:33
  • Σχόλιο του χρήστη 'Τμήμα Αρχιτεκτόνων ΠΣ ΑΠΘ' | 4 Απριλίου 2019, 15:33

    ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΠΣ ΑΠΘ Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο των ΣΜΠΕ όπως καθορίζεται στο Παράρτημα ΙΙΙ της ΚΥΑ με αρ.ΥΠΕΧΩΔΕ/ΕΥΠΕ/οικ107017 (ΦΕΚ 1225Β/2006), συμμόρφωσης με τις διατάξεις της οδηγίας 2001/42/ΕΚ, κρίνουμε ότι η ΣΜΠΕ που τίθεται προς διαβούλευση για το «Ειδικό Χωρικό Σχέδιο για το Εκθεσιακό Κέντρο Θεσσαλονίκης» (στο εξής αναφερόμενο ως «ΕΧΣ ΕΚΘ») δεν ακολουθεί μια σύγχρονη επιστημονική προσέγγιση των περιβαλλοντικών διαστάσεων και παραμέτρων των αστικών επεμβάσεων, δεν παρουσιάζει αναλυτικά επιστημονικά κριτήρια περιβαλλοντικής προσέγγισης, και καταστρατηγεί ακόμη και τις κατευθύνσεις αστικής ανάπτυξης όπως τέθηκαν στην με αριθμ. πρωτ. οικ. ΥΠΕΝ 48085/23-11-2017 Απόφαση Γ.Γρ. για την Προέγκριση Χωροθέτησης του ΕΧΣ ΕΚΘ. Η ΣΜΠΕ υπό διαβούλευση είναι ουσιαστικά αυτοαναφορική και δεν προτείνει ουσιαστικές εναλλακτικές λύσεις. Περιορίζεται σε γενικές διαπιστώσεις, αποκρύπτοντας την πραγματική δόμηση και το καθεστώς ρυμοτομίας που υιοθετεί το ΕΧΣ. Επιπλέον, δεν αναγνωρίζει τις γενικότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις στην ευρύτερη κεντρική περιοχή της Θεσσαλονίκης. Ως εκ τούτου, υποστηρίζουμε ότι δεν διασφαλίζει μια υψηλού επιπέδου προστασία και μετασχηματισμό του αστικού περιβάλλοντος στην κεντρική περιοχή της Θεσσαλονίκης, θέτοντας την σε τροχιά μη αντιστρέψιμης, μη-βιώσιμης και μη-ανθεκτικής ανάπτυξης με δεινές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής των κατοίκων και των μελλοντικών γενεών της ευρύτερης οικιστικής περιοχής, καθώς επιβαρύνει την περιοχή μελέτης με νέες χρήσεις κεντρικών λειτουργιών, άστοχες υπερβάσεις δόμησης και κατάργηση ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων. Στο κείμενο της ΣΜΠΕ παρατίθενται σειρά στοιχείων που σχετικά με τη θέση και τη δυναμική του οργανισμού της HELEXPO – ΔΕΘ Α.Ε., καθώς και την αναπτυξιακή της σημασία, προκειμένου να τεκμηριωθεί η σκοπιμότητα της πολεοδομικής ρύθμισης του έργου ΕΚΘ, έτσι ώστε «να μην δημιουργούνται κωλύματα στον εκσυγχρονισμό των εγκαταστάσεων της HELEXPO – ΔΕΘ Α.Ε. με σκοπό να συνεχιστούν και ενισχυθούν οι επιχειρηματικές δραστηριότητες της εταιρείας και να οριστικοποιηθεί η λειτουργία του φορέα στον υφιστάμενο χώρο». Υποστηρίζεται επίσης ότι «οι σχεδιασμοί χωροταξικού και πολεοδομικού επιπέδου σε επίπεδο πόλης χρονίζουν και είναι ακόμα ασαφείς» (σελ.3). Η θεώρηση αυτή βάζει σε δεύτερη προτεραιότητα την ποιότητα ζωής των κατοίκων και χρηστών στην ευρύτερη περιοχή, καθώς και το αστικό περιβάλλον το οποίο θεωρείται απλά εξάρτημα της επιδιωκόμενης ανάπτυξης και όχι πεδίο πολυδιάστατο και ζωτικό για την πολεοδομική οργάνωση και περιβαλλοντική λειτουργία της ευρύτερης περιοχής. Γι’ αυτό, σε πολυάριθμα σημεία του κειμένου, η τεκμηρίωση είναι αυτοναφορική, αγνοώντας ή παραβλέποντας σημαντικές χωρικές και κυρίως περιβαλλοντικές επιπτώσεις του προωθούμενου σχεδίου και επιδιωκόμενου έργου. Πρέπει να σημειωθεί επιπλέον ότι το κείμενο βρίθει λεκτικών χειρισμών και ασαφών διατυπώσεων για κρίσιμα διακυβεύματα της εν λόγω ανάπτυξης, και συγκεκριμένα για τις χρήσεις γης, τη ρυμοτομία, τη δόμηση, τη διασφάλιση του ελεύθερου κοινόχρηστου χώρου, τις περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις. Υπάρχουν αρκετές αιτιολογήσεις για επιλογές της μελέτης που αναφέρονται στην με αριθμ. πρωτ. οικ. ΥΠΕΝ 48085/23-11-2017 Απόφαση Γ.