Υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού

Δικτυακός Τόπος Διαβουλεύσεων

• Σχόλιο του χρήστη 'ΚΛΟΥΒΑΤΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ' | 23 Ιανουαρίου 2011, 17:09

  Μόνιμος Σύνδεσμος

  Επειδή είχα την τύχη να διεξαγάγω έρευνα με θέμα: "Φιλοδοξίες και προσδοκίες μαθητών και γονέων για σπουδές και επαγγέλματα στις Κυκλάδες. Διαμορφωτικοί τους παράγοντες", σε επίπεδο Κυκλάδων και να μελετήσω από κοντά τα προβλήματα των σχολείων, καταθέτω τα παρακάτω βιβλιογραφικά και ερευνητικά πορίσματα που δείχνουν ότι η ούτως ή άλλως άνιση κατανομή των εκπαιδευτικών ευκαιριών σε επίπεδο Νομού μπορεί να επηρεάζει τα εκπαιδευτικά αποτελέσματα, δηλαδή να διευρύνει τις κοινωνικές ανισότητες. Σε πολλές περιπτώσεις πάντως ενδείκνυται η συνένωση σχολείων. Εξάλλου είναι ευκαιρία να δούμε το πρόβλημα στη σωστή του διάσταση, δηλαδή πώς θα δημιουργήσουμε συνθήκες που να ευνοούν την παραμονή και επαγγελματική εγκατάσταση των νέων στον τόπο κατοικίας τους. 1. Όπως χαρακτηριστικά γράφει η Ηλιού (1990): "Η γεωγραφικά άνιση κατανομή των εκπαιδευτικών ευκαιριών αποτελεί προβολή των αποτελεσμάτων πολλών μεταβλητών και αποτύπωσή τους στο χώρο. Η ιστορική εξέλιξη, η κοινωνική διαστρωμάτωση, το επίπεδο των οικονομικών δραστηριοτήτων, οι οικολογικοί και δημογραφικοί παράγοντες, αλλά ακόμα και το είδος και η πυκνότητα του σχολικού δικτύου και ο τρόπος λειτουργίας του μέσα στο χρόνο, καθορίζουν αυτά τα αποτελέσματα" (σελ.18). 2. Ο Shucksmith (2004) υποστηρίζει ότι στην επαρχία οι εκπαιδευτικές υπηρεσίες συγκεντρώνονται στα αστικά ή ημιαστικά κέντρα για εξοικονόμηση χρημάτων και εξασφάλιση ποιότητας, αυτή η συγκέντρωση όμως αναγκάζει πολλούς μαθητές να ταξιδεύουν μεγάλες αποστάσεις προκειμένου να φτάσουν στο σχολείο τους και θέτει το ερώτημα για το πόσο μεγάλη απόσταση μπορεί να διανύει καθημερινά ένας μαθητής χωρίς αυτή να επηρεάζει την απόδοσή του στο σχολείο. Οι συνθήκες αυτές μπορεί να λειτουργήσουν αποθαρρυντικά ως προς τη συνέχιση της εκπαίδευσής τους. 3. Κατά κάποιο τρόπο, η γεωγραφική ιδιαιτερότητα του νομού Κυκλάδων καθιστά αναπόφευκτη την ανισότητα στην παροχή εκπαιδευτικών υπηρεσιών. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Γρυλλάκη (2003: 48), «δε θα ήταν ρεαλιστική η απαίτηση ανέγερσης ενός Λυκείου σε ένα μικρό νησί όπως η Αντίπαρος, όταν ο αριθμός των μαθητών είναι ελάχιστος». Αυτό όμως έχει ως συνέπεια την αναγκαστική καθημερινή μετακίνηση των μαθητών στη γειτονική Πάρο, γεγονός που προκαλεί πρόσθετο οικονομικό κόστος για τις οικογένειες των μαθητών, πρόσθετη ταλαιπωρία και πιθανές απουσίες όταν η ακτοπλοϊκή σύνδεση δεν είναι εφικτή. Η ανισότητα στις εκπαιδευτικές υπηρεσίες δεν είναι όμως μόνο ποσοτική αλλά και ποιοτική, δηλαδή όχι μόνο οι προσφερόμενες εκπαιδευτικές δυνατότητες είναι λιγότερες στα μικρά νησιά, αλλά και η υλικοτεχνική υποδομή των σχολείων είναι σαφώς κατώτερη, τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά. 4. Η απόσταση από το σχολείο έχει διαπιστωθεί από παλιά ότι δημιουργεί συνθήκες ανισότητας: Ο Μυλωνάς (1982), μελετώντας την κοινωνική αναπαραγωγή μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα, ξεκινάει από το δημοτικό σχολείο υποστηρίζοντας ότι ο βαθμός του απολυτηρίου του δημοτικού είναι συνάρτηση διαφόρων παραγόντων: της απόδοσης του παιδιού στο σχολείο, του κοινωνικοοικομικού γοήτρου της οικογένειας, των προσδοκιών του δασκάλου για το μαθητή σύμφωνα με τα σχολικά και εξωσχολικά κριτήρια και της «απόστασης» του σχολείου από τον τόπο κατοικίας (σελ.136-137). Η απόσταση του σχολείου από τον τόπο κατοικίας, που χρησιμοποιείται ως δείκτης των κοινωνικο-πολιτιστικών και οικονομικών συνθηκών, διαπιστώνεται επίσης ότι σχετίζεται άμεσα και με το σχολικό αποκλεισμό από το γυμνάσιο (σελ. 141-144). Ακολούθως και η εικόνα των ποσοστών φοίτησης των μαθητών στο γυμνάσιο, «…αποτελεί γενικά έναν πίνακα – αντίγραφο της κατανομής των κοινωνικο-πολιτιστικών αγαθών μέσα στις γεωγραφικές ενότητες…» (σελ. 152). Επαληθεύεται έτσι η βασική υπόθεση της έρευνάς του, ότι δηλαδή: Η “απόσταση” της οικογενειακής κατοικίας από το γυμνάσιο και από την πόλη “δείχνει” το κοινωνικο-πολιτιστικό και οικονομικό επίπεδο της οικογένειας καθώς και του ανθρωπο-γεωγραφικού και σχολικού της περιβάλλοντος και σαν μεταβλητή συνδυάζει τη δράση της με άλλων παρόμοιων ενισχύοντάς τες και όλες μαζί καθορίζουν, κατά το μεγαλύτερο μέρος, τη “σχολική πορεία” του μαθητή (σελ.160). Όπως αναφέρουν επίσης σχετικά πρόσφατες έρευνες (James, Wyn, Baldwin, Hepworth, McInnis & Stephanou, 1999˙ Shucksmith, 2004), ένας παράγοντας που πιθανώς να έχει σημαντικό ρόλο στις απομακρυσμένες περιοχές είναι η "απόσταση" από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Όταν η χιλιομετρική απόσταση που διανύουν οι νέοι για να σπουδάσουν - κυρίως σε σχέση με το πανεπιστήμιο - μεγαλώνει υπερβολικά, αυτό λειτουργεί αποτρεπτικά για τη συνέχιση των σπουδών. 5. Το σχολείο στην επίτευξη της αναπαραγωγικής του λειτουργίας «ε-πιστρατεύει ένα σύνολο από πρακτικές και μεθοδεύσεις», μεταξύ των οποίων η αξιολόγηση της σχολικής επίδοσης, το εξεταστικό σύστημα, η διάρθρωση του σχολικού δικτύου και η υλικοτεχνική υποδομή (Κυρίδης, 1996: 57). Τα μέσα, τα υλικά, οι κτιριακές εγκα-ταστάσεις, τα εποπτικά μέσα διδασκαλίας μπορούν να δημιουργή-σουν προϋποθέσεις αποτυχίας. Ο μεγάλος αριθμός μαθητών ανά τάξη, η έλλειψη εργαστηρίων, τα ακατάλληλα βιβλία, τα μακρινά σχολεία δημιουργούν μια «πλαστή ισότητα», η οποία ουσιαστικά προκαλεί ανισότητα και οδηγεί τους μαθητές των μειονεκτικών πε-ριβαλλόντων σε αποτυχία (Δημητρόπουλος & Καλούση, 1998). 6. Υπάρχουν όμως και απόψεις υπέρ της συνένωσης σχολείων. Τέτοιες περιπτώσεις σχολείων υπάρχουν πραγματικά στις Κυκλάδες και αλλού. Προϋποθέτουν όμως τη δημιουργία των κατάλληλων σχολικών υποδομών για τις συνενώσεις, δηλαδή τη δαπάνη πολλών χρημάτων, κάτι που απαιτεί ισχυρή πολιτική βούληση: "Παρά το γεγονός ότι τελευταία αναγνωρίζονται πολλά πλεονεκτήματα των απομακρυσμένων μικρών σχολείων ως προς το σχολικό κλίμα, την εξατομίκευση της διδασκαλίας, τα μαθησιακά αποτελέσματα, τη συμμετοχή στην κοινοτική ζωή, κ.ο.