Υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού

Δικτυακός Τόπος Διαβουλεύσεων

• Σχόλιο του χρήστη 'Arghs' | 7 Απριλίου 2011, 09:22

  Μόνιμος Σύνδεσμος

  Η ανάπτυξη της Οργανωτικής και Διοικητικής Επιστήμης καθώς και των άλλων επιστημών και οι αλλαγές που σημειώνονται καθημερινά στη σύγχρονη κοινωνία, «την κοινωνία της γνώσης και πληροφορίας», οδήγησαν στην ανάγκη επαναπροσδιορισμού του ρόλου της ηγεσίας στους εκπαιδευτικούς οργανισμούς και ιδιαίτερα στη σχολική μονάδα. Στα πλαίσια αυτά θα σας παρουσιάσω τις βασικές, κατά τη γνώμη μου, όψεις της λειτουργίας και της διοίκησης των σχολικών μονάδων της δημόσιας εκπαίδευσης. Με τον όρο «εκπαιδευτικό οργανισμό» θεωρούμε μια ομάδα ατόμων που εργάζονται με σκοπό την παροχή «εκπαίδευσης» σύμφωνα με κάποιες καθιερωμένες σχέσεις. Τα βασικά κοινά χαρακτηριστικά όλων των οργανισμών είναι:  οι άνθρωποι,  οι κοινοί αντικειμενικοί σκοποί και  η ύπαρξη μιας οργανωτικής δομής, μιας εξουσίας και ενός τρόπου επικοινωνίας μεταξύ των μελών του οργανισμού. Οι εκπαιδευτικοί οργανισμοί έχουν δύο βασικά χαρακτηριστικά που τους διαφοροποιούν από τους άλλους οργανισμούς:  Πρώτον, ο σκοπός τους, η παροχή «εκπαίδευσης», δε μπορεί να καθοριστεί με σαφήνεια, με συνέπεια να είναι δύσκολο να οριστεί και η έννοια της αποτελεσματικότητας.  Δεύτερον, στους εκπαιδευτικούς οργανισμούς παρατηρείται επικάλυψη ρόλων. Δεν υπάρχει δηλαδή σαφής διάκριση μεταξύ του «πελάτη», του «εργαζόμενου» και του «αποτελέσματος-προϊόντος» που προσφέρεται από τους οργανισμούς αυτούς. Τα σχολεία πρέπει να είναι αυτοδιοικούμενες κοινότητες με την εξουσία ισομερώς κατανεμημένη στο προσωπικό και με το διευθυντή να είναι επαγγελματικά πρώτος μεταξύ ίσων (Everard, K., Morris, G., 1999). Με τον όρο «διοίκηση» σε καμιά περίπτωση δεν εννοούμε ούτε την άσκηση της εξουσίας ούτε τη δουλοπρέπεια των διοικούμενων. Διοίκηση των εκπαιδευτικών μονάδων είναι η διαδικασία του συντονισμού ανθρώπων (μαθητών, δασκάλων, βοηθητικού προσωπικού) και υπαρχόντων μέσων για την παροχή εκπαίδευσης με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο. Η γραφειοκρατική οργάνωση του εκπαιδευτικού μας συστήματος έχει ως συνέπεια ανάμεσα στα άλλα την προσκόλληση στην τήρηση των κανόνων και την έλλειψη συνεργασίας και ομαδικού πνεύματος. Οι προσδιορισμένοι κανόνες ρυθμίζουν τη δράση του εκπαιδευτικού ακόμα και στις λεπτομέρειες, ρυθμίζουν δε και τη δράση του στην τάξη αν και παρατηρείται το φαινόμενο κάποιος εκπαιδευτικός να έχει κατασκευάσει τους δικούς του κανόνες στην τάξη. Ο εκπαιδευτικός επηρεάζεται από το κλίμα που επικρατεί στην ομάδα των διδασκόντων του σχολείου και έτσι πολλές φορές δε χρειάζεται να παραβιάσει ρητές διατάξεις της εκπαιδευτικής νομοθεσίας για να περιέλθει σε δυσμένεια απέναντι στους προϊσταμένους ή στους ίδιους τους συναδέλφους του, καθώς αρκεί να εφαρμόσει στρατηγικές που έρχονται