Γρ. για την Προέγκριση Χωροθέτησης του ΕΧΣ ΕΚΘ. Ωστόσο, η διοικητική αυτή πράξη δεν αποτελεί απόφαση ρυθμιστικού ή κανονιστικού χαρακτήρα, αλλά αφετηρία και πλαίσιο εκπόνησης της μελέτης του ΕΧΣ χωρίς ισχυρή θεσμική ισχύ. Η αναφορά σε αυτήν ως αιτιολόγηση επιλογών και κατευθύνσεων της μελέτης καταργεί την ίδια την αξία και το ρόλο της μελέτης στην επιστημονική διερεύνηση και υποστήριξη τεκμηριωμένων προτάσεων. Η σχέση του ΕΧΣ ΕΚΘ με άλλα σχετικά σχέδια και προγράμματα (Ενοτ. 3.3 του τεύχους ΣΜΠΕ υπό διαβούλευση, σελ. 30-36) Η πρόταση για το νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο Θεσσαλονίκης (αναθεώρηση 2012) προβλέπει στην περιοχή τη δημιουργία «Μητροπολιτικού Πάρκου πολιτισμού και πρασίνου Θεσσαλονίκης» (ΜΠΘ) που «στοχεύει στη διασφάλιση της συνέχειας μεταξύ της αυτής και του περιαστιακού δάσους, μέσω διαδρόμων πρασίνου και αδόμητων ή αραιοδομημένων περιοχών, ώστε να εξασφαλίζεται ο αερισμός του κέντρου της Θεσσαλονίκης, να εκτονώνεται το φαινόμενος της αστικής νησίδας θερμότητας και να προστατεύεται η αστική οικολογία». Στο ΕΧΣ ΕΚΘ παραβλέπονται αυτές οι κατευθύνσεις, με την εκτίμηση ότι «δεν υπάρχει προστατευόμενος ή άλλος φυσικός σχηματισμός σημαντικός για τη βιοποικιλότητα». Στο ισχύον Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΠΠΣΧΑΑ) της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας (2004), καθώς και στην υπό έγκριση μελέτη αναθεώρησης και εξειδίκευσης του ΠΠΣΧΑΑ, προβλέπεται ο ενιαίος φυσικός σχεδιασμός και η ανάπτυξη των ελεύθερων χώρων στη λειτουργική Μητροπολιτική Περιοχή Θεσσαλονίκης (ΜΠΘ) και ο σχεδιασμός-υλοποίηση «Μητροπολιτικού Πάρκου πολιτισμού και πρασίνου στο χώρο της ΔΕΘ, σε συνδυασμό με τη διατήρηση και τον αναπροσανατολισμό της εκθεσιακής δραστηριότητας». Καθορίζεται δε η εφαρμογή της πολιτικής πρασίνου «ως πολιτική πρώτης προτεραιότητας για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και του φαινομένου της αστικής νησίδας θερμότητας» (σ. 31). Στο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο του Δήμου Θεσσαλονίκης (ΦΕΚ 420/Δ/1993), όπως τροποποιήθηκε μερικώς το 1995 (ΦΕΚ 288/Δ/1995), ο χώρος διασχίζεται από την κεντρική οδό πλάτους 32 μ. που προβλεπόταν από το σχέδιο Εμπράρ (η οποία, με απόφαση του ΥΠΕΧΩΔΕ του 1990, κατατασσόταν στο βασικό οδικό δίκτυο). Η οδός αυτή καταργείται στο ΕΧΣ, μειώνοντας τον κοινόχρηστο χώρο της πόλης και υποβαθμίζοντας το περιβάλλον. Στο ΓΠΣ του 1993, η περιοχή της ΔΕΘ παραμένει χωρίς καθορισμό χρήσεων γης, με εξαίρεση το Αλεξάνδρειο Αθλητικό Μέλαθρο Θεσσαλονίκης που σημειώνεται ως χρήση αθλητισμού. Στη σημερινή πρόταση αναθεώρησης (στάδιο Β1) καθορίζεται ειδικό πλαίσιο επιτρεπόμενων χρήσεων με εκθεσιακές και συνεδριακές χρήσεις μόνο σε τμήματα του χώρου νοτιοανατολικά της κεντρικής οδού Ι. Βελλίδη. Καθορίζεται ως χώρος πρασίνου το σύνολο της έκτασης βορειοδυτικά της κεντρικής οδού, καθώς και σημαντικά τμήματα της υπόλοιπης έκτασης προκειμένου να δημιουργηθεί ο πυρήνας του Μητροπολιτικού Πάρκου (σ. 91-93). Με βάση τα προαναφερόμενα προκύπτει ότι το προσχέδιο του ΕΧΣ ΕΚΘ δεν συνάδει με τις υπερκείμενες πολεοδομικές και χωροταξικές ρυθμίσεις, ενώ με την εφαρμογή του εγκαταλείπεται ουσιαστικά η προοπτική δημιουργίας κοινόχρηστου μητροπολιτικού πάρκου και υποβαθμίζεται το περιβάλλον. Στην ενότητα αυτή δεν γίνεται καμία αναφορά στα διαδοχικά εγκεκριμένα διαγράμματα ρυμοτομίας που εφαρμόστηκαν σταδιακά στην εν λόγω έκταση. Πρόκειται για τα εξής: ΦΕΚ 184/30-9-21, ΦΕΚ 24/29-1-25, ΦΕΚ 163/27-7-54, ΦΕΚ 76/25-4-59, ΦΕΚ 38/Δ/22-3-67, που αποτελούν τροποποιήσεις του σχεδίου πόλης τη Θεσσαλονίκης. Αυτά αναφέρονται με σαφήνεια σε τροποποιήσεις της ρυμοτομίας της περιοχής με σκοπό την υποδοχή σαφώς περιγεγραμμένων εγκαταστάσεων κοινής ωφέλειας, όπως το Αλεξάνδρειο αθλητικό κέντρο, εντός (πράσινων) ρυμοτομικών γραμμών και όχι σε έναν αδιάσπαστο οικοδομήσιμο χώρο ιδιωτικής εκμετάλλευσης, όπως αντιμετωπίζεται στο ΕΧΣ ΕΚΘ, με κατάργηση του προβλεπόμενου κοινόχρηστου άξονα κίνησης, ο οποίος αποτελεί αδιάσπαστο τμήμα της ρυμοτομίας του μέχρι σήμερα διαμπερούς για τους πεζούς «ανατολικού πολιτιστικού άξονα» (ΑΠΘ, ΔΕΘ, ΓΣΣ, Μουσεία, Πάρκα, βλ. μείζονες αναπλάσεις ΟΠΠΕΘ ΄97) που «κλείνει» μόνο κατά περίσταση των εκδηλώσεων και εκθέσεων στον χώρο της HELEXPO – ΔΕΘ Α.