Υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού

Δικτυακός Τόπος Διαβουλεύσεων

• Σχόλιο του χρήστη 'Χρήστος Πιλάλης' | 18 Σεπτεμβρίου 2025, 18:08

  Μόνιμος Σύνδεσμος

  Η ευρωπαϊκή εμπειρία: τι να αποφύγουμε Στη Γερμανία, το περίφημο dual system (διπλό σύστημα) συνδυάζει σχολείο και μαθητεία στην επιχείρηση. Όμως κάθε χρόνο χιλιάδες νέοι μένουν χωρίς θέση μαθητείας, ενώ πολλές επιχειρήσεις αποσύρονται από το πρόγραμμα. Επιπλέον, οι περισσότεροι απόφοιτοι δεν έχουν άμεσο δρόμο προς τα πανεπιστήμια, χρειάζονται πρόσθετα βήματα και λίγοι τα καταφέρνουν. Φυσικά δεν αρκεί μια επιφανειακή σύγκριση με το γερμανικό dual system, αλλά χρειάζεται να δούμε και τις κρίσιμες δικλείδες που το στηρίζουν και που δυστυχώς απουσιάζουν πλήρως από το ελληνικό σχέδιο νόμου, Στη Γερμανία έχουν ισχυρές συλλογικές συμβάσεις που κατοχυρώνουν μισθούς και δικαιώματα, επαρκή δημόσια χρηματοδότηση που διασφαλίζει την ποιότητα σπουδών και ανεξάρτητη αξιολόγηση των θέσεων μαθητείας ώστε να μην υποκαθίστανται κανονικές θέσεις εργασίας. Το ελληνικό σχέδιο νόμου δεν προβλέπει τίποτε από αυτά. Δεν υπάρχει θεσμοθετημένη ελάχιστη αμοιβή για τους μαθητευομένους, ούτε σύνδεση με συλλογικές συμβάσεις· δεν υπάρχει δέσμευση για δημόσια επένδυση σε υποδομές και προσωπικό και δεν υπάρχει ανεξάρτητος μηχανισμός που να αξιολογεί και να ελέγχει τις θέσεις μαθητείας. Στη Σουηδία, η εκτεταμένη ανάθεση προγραμμάτων σε ιδιώτες με βραχυπρόθεσμες συμβάσεις δημιούργησε κατακερματισμό και άνιση ποιότητα: οι μαθητές δεν είχαν τις ίδιες ευκαιρίες ανάλογα με τον πάροχο που τύχαιναν, ενώ το κράτος δυσκολευόταν να ελέγξει το σύνολο. Το πρόβλημα αυτό αναγνωρίστηκε και τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες βελτίωσης, με αυστηρότερη εποπτεία, εθνικά πρότυπα και ενίσχυση της δημόσιας χρηματοδότησης. Παρ’ όλα αυτά, οι διαφοροποιήσεις παραμένουν – ειδικά σε μικρούς παρόχους και για ευάλωτες ομάδες – δείχνοντας πόσο επικίνδυνο είναι να αφεθεί η επαγγελματική εκπαίδευση στη λογική της αγοράς. Στην Ισπανία, όπου πρόσφατα εισήχθησαν «dual» στοιχεία, οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η επιτυχία εξαρτάται από αυστηρή εποπτεία και ισχυρό δημόσιο πλαίσιο. Διαφορετικά, ανοίγει ο δρόμος σε ανισότητες και υποβάθμιση. Τα θετικά παραδείγματα Αντίθετα, χώρες όπως η Δανία, η Νορβηγία και ιδιαίτερα η Φινλανδία δείχνουν τον δρόμο: με δημόσια χρηματοδότηση, ισότητα πρόσβασης, ουσιαστική συμμετοχή συνδικάτων και εκπαιδευτικών, εγγυήσεις ποιότητας και — το πιο κρίσιμο — δυνατότητες συνέχειας σπουδών. Στη Φινλανδία, η Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση (ΕΕΚ, διεθνώς VET – Vocational Education and Training) δεν θεωρείται ποτέ δεύτερης κατηγορίας. Οι απόφοιτοί της έχουν αυτόματο και ισότιμο δικαίωμα πρόσβασης τόσο στα πανεπιστήμια εφαρμοσμένων επιστημών όσο και στα πανεπιστήμια. Στην πράξη, σχεδόν οι μισοί νέοι φοιτητές στα πανεπιστήμια εφαρμοσμένων επιστημών (περίπου 45 %) προέρχονται από την ΕΕΚ. Δηλαδή, το κράτος διασφαλίζει ότι η επιλογή της επαγγελματικής εκπαίδευσης δεν οδηγεί σε αδιέξοδο, αλλά ανοίγει δρόμους για συνέχιση σπουδών, έρευνα και επαγγελματική εξέλιξη. Αυτό κάνει τη φινλανδική ΕΕΚ μια πραγματικά ισότιμη διαδρομή, σε αντίθεση με όσα συμβαίνουν σε πολλές άλλες χώρες. Στη Δανία, οι απόφοιτοι της ΕΕΚ μπορούν να συνεχίσουν σπουδές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, κυρίως σε τεχνολογικά και εφαρμοσμένα ιδρύματα. Προγράμματα όπως το EUX με ισότιμο δικαίωμα πρόσβασης σε ανώτατα ιδρύματα) και τα Academy Profession ή τα Professional Bachelor δίνουν στους αποφοίτους ΕΕΚ τη δυνατότητα να προχωρήσουν σε ανώτερες σπουδές. Τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί σημαντική αύξηση στον αριθμό των επαγγελματικών προγραμμάτων που οδηγούν σε άμεση πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Στατιστικά στοιχεία δείχνουν επίσης ότι οι απόφοιτοι ΕΕΚ έχουν χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας από όσους έχουν μόνο γενική δευτεροβάθμια εκπαίδευση, γεγονός που αποδεικνύει την εργασιακή αξία των προγραμμάτων αυτών. Παρά τις προκλήσεις – όπως η χαμηλή ποιότητα σε ορισμένα μικρά ιδιωτικά σχολεία κατάρτισης και οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν μαθητές από οικογένειες χαμηλού εισοδήματος ή με μεταναστευτικό υπόβαθρο – το σύστημα ΕΕΚ της Δανίας εξακολουθεί να προσφέρει πραγματικές γέφυρες προς την τριτοβάθμια. Δεν είναι ένα αδιέξοδο, αλλά μια εναλλακτική διαδρομή που, αν και δεν οδηγεί πάντα στα κλασικά πανεπιστήμια, επιτρέπει την ακαδημαϊκή και επαγγελματική ανέλιξη σε ένα μεγάλο εύρος τομέων. Στη Νορβηγία, η ΕΕΚ διαρκεί συνήθως τέσσερα χρόνια – δύο στο σχολείο και δύο σε μαθητεία – και οδηγεί σε επαγγελματικό πιστοποιητικό. Για να συνεχίσουν στην τριτοβάθμια, οι απόφοιτοι χρειάζονται ένα συμπληρωματικό έτος ως γέφυρα με γενικά μαθήματα, ώστε να αποκτήσουν τα ίδια δικαιώματα πρόσβασης με τους αποφοίτους της γενικής εκπαίδευσης. Έτσι, και οι τρεις χώρες προσφέρουν ΄΄γέφυρες΄΄ προς ανώτερη εκπαίδευση, αλλά μόνο η Φινλανδία παρέχει πλήρη και αυτόματη ισοτιμία, γεγονός που αποτελεί και το καλύτερο πρότυπο. Αν η κυβέρνηση θέλει πραγματικά να αναβαθμίσει την επαγγελματική εκπαίδευση, οφείλει να αλλάξει ριζικά το σχέδιο νόμου της. Γιατί όπως είναι, δεν αποτελεί