σε αντίθεση και αναιρούν αυτές που εθιμικά είναι καθιερωμένες στο σχολείο. Η ανασφάλεια που θα προκαλέσει στους διδάσκοντες, θα κινήσει διαδικασίες συμμόρφωσης και προσαρμογής στην υπάρχουσα κατάσταση. Ο Διευθυντής ενός εκπαιδευτικού οργανισμού έχει τις εκτελεστικές αρμοδιότητες και την ευθύνη για το λειτουργικό προγραμματισμό, την αποτελεσματικότερη οργάνωση του σχολείου και του προσωπικού και τον έλεγχο των λειτουργιών του σχολείου. Έχει δηλαδή αρμοδιότητες που εντοπίζονται στο επίπεδο της καθημερινής λειτουργίας και ένας βασικός τρόπος αποτελεσματικότερης οργάνωσης και λειτουργίας του οργανισμού, είναι οι τακτικές συνεδριάσεις του Συλλόγου των Διδασκόντων. Η ανάπτυξη των επιστημών της Παιδαγωγικής, της Ψυχολογίας και της Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας, οι διαρκώς αυξανόμενοι οικονομικοί πόροι που διατίθενται για την εκπαίδευση και η απαίτηση των μαθητών, των γονέων και της ευρύτερης κοινωνίας για βελτίωση της ποιότητας στην παρεχόμενη εκπαίδευση έκαναν επιτακτική την ανάγκη για μια αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα και ποιότητα των εκπαιδευτικών υπηρεσιών, καθώς και για λογοδοσία από μέρους των εκπαιδευτικών οργανισμών και μονάδων (Πασιαρδής Π., 2004). Μέσα στο πλαίσιο αυτών των κοινωνικών αναγκών γεννήθηκε η Διοίκηση Ολικής Ποιότητας. Οι βασικές παραδοχές της προσέγγισης της «Διοίκησης Ολικής Ποιότητας», (Κουτούζης, Μ., 1999), είναι οι εξής:  Η ποιότητα είναι το αποτέλεσμα μια συνεχούς και διαμορφωτικής διαδικασίας, η οποία εστιάζεται στη συνεχή βελτίωση του προϊόντος ή των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους πελάτες. Στην περίπτωση της εκπαίδευσης πελάτες θεωρούμε τους μαθητές, τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς και την κοινωνία.  Είναι απαραίτητη η συμμετοχή και η συνεχής εκπαίδευση και επιμόρφωση των εργαζομένων, για να είναι ικανοί να συμμετέχουν στις διαδικασίες διοίκησης και βελτίωσης των προϊόντων ή των υπηρεσιών.  Η διοίκηση βασίζεται σε στοιχεία και επιστημονικές αναλύσεις. Η προσέγγιση αυτή αποτελεί ένα σύστημα που βασίζεται σε μια πολύ ανθρωποκεντρική φιλοσοφία, η οποία πρεσβεύει ότι οι άνθρωποι μπορούν και θέλουν να προσφέρουν ποιοτική εργασία και είναι άξιοι σεβασμού. Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στη βελτίωση της ποιότητας και στον αποτελεσματικότερο χειρισμό του ανθρώπινου δυναμικού, ως παράγων στρατηγικής σημασίας και αυτό επιτυγχάνεται με την προσπάθεια αποφυγής των λαθών παρά με τη διόρθωσή τους (Φασούλης Κ., 2001). Η έννοια της Διοίκησης Ολικής Ποιότητας στην εκπαίδευση θεωρείται ως μια φιλοσοφία, ένα σύνολο αρχών που αποτελούν τη βάση της συνεχούς βελτίωσης και περιλαμβάνει την εφαρμογή ποιοτικών μεθόδων με τη χρησιμοποίηση και αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού, με σκοπό τις αποτελεσματικότερες ή ποιοτικά ανώτερες