Ε.. Το προτεινόμενο ΕΧΣ αλλοιώνει έτσι ουσιαστικά τη ρυμοτομία και τον κοινόχρηστο/κοινωφελή προορισμό της περιοχής στα διαδοχικά σχέδια της πόλης σε βάθος χρόνου. Περιγραφή του Σχεδίου: Γεωγραφικό πεδίο εφαρμογής του προτεινόμενου ΕΧΣ ΕΚΘ (Ενοτ. 4 του τεύχους ΣΜΠΕ υπό διαβούλευση, σελ. 39-40) Ο χώρος μελέτης αποτυπώνεται «ενδεικτικά» στην με αριθμ. πρωτ. οικ. ΥΠΕΝ 48085/23-11-2017 Απόφαση Γ.Γρ. για την Προέγκριση Χωροθέτησης του ΕΧΣ ΕΚΘ και αναφέρεται στην τελική έκταση προς ρύθμιση. Ωστόσο ο μελετητής της ΣΜΠΕ έχει την ευχέρεια να προσδιορίσει την περιοχή ανάλογα με τις σημαντικές χωρικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την εφαρμογή του σχεδίου (Παρ. ΙΙΙ, ΚΥΑ αρ. ΥΠΕΧΩΔΕ/ΕΥΠΕ/οικ107017, παρ. ΣΤ). Στο προτεινόμενο ΕΧΣ ΕΚΘ ως Ζώνη Άμεσης Επιρροής του ΕΧΣ ΕΚΘ οριοθετείται, ανορθολογικά για τον πολεοδομικό σχεδιασμό, μια περιοχή που δεν υπολογίζει τις πραγματικές αποστάσεις του ΕΚΘ από κατοικημένες περιοχές, πολύτιμες για τη συνεκτική λειτουργία και ζωντάνια της κεντρικής περιοχής.Στο προτεινόμενο ΕΧΣ ΕΚΘ σκόπιμα δηλαδή δεν αναφέρονται καθόλου οι άμεσες επιπτώσεις στην κεντρική περιοχή μεταξύ Δημητρίου Γούναρη – Αγγελάκη και στο ανατολικό τμήμα του ιστορικού κέντρου, με ανάγκη για σημαντική άμεση εκτόνωση στον προβλεπόμενο ανοιχτό χώρο πρασίνου. Στο κείμενο, υποβαθμίζεται λεκτικά η λειτουργική και συμβολική αξία του λεγόμενου «ανατολικού ρήγματος», της περιοχής δηλαδή μεταξύ του ιστορικού κέντρου και των πρώτων εκτός των τειχών επεκτάσεων της πόλης ανατολικά, που αποτελεί και τη μοναδική εκτόνωση της κεντρικής περιοχής. Περιγραφή του σχεδίου: Χρήσεις γης – χωρικός προορισμός – καθεστώς δόμησης – «ρυμοτομικό» (Ενοτ. 4 του τεύχους ΣΜΠΕ υπό διαβούλευση, σελ. 52-65) Μια από τις προσεκτικά κρυμμένες απατηλές ρυθμίσεις του ΕΧΣ ΕΚΘ αποτελεί ο χαρακτηρισμός του συνόλου της έκτασης 175.870 τ.μ. ως ενιαίου Ο.Τ. με χαρακτηριστικά ενός οικοπέδου. Η πρόταση του ΕΧΣ, εκμεταλλευόμενη την «ευελιξία» και την απουσία υποχρεωτικής διαβούλευσης επί της ουσίας της πρότασης, παρακάμπτει και την προβλεπόμενη στο Ν 4447/2016 «μη ανατροπή της πολεοδομικής και χωροταξικής λειτουργίας». Αγνοώντας και τις κατευθύνσεις που δόθηκαν στη γνωμοδότηση του κεντρικού Συμβουλίου Πολεοδομικών Θεμάτων & Αμφισβητήσεων, δεν προβλέπει ικανή έκταση μητροπολιτικού πάρκου της πόλης, το οποίο πρέπει να έχει το καθεστώς κοινόχρηστου χώρου και να αφαιρεθεί από την οικοδομήσιμη έκταση. Εάν, όπως προβλέπουν οι υπερκείμενοι σχεδιασμοί, το κοινόχρηστο πράσινο καταλάβει περίπου το 50% της έκτασης και προστεθούν οι ελάχιστοι απαιτούμενοι δρόμοι (20 – 25% του δομήσιμου χώρου), τότε ο πραγματικά προτεινόμενος συντελεστής είναι ουσιαστικά διπλάσιος και προσεγγίζει το 1,2. Εάν δε προστεθεί και ο αφαιρούμενος χώρος του αθλητικού κέντρου (Αλεξάνδρειο Αθλητικό Μέλαθρο Θεσσαλονίκης), με 16.512 τ.μ., τότε ο πραγματικός (καθαρός) συντελεστής δόμησης στην περιοχή, εάν υπολογιστεί με την ίδια μέθοδο που ισχύει στην υπόλοιπη πόλη, ξεπερνά το 1,5. Ο συντελεστής αυτός αυξάνεται δραματικά εάν στη συνέχεια δεν κατεδαφιστούν όσα κτίρια προτείνεται να μην διατηρηθούν, αλλά των οποίων δεν τίθεται ρητά σε προτεραιότητα η κατεδάφιση (π.