κ., (Nash, 1980˙ Παπασταμάτης, 1998˙ Μπρούζος, 2002), αναγνωρίζονται επίσης και οι προκλήσεις οι οποίες οδηγούν σε δυσμενή εκπαιδευτικά αποτελέσματα σε σύγκριση με τους μαθητές των με-γάλων αστικών σχολείων. Ως μειονεκτήματα αναφέρονται η προσωρινή διαμονή των εκπαιδευτικών στις μειονεκτικές περιοχές, η απειρία τους και η έλλειψη παιδαγωγικής καθοδήγησής τους, η απουσία κάποιων μαθημάτων, τα οποία, ενώ διδάσκονται στα πολυθέσια, δεν είναι εφικτό να διδάσκονται στα ολιγοθέσια σχολεία λόγω έλλειψης εξειδικευμένου εκπαιδευτικού προσωπικού και αδυναμίας του προγράμματος, η ανεπάρκεια στην υλικοτεχνική υποδομή". Χρήσιμα συμπεράσματα της έρευνας: 1. Διαπιστώθηκε ότι τόσο το εκπαιδευτικό περιβάλλον με τη διαθεσιμότητα και προσβασιμότητα που παρέχει στους τύπους και τις βαθμίδες εκπαίδευσης, όσο και το επαγγελματικό περιβάλλον με τη διαθεσιμότητα ή μη των επαγγελμάτων, διαφοροποιούν ως ένα βαθμό τις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές φιλοδοξίες και προσδοκίες των μαθητών και των γονέων και τις εναρμονίζουν στις πραγματικές δυνατότητες που παρέχονται στον τόπο κατοικίας. Παράλληλα, διαφέρει ο τρόπος που οι μαθητές και οι γονείς αντιμετωπίζουν τις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές συνθήκες της περιοχής τους και αυτή η αντίληψή τους για το εκπαιδευτικό και επαγγελματικό περιβάλλον τους σχετίζεται ως ένα βαθμό με τις φιλοδοξίες και προσδοκίες τους για τις σπουδές και το μελλοντικό επάγγελμα του μαθητή. 2. Η φιλοδοξία που εκφράζουν οι μαθητές και οι γονείς για το μελλοντικό επάγγελμα των μαθητών έχει σαφή κατεύθυνση προς επαγγέλματα υψηλού κύρους, όπως είναι τα επιστημονικά, εκπαιδευτικά, καλλιτεχνικά και συναφή επαγγέλματα. Όταν όμως τίθεται το ερώτημα σε πιο ρεαλιστική βάση, δηλαδή αφορά την προσδοκία για το επάγγελμα στο οποίο τελικά θα καταλήξει ο μαθητής, οι απαντήσεις των μαθητών και των γονέων έχουν σαφή προσανατολισμό σε επαγγέλματα περισσότερο «συμβατά» με την τοπική αγορά εργασίας και τα ατομικά και οικογενειακά χαρακτηριστικά. Τα επαγγέλματα αυτά αφορούν γεωργικές, εργατικές, οικοδομικές, τεχνικές ασχολίες και τουριστικές, ξενοδοχειακές, εμπορικές και συναφείς δραστηριότητες. 3. Η προτίμηση που εκφράζουν οι μαθητές για τον τόπο άσκησης του μελλοντικού τους επαγγέλματος, μολονότι αποτυπώνεται, όπως και οι φιλοδοξίες και προσδοκίες, σε μια συγκεκριμένη τομή του χρόνου και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρείται βέβαιο ότι θα παραμείνει αμετάβλητη στο μέλλον, διαμορφώνεται σε σχέση με τη φιλοδοξία και προσδοκία τους, αλλά και σε σχέση με τις πιθανότητες που έχουν να καταφέρουν τελικά να ασκήσουν το επάγγελμα που θα ήθελαν στην περιοχή τους. Όταν τίθεται το δίλημμα αν σκοπεύουν να παραμείνουν στον τόπο τους ή να φύγουν προκειμένου να ασκήσουν το επάγγελμα της επιλογής τους στην περίπτωση που ο τόπος τους δεν τους παρέχει αυτή τη δυνατότητα, η πρόθεση των μαθητών διαμορφώνεται και πάλι σε σχέση με το είδος του επαγγέλματος που φιλοδοξούν ή προσδοκούν. Οι μαθητές που εκφράζουν φιλοδοξία ή προσδοκία για υψηλότερου επιπέδου σπουδές και φιλοδοξία ή προσδοκία για μη «συμβατά» ή λιγότερο διαθέσιμα στην περιοχή επαγγέλματα είναι