παρεχόμενες υπηρεσίες. «Ολική» σημαίνει ότι όλο το ανθρώπινο δυναμικό συμμετέχει στην προσπάθεια βελτίωσης της αποτελεσματικότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης (Φασούλης Κ., 2001). Για τον Πασιαρδή (2004), η Διοίκηση Ολικής Ποιότητας προσφέρει ένα σύνολο από αρχές και εργαλεία διοίκησης που εκσυγχρονίζουν στην ουσία τη συστημική θεωρία και τα οποία, όταν συνδυαστούν, παρέχουν μια ευέλικτη και αποτελεσματική μέθοδο για τη βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης. Οι έρευνες έχουν δείξει (Φασούλης, Κ., 2002), ότι τα σχολεία γίνονται καλύτερα και παρέχουν υψηλής ποιότητας εκπαιδευτικές υπηρεσίες, όταν το ανθρώπινο δυναμικό είναι υψηλής ποιότητας, εμπνέεται από σύγχρονες μορφές ηγεσίας, ζει και εργάζεται σε συνθήκες εργασίας και υλικοτεχνικές υποδομές που ανταμείβουν κάθε δημιουργική προσπάθεια. Ο κλάδος της εκπαιδευτικής διοίκησης άλλωστε παρέχει στο διευθυντή και στους εκπαιδευτικούς της σχολικής μονάδας όλες τις βασικές ιδέες, έννοιες και τεχνικές για το πώς χτίζονται οι ομάδες συνεργαζόμενων ατόμων, όπως είναι η σχολική μονάδα και τάξη, παρέχοντας έτσι βοήθεια σε θέματα ανάπτυξης στρατηγικής αντιμετώπισης των ιδιαίτερων αναγκών των μαθητών. Στο επίπεδο της εκπαιδευτικής μονάδας βασικά όργανα που εμπλέκονται στη λειτουργία της είναι:  Τα διοικητικά (διευθυντής, υποδιευθυντής, σύλλογος διδασκόντων)  Τα διαχειριστικά (σχολική επιτροπή)  Τα υποστηρικτικά (σύλλογος γονέων, μαθητικές κοινότητες, επιτροπή παιδείας του Δήμου) Στο παρακάτω σχήμα παρουσιάζονται οι βασικές λειτουργίες ενός εκπαιδευτικού οργανισμού: Σχεδιασμός - Οργάνωση - Διεύθυνση - Έλεγχος - Ανασκόπηση όπου οι βασικές λειτουργίες της σχολικής διοίκησης είναι: • Σχεδιασμός, ως η λειτουργία που θέτει τις βασικές κατευθύνσεις και τους στόχους στον οργανισμό και διαμορφώνει ένα αρχικό πλάνο προσέγγισής τους. • Οργάνωση, ως η διαδικασία με την οποία καθορίζονται οι δραστηριότητες που είναι απαραίτητες για την επίτευξη των στόχων. Η διοίκηση πραγματοποιεί την ομαδοποίησή τους, την ανάθεσή τους σε συγκεκριμένες ομάδες ή ανθρώπους και τη διαμόρφωση βαθμίδων εξουσίας και ευθύνης. • Διεύθυνση & καθοδήγηση, ως το στάδιο εποπτείας και καθοδήγησης των υφισταμένων για την επίτευξη των σκοπών. • Έλεγχος, ως το στάδιο αξιολόγησης-διόρθωσης δραστηριοτήτων των υφισταμένων, προκειμένου να εξασφαλιστεί η τήρηση των σχεδίων. • Ανασκότηση, ως το στάδιο που μπορεί να οδηγήσει σε τροποποίηση είτε της συνολικής διαδικασίας από την αρχή της είτε συγκεκριμένων φάσεων που αναδείχτηκαν λιγότερο αποτελεσματικές. Από την άλλη πλευρά οι εκπαιδευτικές αποφάσεις έχουν μεγάλη σημασία, γιατί αυτές κινούν και εξασφαλίζουν τη βιωσιμότητα, εξελίσσουν ή καταστρέφουν ένα οργανισμό (Κουτούζης, Μ., 1999). Επειδή το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι συγκεντρωτικό, στις σχολικές μονάδες - στο δημόσιο σχολείο - λαμβάνονται αποφάσεις σε επίπεδο κυρίως λειτουργικό. Οι διοικητικές αποφάσεις διακρίνονται σε προγραμματισμένες και απρογραμμάτιστες. Οι προγραμματισμένες είναι αποφάσεις ρουτίνας και λαμβάνονται εύκολα και από άτομα που βρίσκονται στ χαμηλότερα επίπεδα ιεραρχίας (όπως είναι π.