χ. τα καταστήματα επί τη οδού Αγγελάκη) κατά την εφαρμογή του προτεινόμενου ΕΧΣ. Στο προτεινόμενο ΕΧΣ, οι έννοιες των κοινόχρηστων χώρων και των ακαλύπτων (ιδιωτικών χώρων) σκοπίμως συγχέονται. Εφαρμόζεται ένα «δευτερεύον δίκτυο κοινόχρηστου χώρου» (σελ. 64) που τίθεται ως παραχωρούμενο σε κοινή χρήση χωρίς να θίγεται η κυριότητα του χώρου. Στην υπ’ αριθμ. πρωτ. 48085/23-11-2017 Απόφαση Προέγκρισης Χωροθέτησης του ΕΧΣ ΕΚΘ και ειδικότερα στην παρ.4 αυτής, αναφέρεται ότι στο πλαίσιο εκπόνησης του ΕΧΣ στον χώρο του Εκθεσιακού Κέντρου Θεσσαλονίκης θα πρέπει «Να προβλεφθεί ικανή έκταση κοινοχρήστου χώρου της πόλης στο δυτικό τμήμα του χώρου (μητροπολιτικό πάρκο) η οποία θα αποτελέσει συνέχεια των ήδη υφισταμένων χώρων υψηλού πρασίνου νοτιοδυτικά της ΔΕΘ (από τη Λεωφ. Στρατού και μέχρι την παραλία)». Η κατεύθυνση αυτή καταστρατηγείται και βέβαια σε καμία περίπτωση στο προτεινόμενο σχέδιο οι διατιθέμενοι ελεύθεροι χώροι, όπως περιγράφονται, δεν αποτελούν «μητροπολιτικό πάρκο». Σε κάθε περίπτωση δεν διασφαλίζονται με ρητή πρόβλεψη οι φυτεύσεις και το πράσινο. Αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμη και στα μικρά ιδιωτικά οικόπεδα προβλέπεται, βάσει των κανονισμών, ότι το μεγαλύτερο ποσοστό της έκτασης (2/3) των ακαλύπτων πρέπει να φυτεύεται. Εντούτοις, στο ΕΧΣ δεν κατοχυρώνονται με κανέναν τρόπο οι φυτεύσεις. Αντίθετα, στον Τομέα V (ελεύθερος χώρος πράσινου και δευτερεύων δίκτυο κοινόχρηστου χώρου), προστίθενται πονηρά 2 κτίρια αναψυχής, «με μέγιστη δόμηση 250 τ.μ. έκαστο, και με καταλαμβανομένη πρόσθετη μέγιστη συνολική επιφάνεια για την εξυπηρέτηση των χρηστών του ελεύθερου χώρου τα 250 τ.μ. έκαστο», δηλαδή προβλέπονται 2Χ250+2Χ250=1000 τ.μ. (1 στρέμμα) χώρου ιδιωτικής εκμετάλλευσης. Επιπλέον, προβλέπεται η περίφραξη του ελεύθερου χώρου του Τομέα V με συμπαγές τμήμα μέχρι 0,5m και μέγιστο ύψος μέχρι 2m, καθώς και η κατ΄ αποκλειστικότητα χρήση των Τομέων V και VI (των μόνων ουσιαστικά κοινόχρηστων και κοινωφελών χώρων) από τον εκθεσιακό φορέα για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Για να συγκαλυφθεί η εξαιρετικά πυκνή δόμηση αναφέρεται ονομαστικά και όχι με τον ορισμό αριθμητικού ΣΔ ότι στις 5 υποπεριοχές του ενιαίου Ο.Τ. του ΕΧΣ ΕΚΘ, το συνολικό εμβαδόν των χώρων είναι 82.800 τ.μ. Η δόμηση αυτή δικαιολογείται από το γεγονός ότι δήθεν αντιστοιχεί με τη σημερινή υπερβολική δομημένη επιφάνεια των υπαρχόντων χώρων κύριας χρήσης. Παραλείπεται βέβαια να σημειωθεί ότι το συντριπτικό ποσοστό των υφιστάμενων κτιρίων έχει ανοικοδομηθεί χωρίς οικοδομικές άδειες. Κατά συνέπεια, επικυρώνεται η αυθαιρεσία πολλών χρόνων. Επιπλέον, με την «ορθολογικότερη» και μεγαλύτερη κλίμακα των νέων εγκαταστάσεων, επέρχεται ουσιαστική αύξηση της έντασης της χρήσης της περιοχής και δεν εξετάζεται ποια είναι η φέρουσα ικανότητά της. Φυσικά, αυτό επηρεάζει αρνητικά και τις γύρω περιοχές. Αρνητική κρίνεται και η πρόβλεψη 2100 νέων θέσεων στάθμευσης, καθώς θα επιβαρύνει την κυκλοφορία και θα υποβαθμίσει τις περιβαλλοντικές συνθήκες, επιφέροντας περαιτέρω αύξηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και της ηχορύπανσης στους γύρω άξονες, λειτουργώντας μάλιστα ανταγωνιστικά στην ενθάρρυνση της χρήσης του υπό κατασκευή μέσου σταθερής τροχιάς – μετρό. Επιπλέον, η ήδη χαοτική και ατημέλητη σημερινή εικόνα θα επιβαρυνθεί με την ένταξη νέων χρήσεων εμπορικών, γραφειακών και μεγάλου ξενοδοχείου. Είναι προφανές ότι η υπάρχουσα έκταση δεν έχει τη φέρουσα ικανότητα να υποδεχθεί νέες χρήσεις κεντρικών λειτουργιών, χωρίς μεγάλη περαιτέρω υποβάθμιση των περιβαλλοντικών συνθηκών. Οι προτεινόμενες δε νέες χρήσεις έρχονται σε ανταγωνισμό με ήδη υφιστάμενες ή δυνητικές χρήσεις που μπορούν να προέλθουν από την ανάπλαση σημαντικών αξόνων του ιστορικού κέντρου (π.