Μετανάστευσης και Ασύλου

Δικτυακός Τόπος Διαβουλεύσεων

• Σχόλιο του χρήστη 'ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΓΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ' | 4 Αυγούστου 2025, 15:39

  Μόνιμος Σύνδεσμος

  Σχόλια της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου στο σχέδιο νόμου με τίτλο: «Αναμόρφωση πλαισίου και διαδικασιών επιστροφών πολιτών τρίτων χωρών – Λοιπές ρυθμίσεις του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου». Το νέο Νομοσχέδιο Επιστροφών αντίκειται στις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας και την συνταγματική μας τάξη Κατόπιν της υιοθέτησης μέτρου της αναστολής της δυνατότητας υποβολής αιτημάτων ασύλου για τρεις μήνες για άτομα που εισέρχονται στη χώρα παράτυπα με πλωτά μέσα προερχόμενα από τη Βόρεια Αφρική, καθώς και της πρόβλεψης της άμεσης επιστροφή των ατόμων αυτών, χωρίς καταγραφή, στη χώρα προέλευσης ή καταγωγής, μέτρου που συνιστά κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου και υπερνομοθετικής ισχύος διατάξεων, το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου έθεσε σε δημόσια διαβούλευση Σχέδιο Νόμου για την αναμόρφωση των διαδικασιών επιστροφών πολιτών τρίτων χωρών. Η νέα αυτή νομοθετική πρωτοβουλία του Υπουργού Μετανάστευσης και Ασύλου για την αναμόρφωση του πλαισίου και των διαδικασιών επιστροφών πολιτών τρίτων χωρών, η οποία έρχεται σε συνέχεια ρατσιστικών, συχνά παραπλανητικών και εμπρηστικών δηλώσεων, είχε ήδη εξαγγελθεί από τον προκάτοχό του Υπουργού και είναι η 6η κατά σειρά νομοθετική παρέμβαση της κυβέρνησης στον τομέα του ασύλου και της μετανάστευσης από το 2019. Η πρωτοβουλία των Υπουργων Μετανάστευσης και Ασύλου Βορίδη - Πλεύρη περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τη νομοθετική παράταση της κράτησης μεταναστών από 18 σε 24 μήνες, τη δυσανάλογη αύξηση των ποινών για την παράνομη είσοδο, την ποινικοποίηση της παραμονής στη χώρα χωρίς χαρτιά και την κατάργηση του άρθρου εξαιρετικών λόγων. Ως σκοπός της μεταρρύθμισης διακηρύσσεται η ενίσχυση της διαδικασίας αποτελεσματικών επιστροφών και ως αντικείμενο του νομοσχεδίου αναφέρεται «η αλλαγή των κανόνων και διαδικασιών, που εφαρμόζονται για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων πολιτών τρίτων χωρών, σύμφωνα με τα θεμελιώδη δικαιώματα που εγγυώνται η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι διεθνείς συμβάσεις που δεσμεύουν τη Χώρα και οι γενικώς αναγνωρισμένες αρχές του διεθνούς δικαίου, συμπεριλαμβανομένων των υποχρεώσεων προστασίας των προσφύγων και των υποχρεώσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, καθώς και τις κατευθύνσεις της πρότασης του νέου κανονισμού επιστροφών [COM (2025) 101 final]». Ωστόσο, το νομοσχέδιο εγείρει σοβαρά ζητήματα νομιμότητας, συμβατότητας με το ενωσιακό και διεθνές προσφυγικό δίκαιο και ζητήματα θεμελιωδών δικαιωμάτων, υπονομεύει τη διαδικασία που προβλέπει η Οδηγία Επιστροφών, περιορίζει τον δικαστικό έλεγχο της κράτησης και εισάγει ρυθμίσεις που