χ. οιπαραγγελίες των βιβλίων). Οι απρογραμμάτιστες είναι αυτές που δε μπορούν να προβλεφθούν. Αν και υπάρχουν διάφορα μοντέλα λήψης αποφάσεων (Πασιαρδής, 2004), τα περισσότερα συγκλίνουν (Ανδρέου, Α., Παπακωνσταντίνου, Γ., 1994), (Everard, K., Morris, G., 1999) σε ορισμένα κοινά βήματα στη διαδικασία λήψης αποφάσεων:  Εξακρίβωση και ορισμός του προβλήματος.  Κατάταξη και ανάλυση του προβλήματος.  Καταγραφή εναλλακτικών λύσεων, ιδεών και πιθανών δράσεων.  Καθορισμός κριτηρίων αξιολόγησης των ιδεών και των πιθανών λύσεων του προβλήματος.  Επιλογή μιας λύσης μεταξύ των πιθανών.  Εφαρμογή της επιλεγμένης λύσης.  Έλεγχος, αξιολόγηση της εφαρμογής - ανατροφοδότηση Στη διαδικασία λήψης μιας απόφασης, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη τη δυναμική των ομάδων που λαμβάνουν τις αποφάσεις. Η δυναμική μιας ομάδας διαμορφώνεται από τη συμπεριφορά και το ρόλο κάθε μέλους της ομάδας. Οι διαδικασίες με τις οποίες λαμβάνονται οι αποφάσεις καθορίζουν και το κλίμα που επικρατεί στον οργανισμό. Δε μένουν όλοι ευχαριστημένοι με τις αποφάσεις. Συχνά δημιουργούνται συγκρούσεις που εμποδίζουν την αποδοτική λειτουργία των εκπαιδευτικών μονάδων. Η λήψη των αποφάσεων από την ομάδα έχει μεγάλη σημασία Όπως φαίνεται από τη βιβλιογραφία, η συμμετοχή των εργαζομένων στη διαδικασία λήψης μιας απόφασης αυξάνει την παραγωγικότητα (Πασιαρδής, 2004) και για το λόγο αυτό ο διευθυντής θα πρέπει να γνωρίζει τη δυναμική των ομάδων έτσι ώστε να μπορεί: • να τις χειρίζεται αποτελεσματικά, • να αναγνωρίζει τις συγκρούσεις και να τις διευθετεί κατάλληλα, • να ενθαρρύνει τις ομάδες εργασίας, • να φροντίζει για τη σωστή σύνθεση των ομάδων και τη συγκρότηση αποδοτικών ομάδων. Η χρηστή διοίκηση επιβάλλει στον ηγέτη να δώσει εξηγήσεις στη μειοψηφία που είναι δυσαρεστημένη και να προσπαθήσει να την κερδίσει, ώστε η απόφαση που λήφθηκε να μπορεί να εφαρμοστεί με επιτυχία και με τη συμμετοχή όλων, έτσι ώστε γενικά το καλό που επισυμβαίνει στον οργανισμό από τη συγκεκριμένη απόφαση να είναι μεγαλύτερο από την πιθανή ζημιά. (Πασιαρδής, Π., 2004). Ο αποτελεσματικός διευθυντής της σχολικής μονάδας θα πρέπει να διαθέτει βασικές δεξιότητες, όπως είναι οι:  Τεχνικές δεξιότητες, να έχει εξειδικευμένη γνώση, να γνωρίζει τι μπορεί να πραγματοποιηθεί από το υπάρχον προσωπικό, να θέτει στόχους ρεαλιστικούς και προσεγγίσιμους (προγραμματισμός), να εκπαιδεύει, να καθοδηγεί, να συμβουλεύει το προσωπικό και τους μαθητές.  Διαπροσωπικές δεξιότητες, να οργανώνει και να καθοδηγεί, να παρακινεί, να συνεργάζεται και να συντονίζει ανθρώπους.  