χ. της οδού Εγνατίας), μέσα από την επανάχρηση κελυφών και την ανάπτυξη αδόμητων οικοπέδων και χωρίς την υποβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος. Στο σημείο αυτό καταστρατηγείται ακόμη και η με αριθμ. πρωτ. οικ. ΥΠΕΝ 48085/23-11-2017 Απόφαση Γ.Γρ. για την Προέγκριση Χωροθέτησης του ΕΧΣ ΕΚΘ, αφού το σύνολο της έκτασης αποκτά χωρικό προορισμό «κεντρικών λειτουργιών πόλης», αντί να χωροθετούνται οι συγκεκριμένες χρήσεις σε συγκεκριμένες θέσεις της έκτασης, αναιρώντας ουσιαστικά την έννοια της πολεοδομικής ρύθμισης. Το «ρυμοτομικό» σχέδιο, το οποίο θα προκύψει εάν εφαρμοστεί το προτεινόμενο ΕΧΣ ΕΚΘ, μεταβάλλει ριζικά την ταυτότητα της περιοχής, η οποία αποκτά για πρώτη φορά τον χαρακτήρα ενός υπερμεγέθους Ο.Τ. ιδιωτικής εκμετάλλευσης, χωρίς μάλιστα να εφαρμόζεται το πλαίσιο εισφορών σε γη και χρήμα σύμφωνα με το α.24 του Συντάγματος. Οι προτεινόμενες, προς το δυσμενέστερο, αλλαγές στις χρήσεις, την πυκνότητα της δόμησης και την αποκλειστική έως τώρα εκθεσιακή χρήση των αδόμητων χώρων, αναιρούν οριστικά την προοπτική δημιουργίας ενός μητροπολιτικού πάρκου. Επομένως, οι προτάσεις του ΕΧΣ είναι προδήλως αντισυνταγματικές, καθώς επιδεινώνουν τις περιβαλλοντικές συνθήκες και στερούν από την κεντρική Θεσσαλονίκη έναν χώρο που προγραμματίστηκε ήδη από το σχέδιο Εμπράρ (1918-21) ως χώρος πρασίνου με διάσπαρτες εκπαιδευτικές, πολιτιστικές και αθλητικές δραστηριότητες, καθώς και δραστηριότητες αναψυχής. Εναλλακτικές δυνατότητες (Ενοτ. 5 του τεύχους ΣΜΠΕ υπό διαβούλευση, σελ. 52-65) Στη ΣΜΠΕ δεν περιγράφονται εναλλακτικές δυνατότητες υλοποίησης ή στρατηγικής της με αριθμ. πρωτ. οικ. ΥΠΕΝ 48085/23-11-2017 Απόφασης Γ.Γρ. για την Προέγκριση Χωροθέτησης του ΕΧΣ ΕΚΘ, όπως απαιτείται από την Παρ. Ε της ΚΥΑ με αρ. ΥΠΕΧΩΔΕ/ΕΥΠΕ/οικ107017 (ΦΕΚ 1225/Β/2006). Η μηδενική λύση απορρίπτεται, χωρίς να αξιολογηθεί, ως μη σκόπιμη, ενώ δεν εξετάζονται οι προτάσεις μηδενικού περιβαλλοντικού αποτυπώματος με τις κατάλληλες επιστημονικά τεκμηριωμένες προτάσεις για τις νέες προτεινόμενες χωρικές διατάξεις και τον χαρακτήρα των εγκαταστάσεων σε κρίσιμους τομείς της ενέργειας και του περιβάλλοντος, όπως υιοθετούνται στον ΝΟΚ (2012). Τα 2 σενάρια που τίθενται είναι ανάλογης «συμβατικής προσέγγισης» ανάπτυξης, απλά διαφορετικών διατάξεων στον χώρο, τα οποία αδιάκριτα προωθούν την αποσπασματικότητα στην πολεοδομική οργάνωση της ευρύτερης περιοχής, μεταβάλλοντας ριζικά και με μη αναστρέψιμο τρόπο τον έως σήμερα κοινωφελή και κοινόχρηστο προορισμό της. Περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης (Ενοτ. 6 του τεύχους ΣΜΠΕ υπό διαβούλευση, σελ. 75-128) Πολύ γενική και γι’ αυτό ασαφής είναι η περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης στην Ενότητα 6 με συλλογή μακροσκοπικών δεδομένων και στοιχείων που δεν ανταποκρίνονται καθόλου στην κλίμακα του τελικά προτεινόμενου ρυμοτομικού σχεδίου στην κλίμακα δηλαδή του αστικού σχεδιασμού. Παρατηρείται μια αναντιστοιχία τεκμηρίωσης και ανάπτυξης του προτεινόμενου ΕΧΣ ΕΚΘ (γενικά δεδομένα χωροταξικής κλίμακας), χωρίς ανάλυση δεδομένων που αφορούν στην κλίμακα του αστικού σχεδιασμού, όπως ομάδες χρηστών του χώρου, ροές χρηστών, διαφορετικοί χρόνοι έντασης δραστηριότητας κ.