περισσότερο αποφασισμένοι να εγκαταλείψουν τον τόπο τους για να πετύχουν το στόχο τους. 4. Εξετάστηκε επίσης ο ρόλος παραγόντων, οι οποίοι από τη διεθνή βιβλιογραφία έχουν καταγραφεί ως σημαντικές επιδράσεις στις φιλοδοξίες και προσδοκίες. Μεταξύ αυτών των παραγόντων συμπεριλήφθηκε η σχολική επίδοση, το φύλο, το εκπαιδευτικό και επαγγελματικό επίπεδο των γονέων και άλλα ατομικά, οικογενειακά και κοινωνικά χαρακτηριστικά, όπως ο αριθμός των εξωσχολικών μορφωτικών δραστηριοτήτων του μαθητή, τα ενδιαφέροντα και οι ιδιαίτερες ικανότητές τους, όπως τις εκφράζουν οι ίδιοι οι μαθητές, η επίδραση σημαντικών άλλων προσώπων, όπως ο εκπαιδευτικός. Επιβεβαιώθηκε η σημασία των παραπάνω παραγόντων στη διαμόρφωση των φιλοδοξιών και προσδοκιών, ενώ για παράγοντες όπως ο αριθμός των παιδιών της οικογένειας, το οικονομικό επίπεδό της, ο χρόνος που οι γονείς αφιερώνουν καθημερινά στα παιδιά τους, δεν τεκμηριώθηκε σημαντικός ρόλος. Χρήσιμες προτάσεις της έρευνας: 1. τα πορίσματα της έρευνας υποδεικνύουν την ανάγκη εντατικοποίησης της προσπάθειας για βελτίωση των εκπαιδευτικών, επαγγελματικών, κοινωνικοοικονομικών συνθηκών στις μειονεκτικές περιοχές της χώρας μας, όπως είναι τα νησιά των Κυκλάδων, με στόχο τη διαμόρφωση περισσότερων εκπαιδευτικών και επαγγελματικών ευκαιριών και προοπτικών για τους κατοίκους αυτών των περιοχών. Αποδεικνύεται ότι η συγκράτηση του πληθυσμού και ειδικά των νέων ανθρώπων στις γεωγραφικά μειονεκτικές περιοχές απαιτεί μεθοδική και συστηματική βελτίωση των εκπαιδευτικών υπηρεσιών που παρέχονται στις περιοχές αυτές και των επαγγελματικών δυνατοτήτων και προοπτικών, προσπάθεια που πρέπει να συνοδευτεί με μέτρα στήριξης της απασχόλησης και κίνητρα για την επαγγελματική ένταξη και ανάπτυξη των νέων στον τόπο τους. Στο πλαίσιο αυτό είναι βέβαιο ότι η βελτίωση και ο εκσυγχρονισμός των υποδομών, των συγκοινωνιών και των κρατικών υπηρεσιών θα επηρεάσουν θετικά την εγκατάσταση και επιστροφή των νέων στις εστίες τους. 2. Η συστηματική προσπάθεια για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας του σχολείου - ιδιαίτερα του ολιγοθέσιου απομακρυσμένου σχολείου - και η συνακόλουθη απαλλαγή των οικογενειών που διαμένουν στις απομακρυσμένες περιοχές από το «βραχνά» του φροντιστηρίου θα οδηγήσει στην αντιμετώπιση της σχολικής αποτυχίας και της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου, στην ανύψωση του εκπαιδευτικού επίπεδου των μαθητών και των φιλοδοξιών και προσδοκιών τους. 3. Στο ίδιο πλαίσιο, οι δυνατότητες και προοπτικές που διανοίγονται τελευταία από τη ραγδαία ανάπτυξη των τεχνολογιών της πληροφορίας και των επικοινωνιών καθώς και τα επαγγέλματα που σχετίζονται με τη λεγόμενη «πράσινη» ανάπτυξη και τον εναλλακτικό τουρισμό θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν ώστε να ενθαρρυνθεί η εγκατάσταση νέων επαγγελμάτων στις περιοχές αυτές σε συνθήκες μάλιστα ανταγωνιστικές με αυτές που υπάρχουν στα μητροπολιτικά κέντρα της χώρας. Ελπίζω να βοήθησα έστω και λίγο στη λήψη της απόφασής σας Με εκτίμηση Κων/νος Κλουβάτος ph.D Πανεπιστημίου Αιγαίου Δ/ντής 1ου Δημ. Σχολείου Νάξου