συνιστούν κατάχρηση του ποινικού δικαίου της χώρας και παραβίαση των αρχών και της συνταγματικής τάξης της χώρας. Ειδικότερα η νομοθετική παράταση της κράτησης μεταναστών από 18 σε 24 μήνες (άρθρο 16 παρ. 5 και παρ. 6 σ/ν) βρίσκεται σε αντίθεση με το ισχύον ευρωπαϊκό δίκαιο (άρθρο 15 παρ. 5 και παρ. 6 της Οδηγίας Επιστροφών), και αφετέρου -και κυριότερο- κείται εκτός του συνταγματικού πλαισίου για τα όρια της κράτησης. Ο κανόνας του ανώτατου ορίου των 18 μηνών για κράτηση χωρίς ποινική δίκη, στο άρθρο 6 παρ.4 του Συντάγματος, αποτελεί βασική εγγύηση του φιλελεύθερου χαρακτήρα του δημοκρατικού πολιτεύματος που εγκαθιδρύθηκε μετά την πτώση της χούντας. Το ερμηνευτικό επιχείρημα από το μείζον (προσωρινή κράτηση για κακούργημα) στο έλασσον (διοικητική κύρωση για αλλοδαπούς) σημαίνει με απλά λόγια ότι η συνταγματική μας τάξη δεν ανέχεται ο προφυλακισθείς για κακούργημα να αφήνεται ελεύθερος στους 18 μήνες και ο αλλοδαπός που μπήκε παράτυπα στη χώρα να συνεχίσει να κρατείται διοικητικά από την αστυνομία για 24 μήνες, σε συνθήκες συχνά χειρότερες από αυτές μιας φυλακής. Η κυβέρνηση κάνει ότι δεν βλέπει τις αυτοκτονίες μεταναστών που αυξάνονται, σε αστυνομικά τμήματα ή προαναχωρησιακά κέντρα μετά από μήνες κράτησης -ακόμη και κάτω του έτους. Η κυβέρνηση κωφεύει όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης (CPT) και ο Συνήγορος του Πολίτη διαπιστώνουν προβληματικές συνθήκες διαβίωσης στα Κέντρα Κράτησης Αλλοδαπών από πλευράς απάνθρωπης και ταπεινωτικής μεταχείρισης (άρθρο 3 της ΕΣΔΑ). Διέλαθε επίσης της προσοχής της κυβέρνησης ότι η αρμοδιότητα για την κράτηση ανήκει στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη και ότι η ΕΛΑΣ θα επωμιστεί και το βάρος να εφαρμόσει τις διαφημιζόμενες νέες ρυθμίσεις που παραβιάζουν καταφανώς τη συνταγματική αρχή της αναλογικότητας στη στέρηση της ελευθερίας, και όχι στο Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου που, θεωρητικά θα έπρεπε να χαράσσει πολιτική με γνώμονα και τα θεμελιώδη δικαιώματα των μεταναστών ως φορέων ανθρώπινης αξίας και προσωπικής ελευθερίας κατά το ελληνικό Σύνταγμα και τους διεθνείς και ευρωπαϊκούς κανόνες δικαίου. Τραγελαφικό είναι το γεγονός ότι η παρούσα νομοθετική πρωτοβουλία ήδη εξαγγελθείσα από τον αποχωρήσαντα Υπουργό δεν στηρίζεται σε ισχύον ενωσιακό δίκαιο αλλά σε εξαγγελία της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για αύξηση των ορίων δυνητικής κράτησης από τα κράτη μέλη, θυμίζοντας τα lettres de cachets των βασιλιάδων της Γαλλίας για εγκλεισμό στη Βαστίλλη πριν τη γαλλική επανάσταση. Το ισχύον ευρωπαϊκό δίκαιο (Οδηγία 2008/115/ΕΚ) επιβάλλει και αυτό ως ανώτατο όριο τους 18 μήνες. Η αναφορά στην πρόταση του νέου κανονισμού επιστροφών [COM (2025) 101 final], δεν δύναται να λειτουργήσει ως νομιμοποιητική βάση για την παραβίαση των διατάξεων του εφαρμοστέου Δικαίου της Ένωσης, το οποίο ορίζεται ρητώς από την ισχύουσα Οδηγία Επιστροφών. Εάν και εφόσον αλλάξει το ενωσιακό δίκαιο, θα επιτρέπει απλώς στα κράτη-μέλη