λπ., ποιότητες δομημένου περιβάλλοντος, αστικού τοπίου και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς). Επίσης, δεν αξιοποιούνται σύγχρονες επιστημονικές προσεγγίσεις για την περιβαλλοντική και αρχιτεκτονική ποιότητα του αστικού σχεδιασμού. Βιοποικιλότητα – Χλωρίδα – Πανίδα – Υδατικοί Πόροι Μια σημαντική παράμετρος που αγνοείται πλήρως στην ΣΜΠΕ είναι η ύπαρξη κατά το παρελθόν δύο χειμάρρων, συγκεκριμένα του χειμάρρου των Νεκροταφείων, που διερχόταν και από το ΑΠΘ, και της Ευαγγελίστριας, που συνέβαλαν μέσα στο χώρο της ΔΕΘ. Αυτοί έχουν μετατραπεί σε κλειστούς αγωγούς, οι οποίοι υπερχειλίζουν σχεδόν σε κάθε παρατεταμένη βροχόπτωση, ενώ παράλληλα η οδός Εθνικής Αμύνης μετατρέπεται σε χείμαρρο, με αποτέλεσμα σημαντικές ζημιές και επικίνδυνες καταστάσεις. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις θα αντιστρέφονταν εάν, όπως γίνεται σήμερα διεθνώς, οι κοίτες μπορούσαν να αναδυθούν και να αποκατασταθούν μέσα σε ένα μητροπολιτικό πάρκο, παρέχοντας ένα παράδειγμα οικολογικής αποκατάστασης του τοπίου με θετικές επιπτώσεις στην ευρύτερη περιοχή. Ατμοσφαιρική Ρύπανση – Κλιματικοί Παράγοντες – Ενέργεια Στο προτεινόμενο ΕΧΣ ΕΚΘ δεν γίνεται καμία πρόβλεψη για τη σχεδιασμένη προσαρμογή της περιοχής και της περιοχής άμεσης επιρροής στην κλιματική αλλαγή και τον μετριασμό των επιπτώσεών της. Ανάμεσα στις προβλεπόμενες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σημαντική θέση έχει αφ’ ενός η αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων που συνδέονται με τον υψηλό κίνδυνο πλημμυρών, αφ’ ετέρου η μεγαλύτερη συχνότητα καυσώνων που συνδέονται με την ένταση του φαινομένου της Αστικής Θερμικής Νησίδας. Σχετικά με τις πλημμύρες, σύγχρονες περιβαλλοντικές προσεγγίσεις του αστικού σχεδιασμού στοχεύουν στην κατά το δυνατόν καθυστέρηση της απορροής των όμβριων υδάτων, τη συγκράτησή τους και τη μεγαλύτερη απορρόφησή τους από το έδαφος, με στόχο τη μείωση της ποσότητας του νερού που καταλήγει στο υπόγειο δίκτυο ομβρίων υδάτων στην περίπτωση έντονων καταιγίδων. Μια τέτοια προσέγγιση υλοποιείται με την κατά το δυνατόν μικρότερη στεγανοποίηση του εδάφους, τη χρήση φυτεύσεων και υδατοπερατών υλικών, ανοικτών χωμάτινων καναλιών και λιμνών κατακράτησης, πλατειών νερού κ.α. Είναι προφανές ότι η προτεινόμενη ανάπτυξη όχι μόνο δεν περιέχει καμία τέτοια πρόβλεψη, αλλά αντίθετα συμβάλλει στην αύξηση του ενδεχόμενου εμφάνισης πλημμυρικών φαινομένων στο κέντρο της πόλης, με την εκτεταμένη στεγανοποίηση των εδαφών μέσω της οικοδόμησης και την ελαχιστοποίηση των χώρων πρασίνου. Σε σχέση με την Αστική Θερμική Νησίδα, η ενθάρρυνση της χρήσης του ιδιωτικού αυτοκινήτου (βλ. αύξηση αριθμού θέσεων στάθμευσης), η παραγόμενη θερμότητα από τη δραστηριότητα των νέων κτιρίων, η μειωμένη δυνατότητα αερισμού μέσα από την οικοδόμηση του «ανατολικού ρήγματος» και κυρίως η μειωμένη παρουσία πρασίνου προδιαγράφουν τις συνθήκες μεγαλύτερης έντασης του φαινομένου και άρα επιδείνωσης της ποιότητας ζωής στο κέντρο της πόλης. Επιδεικνύοντας άγνοια των παραπάνω, η ΣΜΠΕ δεν αναγνωρίζει «σημαντικές σωρευτικές επιπτώσεις στην ατμοσφαιρική ρύπανση, τους κλιματικούς παράγοντες και την ενέργεια, από την εφαρμογή των κατευθύνσεων του Σχεδίου». Αστικό τοπίο και μεταβολή της εικόνας της πόλης Καμία αναφορά δεν γίνεται στη ρύθμιση των νέων επεμβάσεων σε σχέση με μείζονα τοπόσημα και στοιχεία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς στην περιοχή, παρά το γεγονός ότι ορισμένα από αυτά αναφέρονται κατά την περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης. Δεν περιλαμβάνεται προσέγγιση και μελέτη οπτικών και θέασης από και προς τον Λευκό Πύργο, την Άνω Πόλη, το κτίριο της ΧΑΝΘ, τον Πύργο του ΟΤΕ, τους πύργους της Πανεπιστημιούπολης του ΑΠΘ και δεν παρέχονται σχετικές κατευθύνσεις χειρισμού τους. Αρχιτεκτονική – πολιτιστική κληρονομιά Η τεκμηρίωση και αναγνώριση της ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας των περιπτέρων της ΔΕΘ αγνοείται από τη μελέτη, ενώ από την ίδρυση του θεσμού, το 1925, ο χώρος της ΔΕΘ εξελίχθηκε σε υπαίθριο αρχιτεκτονικό μουσείο έργων του μοντερνισμού, δημιουργημάτων μιας πλειάδας επώνυμων Ελλήνων αρχιτεκτόνων των δεκαετιών 1930-1970, όπως οι Άρης Κωνσταντινίδης, Δ. Φατούρος, Ν. Βαλσαμάκης, Δ. Τριποδάκης, Ν. Μουτσόπουλος, Γ. Κονταξάκης κ.