Δεξιότητες αφηρημένης σκέψης και συνολικής θεώρησης, να αντιλαμβάνεται τη σχολική μονάδα ως ολότητα, να έχει στο μυαλό του την εικόνα του οργανισμού και να καταλαβαίνει πώς τα διάφορα μέρη του οργανισμού συνδέονται μεταξύ τους (Κουτούζης, Μ., 1999). Επιπλέον ο αποτελεσματικός διευθυντής στην προσπάθεια αναβάθμισης της ποιότητας του ανθρώπινου δυναμικού πρέπει να:  Μεταδίδει, την αποστολή του σχολείου στο προσωπικό, στους γονείς, στους μαθητές και στην ευρύτερη κοινότητα, να δημιουργεί όραμα και να οδηγεί τη σχολική μονάδα προς αυτό.  Σχεδιάζει – οργανώνει – ελέγχει, όλους τους πόρους (ανθρώπινους, υλικούς, οικονομικούς κ. α.) και κυρίως να αναπτύσσει όλους τους ανθρώπινους πόρους.  Καθορίζει, την οργανωτική δομή σύμφωνα με τις απαιτήσεις των στόχων και όχι με βάση τη διοικητική δύναμη, την εξουσία ή την ανάγκη της συμμόρφωσης,  Επιλύει, τα προβλήματα και να λαμβάνει αποφάσεις σε πνεύμα συνεργασίας, στηριζόμενος κυρίως στην αναγκαία και ορθή προσέγγιση της πληροφόρησης και του κοινού συμφέροντος.  Διαχειρίζεται, το ανθρώπινο δυναμικό με σεβασμό και αναγνώριση της ταυτότητάς του, του κύρους και της εργασιακής προσφοράς, συμβάλλοντας έτσι στην όσο το δυνατόν καλύτερη οργάνωση και διευκόλυνση του έργου του και την αντικειμενική αξιολόγηση.  Αντιλαμβάνεται, την αναγκαιότητα για ένταξη της σχολικής μονάδας στο εξωτερικό περιβάλλον, εντοπίζοντας τις απαιτήσεις του περιβάλλοντος που διαρκώς αλλάζουν (Φασούλης, Κ., 2001).  Είναι καινοτόμος και φορέας καινοτομιών.  Έχει υψηλή συναίσθηση ευθύνης, για τα αποτελέσματα του σχολείου και τον αντίκτυπο στην ευρύτερη κοινωνία και επιπλέον να μπορεί να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις και τις νέες ανάγκες.  Βλέπει το μέλλον στον τομέα του και να προβλέπει χωρίς παρωπίδες.  Ενημερώνεται για τις εξελίξεις.  Λαμβάνει ενεργό μέρος σε όλες τις φάσεις της σχολικής ζωής, καθώς έχει την υποχρέωση να παρακολουθεί τις δραστηριότητες της σχολικής μονάδας και να έχει ευελιξία και ετοιμότητα.  Προωθεί, τη συνεχή προσωπική του ανάπτυξη και την επαγγελματική ανάπτυξη του προσωπικού του σχολείου Ο διευθυντής δεν πρέπει να είναι το φερέφωνο κανενός καθώς έχει το δικαίωμα και το καθήκον να εναντιώνεται σε αξιώσεις που διαταράσσουν την ισορροπία και την υγεία του οργανισμού, έτσι ώστε: • φροντίζει και εξισορροπεί τα συμφέροντα όλων των «μετόχων» της σχολικής μονάδας και δημιουργεί θετικό κλίμα μάθησης, • ενθαρρύνει, τη συμπεριφορά που ωφελεί και διαχειρίζεται συγκρούσεις εποικοδομητικά, • διαμορφώνει, το αξιακό σύστημα του σχολείου, έχει ένα ευρύ κύκλο επαφών και καλλιεργεί τη φιλία, • αναζητά, συνεργασία και υποστήριξη στις δραστηριότητές του, από τη διοίκηση ή τους κοινωνικούς φορείς, και να φροντίζει τη δημόσια εικόνα του, • έχει καλές σχέσεις, με τους γονείς και το σύλλογο γονέων και να επιδιώκει τη συνεργασία και τη συμμετοχή τους στο σχολείο.