να αυξήσουν τα όρια της διοικητικής κράτησης αλλοδαπών σε 24 μήνες- εννοείται στα κράτη μέλη εκείνα που η αύξηση των ορίων δεν προσκρούει σε συνταγματικό κανόνα, όπως στην Ελλάδα, όπου το Σύνταγμα θέτει τους 18 μήνες ως όριο αναλογικότητας στη στέρηση της ελευθερίας άνευ ποινικής δίκης. Η εξαγγελθείσα, μετά την εξάντληση του χρονικού ορίου διοικητικής κράτησης, χρήση του ποινικού συστήματος ως μέσου άσκησης πίεσης και πειθαναγκασμού πολιτών τρίτων χωρών για την επιστροφή στη χώρα καταγωγής τους, αποτελούν ακόμη μια εφαρμογή του μη σύννομου και συνάμα αναποτελεσματικού δόγματος «φυλακή για όλους», κατά παρέκκλιση του φιλελεύθερου χαρακτήρα του ποινικού δικαίου και κατά παράβαση της συνταγματικά κατοχυρωμένης υποχρέωσης σεβασμού της αξίας του ανθρώπου (άρθρο 2(1) Σ). Πάντως, προς το παρόν, σύμφωνα με το Άρθρο 9 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (ICCPR) η κράτηση πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο σύντομη, και οι αρχές πρέπει να ενεργούν γρήγορα και με επιμέλεια για να οδηγήσουν την υπόθεση σε δίκη. Η κράτηση δεν πρέπει ποτέ να παρατείνεται πέραν ενός εύλογου χρονικού διαστήματος, σεβόμενη τις ατομικές συνθήκες και την απαίτηση για δικαστική αναθεώρηση σύμφωνα με το Άρθρο 9(3). Υπενθυμίζεται πως η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, τόσο στην Γενική Παρατήρηση Νο. 35 (2014) όσο και σε πλειάδα γνωμοδοτήσεων της, έχει υπογραμμίσει ότι η κράτηση κατά τη διάρκεια διαδικασιών μετανάστευσης πρέπει να είναι εύλογη, αναγκαία και αναλογική, με τακτική επανεκτίμηση. Οι αιτούντες άσυλο μπορεί να κρατούνται μόνον για σύντομο χρονικό διάστημα κατά την είσοδο τους στη χώρα και μόνον για την ταυτοποίηση και την καταγραφή των αιτήσεών τους. Εάν υπάρχουν καθυστερήσεις χωρίς δικαιολογημένους λόγους που άπτονται συγκεκριμένων εξαιρεσεων, τότε η συνέχιση της κράτησης καθίσταται αυθαίρετη και παράνομη βάσει διεθνούς δικαίου ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ταυτόχρονα, η κατάργηση της χορήγησης άδειας διαμονής για εξαιρετικούς λόγους στερεί τη δυνατότητα τακτοποίησης χιλιάδων ανθρώπων που ζουν και εργάζονται νόμιμα στην Ελλάδα για περισσότερα από επτά συναπτά έτη ή που προστατεύονται από διατάξεις του διεθνούς και ευρωπαϊκού δικαίου. Πέραν των νομικών κωλυμάτων που τίθενται, σημειώνεται πως αυτό θα προκαλέσει ένα διοικητικό αλαλούμ, ταλαιπωρώντας χιλιάδες ανθρώπους που αντικειμενικά έχουν ισχυρούς δεσμούς με τη χώρα μας, όπως άλλωστε αναγνωρίζονται και από τη νομοθεσία (βλ. Ν.5078/2023). Σε μια εποχή όπου η διακυβέρνηση χωρίς κανόνες δικαίου και αρχές ενισχύει τις ακροδεξιές τάσεις στην Ευρώπη, καλείται η ελληνική κυβέρνηση αφενός να επιδείξει ρεαλισμό και συμμόρφωση με τις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας και τις αρχές του κράτους δικαίου και, αφετέρου να συγκρατήσει τον Υπουργό Μετανάστευσης και Ασύλου, να διαφυλάξει τον φιλελεύθερο χαρακτήρα του Συντάγματος της μεταπολίτευσης και να αποφύγει να οδηγήσει τη χώρα προς το σκοτάδι.