ά. Αρκετά από αυτά χάθηκαν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970, για να αντικατασταθούν από κτίρια «κουτιά», νέα περίπτερα ευτελούς κατασκευής και χαμηλής αισθητικής, ενώ όσα παρέμειναν υπέστησαν σημαντικές αλλοιώσεις. Το πρόσφατο ΕΧΣ για τη ΔΕΘ απειλεί πλέον με οριστική εξαφάνιση ό,τι έχει απομείνει, φειδόμενο μόνον του Παλαί ντε Σπορ, του Πύργου του ΟΤΕ και του Μουσείου MOMus. Επειδή, όπως έλεγε και ο Ruskin, «μπορούμε να ζήσουμε χωρίς την αρχιτεκτονική, αλλά δεν μπορούμε να θυμόμαστε χωρίς αυτήν», επειδή η αλόγιστη επίθεση στη «μνημοσύνη» μιας πόλης με παρελθόν χιλιετιών λαμβάνει πλέον ανεξέλεγκτες διαστάσεις, είναι σημαντικό να υποστηριχθεί ο μνημειακός πλούτος όλων των ιστορικών περιόδων, του 20ού αιώνα συμπεριλαμβανομένου. Η διατήρηση των περιπτέρων της ΔΕΘ υπηρετεί τη συλλογική μνήμη αλλά και την ανταγωνιστικότητα της πόλης στο διεθνές σκηνικό. Είναι απαραίτητο οι μελετητές και ελεγκτές αυτού του σχεδίου: - να συνειδητοποιήσουν τη στοιχειώδη διάκριση ανάμεσα στα περίπτερα «κουτιά» και τα αξιόλογα δείγματα του μοντερνισμού που σώζονται ακόμη στη ΔΕΘ, έστω και κακοποιημένα - να μεριμνήσουν για μια συνολική αξιολόγηση των κτιρίων, σύμφωνα με τους θεωρητικούς και μεθοδολογικούς κανόνες της αποκατάστασης ιστορικών συνόλων - να φροντίσουν ώστε τα αξιόλογα κελύφη που θα επιλεγούν προς διατήρηση να αποκατασταθούν και να ενσωματωθούν στην προτεινόμενη ανάπλαση με κατάλληλες χρήσεις. Υποστηρίζουμε ότι η όποια ανάπλαση του χώρου τη ΔΕΘ είναι απαραίτητο να πραγματοποιηθεί με σεβασμό στη φυσιογνωμία του χώρου ως αστικού συνόλου και με ορθή ενσωμάτωση των σημαντικών αυτών στοιχείων της μοντέρνας αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς στο ευρύτερο αστικό τοπίο. Εξάλλου, το θέμα έχει αρχίσει να παίρνει διεθνείς διαστάσεις. Στο newsletter του Απριλίου 2019 του International Docomomo, στη στήλη Heritage in danger, στην 1η θέση βρίσκεται η απειλή κατεδάφισης των μοντέρνων περίπτερων της ΔΕΘ (https://www.docomomo.com/heritage). Είναι κρίσιμο να επισημανθεί ο ρόλος στρατηγικής καινοτομίας που διαδραμάτιζε ο χώρος της ΔΕΘ διαχρονικά στη ζωή της πόλης, ως εργαστήριο αρχιτεκτονικής και καινοτόμων χωρικών πειραματισμών, οι οποίες ερχόταν σε αντίθεση, ενίοτε δημιουργική, με τις επικρατούσες, συχνά συντηρητικές απόψεις για τον αρχιτεκτονικό και αστικό χώρο και την πολεοδομική οργάνωσή του. Ήταν ωστόσο η επιμονή των αρχιτεκτόνων και η ελευθερία απο πολλούς από τους συνήθεις περιορισμούς, που διασφάλιζε ο χώρος της ΔΕΘ, που επέτρεψε την εφαρμογή και τελικά την ανάδειξη σύγχρονων κτιριακών και αστικών καινοτομιών, σαν αυτές που σήμερα κινδυνεύουν με οριστική καταστροφή. Αυτό το πνεύμα καινοτομίας και στρατηγικής πρωτοπορίας πρεπει να διαφυλαχθεί σε οποιαδήποτε μελλοντική εξέλιξη για τη ΔΕΘ και το Τμήμα Αρχιτεκτόνων οφείλει να είναι έτοιμο να παρεμβαίνει προκειμένου να επισημαίνει και να διασφαλίζει μια τέτοια συνθήκη. Συγκεκριμένα πρέπει να εξεταστεί η ενδεχόμενη διατήρηση των ακόλουθων αξιόλογων περιπτέρων κατά χρονολογική σειρά: το περίπτερο 2 (αρχιτέκτων Δ. Τριποδάκης, 1954), το περίπτερο 6 (Δ. Τριποδάκης, 1953, ανασχεδιασμός Π. Μακρίδης, 2003), το περίπτερο 1 (Ν. Εφέσιος, Α. Συμεών, 1956), το περίπτερο της ΔΕΗ / Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης / MOMus (Ι. Ρίζος, 1959, Π. Τζώνος, Γ. Χόιπελ, Ξ. Χόιπελ, 1997, Π. Τζώνος, Ξ. Χόιπελ, Κ. Αντωνίου, Ε. Κάστρο, Μ. Ρόκκος, 