αναβάθμιση, αλλά αποτελεί υποβάθμιση, εμπορευματοποίηση και υποθήκευση του μέλλοντος της νεολαίας. Συγκεκριμένα πρέπει: Να σταματήσει την προνομιακή μεταχείριση των εργοδοτών με φοροαπαλλαγές και να κατευθύνει τους δημόσιους πόρους απευθείας σε σχολές, εργαστήρια και εκπαιδευτικούς. Να αντικαταστήσει την πρόβλεψη για υποχρεωτική απορρόφηση αποφοίτων από επιχειρήσεις με δεσμευτικές ρήτρες ποιότητας και δικαιωμάτων για τους μαθητευόμενους. Και για όσους αβασάνιστα ισχυρίζονται ότι το 40% θα μειώσει την ανεργία: αυτό είναι παραπλανητικό. Το νομοσχέδιο δεν εγγυάται μόνιμες, αξιοπρεπώς αμειβόμενες θέσεις εργασίας, αλλά μερική απασχόληση, συμβάσεις ορισμένου χρόνου ή κακοπληρωμένη δουλειά. Έτσι δεν χτυπιέται η ανεργία· απλώς βαφτίζεται «απασχόληση» η επισφάλεια, δεσμεύοντας τους νέους σε εργοδότες που ήδη διαμορφώνουν το πρόγραμμα σπουδών τους. Να θεσμοθετήσει διαδρομές συνέχειας σπουδών, ώστε η επαγγελματική εκπαίδευση να είναι πραγματικά ισότιμη με τη γενική. Αυτό σημαίνει: διαφανείς διαδικασίες εισαγωγής στα ΑΕΙ, αναγνώριση πιστωτικών μονάδων από τις Ακαδημίες, καθώς και θεσμοθέτηση ποσοστού θέσεων αποκλειστικά για αποφοίτους επιπέδου 5 (δηλαδή ΙΕΚ και Ακαδημίες Επαγγελματικής Κατάρτισης) σε προγράμματα επιπέδου 6 (πανεπιστημιακά πτυχία) Να εξασφαλίσει μακροχρόνιο σχεδιασμό, ενιαία πρότυπα ποιότητας και τακτικούς ελέγχους, αποφεύγοντας το μοντέλο κατακερματισμού και ανάθεσης σε ιδιώτες παρόχους με βραχυπρόθεσμες συμβάσεις, που οδήγησε σε αποτυχία τη Σουηδία. Αυτό σημαίνει καθολικό πλαίσιο πιστοποίησης όλων των θέσεων μαθητείας, ανώτατο λόγο μαθητευομένων ανά εργαζόμενο και πραγματικά ανεξάρτητους ελέγχους. Να θεσπίσει ισχυρές δικλείδες προστασίας: ρητή απαγόρευση υποκατάστασης κανονικών θέσεων εργασίας από μαθητείες, υψηλά πρόστιμα στους παραβάτες και αποκλεισμό τους από προγράμματα. Να περιορίσει την εξ αποστάσεως κατάρτιση μόνο στα θεωρητικά μαθήματα, ενώ για τα εργαστηριακά και πρακτικά αντικείμενα να οριστεί τουλάχιστον ένας ελάχιστος αριθμός ωρών διά ζώσης διδασκαλίας. Να αποσύρει την πρόβλεψη για απαγόρευση διπλής φοίτησης, γιατί περιορίζει τις ευκαιρίες μάθησης και αποκλείει όσους θέλουν να συνδυάσουν την κατάρτιση με βασικές σπουδές ή γλωσσικά μαθήματα. Έτσι τιμωρούνται οι κοινωνικά ευάλωτοι νέοι και ενήλικες που έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη για περισσότερη, όχι λιγότερη, εκπαίδευση. Με λίγα λόγια, το σχέδιο νόμου σπρώχνει τους νέους σε καθεστώς φθηνής, ελαστικής και εξαρτημένης εργασίας. Η ευρωπαϊκή εμπειρία δείχνει ότι όπου η αγορά πήρε το πάνω χέρι, οι νέοι βρέθηκαν σε συνθήκες επισφάλειας, ανισοτήτων και αβέβαιων προοπτικών.