2002), το Αλεξάνδρειο Μέλαθρο / Palais des Sports (Π. Τζανέτος, 1960), το περίπτερο 8 - Συνεδριακό Κέντρο ΔΕΘ (Ν. Μουτσόπουλος, Χ. Τσιλαλής, Γ. Κονταξάκης, Χ. Κουλουκούρης, 1968), το περίπτερο της Esso Pappas (Θ. Παπαγιάννης, 1968), το περίπτερο 7 (Γ. Κονταξάκης, Μ. Φωτιάδης, 1969), ο Πύργος του ΟΤΕ (Α. Αναστασιάδης, 1969), το περίπτερο 11 (Χ. Χριστοφορίδης, 1971), οι Νέες Πύλες της ΔΕΘ (Κ. Τσιγαρίδα, Α. Σκουβάκλης, Ν. Καλογήρου, 1996). Πέρα από τη δεδομένη αρχιτεκτονική τους αξία, τα κτίρια αυτά διατηρούνται σε αρκετά καλή κατάσταση και μπορούν να αξιοποιηθούν. Η ενδεχόμενη κατεδάφιση ενός λειτουργικού υφιστάμενου κτιριακού αποθέματος κρίνεται περιβαλλοντικά ασύμφορη και είναι παράλογα σπατάλη σε μια εποχή οικονομικής κρίσης. Αναλυτική εκτίμηση των επιπτώσεων του Σχεδίου (Ενότητα 7.2 του τεύχους ΣΜΠΕ υπό διαβούλευση, σελ. 109-151) Η ενότητα 7.2 στο τεύχος προς διαβούλευση καταλήγει σε εκτίμηση των επιπτώσεων χωρίς αναλυτική τεκμηρίωση, η οποία δεν ανταποκρίνεται επαρκώς στη μοναδική θέση της ΔΕΘ στο ΠΣΘ και τον προτεινόμενο βαθμό επιδιωκόμενης επέμβασης με τα μη-αναστρέψιμα χαρακτηριστικά του προτεινόμενου ΕΧΣ. Το προτεινόμενο ΕΧΣ έχει εξαιρετικά σημαντικές και μείζονες επιπτώσεις στην κεντρική περιοχή της πόλης. Σε συνέχεια των παραπάνω, η αναλυτική εκτίμηση των επιπτώσεων του ΕΧΣ ΔΕΘ κρίνεται εντελώς ανακριβής και αποπροσανατολιστική, απομακρυσμένη από τα πραγματικά περιβαλλοντικά, οικιστικά και αναπτυξιακά διακυβεύματα της περιοχής και της πόλης, και θα πρέπει να καταπέσει. Διαδικασία διαβούλευσης του ΕΧΣ ΕΚΘ Πρέπει να επισημανθεί ότι ο τρόπος που έχει διεξαχθεί η διαβούλευση για τη ΣΜΠΕ του προτεινόμενου σχεδίου, στο πλαίσια της σχετικής ΚΥΑ (2006) και μόνο, θέτει ουσιαστικά ζητήματα δημοκρατικών αρχών ως προς την ενημέρωση του κοινού. Καταρχάς παρατηρήθηκαν διαδοχικά προβλήματα κατά την αποστολή απόψεων, συγκεκριμένα απόρριψη εισερχόμενων μηνυμάτων από τη δηλωμένη ηλεκτρονική διεύθυνση υποβολής sec.dipa@prv.ypeka.gr, μη λειτουργών σύνδεσμος προς τη διαβούλευση και καθυστερημένη ανάρτηση της έναρξης της διαβούλευσης στον ιστότοπο opengov, άρα περιορισμένος χρόνος και αποθαρρυντική για το ευρύ κοινό μεθόδευση της διαβούλευσης. Πέρα όμως από τη διαβούλευση στο πλαίσιο της ΣΜΠΕ, τίθενται πραγματικά ερωτήματα ως προς την άμεση ενημέρωση του κοινού για ένα μείζον τοπικό ζήτημα χωρικής ανάπτυξης που αφορά όλους τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής. Οι κατεπείγουσες και εκβιαστικές διαδικασίες δεν εξασφαλίζουν ωριμότητα παρά μόνο ακραίες τοποθετήσεις, χωρίς τις απαραίτητες ζυμώσεις και ευρείες συναινέσεις που δεν περιορίζονται στους προνομιακούς ομιλητές. Είναι βέβαιο ότι είναι στην ευχέρεια της Κυβέρνησης και των τοπικών φορέων (Δήμος, Περιφέρεια) να κινήσουν διαδικασίες ολοκληρωμένης ενημέρωσης του κοινού, κατά τα διεθνή πρότυπα στρατηγικού χωρικού σχεδιασμού, επιδραστική ενασχόληση των τοπικών και αρμόδιων παραγόντων, διαβούλευση στο πλαίσιο του Κλεισθένη (Ν 4555/2018) από τους τοπικούς φορείς (Δήμο, Περιφέρεια), σε μια ευρεία και δομημένη δημόσια συζήτηση με τελικά εμπλουτισμένα και διασφαλισμένα επενδυτικά αποτελέσματα. ΤΑ ΜΕΛΗ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΠΣ ΑΠΘ Αθανασίου Ευαγγελία Αξαρλή Κλεονίκη Αρακαδάκη Μαρία Βεργόπουλος Σταύρος Βιτοπούλου Αθηνά Γυιόκα Χαρίκλεια Δούση Μαρία Θωμόπουλος Δημήτριος Ιωαννίδης Κωνσταντίνος Καλαρά Κωνσταντίνα Καλογήρου Νικόλαος Κονέννα Κλαούντιο Κονταξάκης Δημήτριος Λεφάκη Στυλιανή Πάκα Αλκμήνη Παπαδημητρίου Σπυρίδων Σακαντάμης Κωνσταντίνος Σακελλαρίδου Ειρήνη Τέλλιος Αναστάσιος Τσακαλίδου Βενετία Τσουκαλά Κυριακή Φράγκος Δημήτριος Χριστοδούλου Χάρις Χρυσαφίδης Ευάγγελος