3.1. Μοντέλο Δεδομένων
Το μοντέλο δεδομένων και τη οντολογία που αναπτύχθηκαν βασίζονται στα παρακάτω:
• Οντολογία ELI, για την απεικόνιση της έννοιας του Νομικού Πόρου (Legal resource 3) και τα χαρακτηριστικά/ιδιότητες του ELI που σχετίζονται με τον Νομικό Πόρο
• Akoma Ntoso 4 , για την υποστήριξη ορολογίας που δεν περιλαμβάνεται στο ELI και σχετίζεται με την αναλυτική δομή των νομικών κειμένων και των τροποποιήσεων τους
• CPOV (Core Public Organisation Vocabulary 5) , για την απεικόνιση της έννοιας του Δημόσιου Οργανισμού για τη συσχέτιση της νομοθεσίας με τις αρμόδιες υπηρεσίες
3.1.1. Προσέγγιση
Στο πρώτο στάδιο, και χρησιμοποιώντας ως βάση ένα υπάρχον κωδικοποιημένο νομικό κείμενο και την τροποποίησή του, μοντελοποιήθηκαν τρεις βασικές έννοιες:
• Η Νομοθετική Πράξη ή απλώς Πράξη (Legislative Act ή απλώς Act) που διαιρείται σε διαφορετικά συστατικά μέρη
• Η Τροποποίηση (Amendment) που συνδέεται με την Πράξη
• Η επίσημη αρχή δημοσίευσης στην Ελλάδα, το Εθνικό Τυπογραφείο, που είναι υπεύθυνο για την διαδικασία δημοσίευσης των νομοθετημάτων
Χρησιμοποιώντας έναν ανοιχτού λογισμικού επεξεργαστή οντολογιών που αναπτύχθηκε από το Πανεπιστήμιο του Stanford, το Protégé, οι προαναφερθείσες οντολογίες συνδυάστηκαν προκειμένου να σχεδιασθεί το μοντέλο δεδομένων για κάθε μία από τις τρεις έννοιες. Τα αντίστοιχα μοντέλα περιγράφονται λεπτομερώς παρακάτω.
Ολόκληρη η οντολογία που αναπτύχθηκε είναι δημοσιευμένη στο σύνδεσμο: http://openlaw.e-themis.gov.gr/documentation/index.html.
3 Ορισμός του ELI για το Legal resource: A distinct intellectual creation (i.e., the intellectual content). (Definition adapted from RDA – Resource Description and Access, see http://www.rdaregistry.info//). Legal resource can be linked together using properties defined in the model. A legal resource can represent a legal act or any component of a legal act, like an article. (http://publications.europa.eu/mdr/eli/documentation/ELI_Ontology-v1.0.htm)
4 http://www.akomantoso.org/
5 https://joinup.ec.europa.eu/asset/cpov/home
3.1.2. Το μοντέλο Νομοθετικής Πράξης
Βάσει της οντολογίας του ELI, η Νομοθετική Πράξη μοντελοποιήθηκε σαν υποκλάση (subclass) του Νομικού Πόρου (legal resource), ο οποίος σύμφωνα με το ELI μπορεί να αναπαριστά μία νομοθετική πράξη ή οποιοδήποτε συστατικό μέρος αυτής, όπως για παράδειγμα ένα άρθρο.
Βάσει του ισχύοντος πλαισίου για την καλή νομοθέτηση 6 , μία Πράξη μπορεί να αποτελείται από ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω συστατικά μέρη, τα οποία παρατίθενται από την υψηλότερη στη χαμηλότερη υποδιαίρεση:
• Μέρη (Parts), το οποία μπορεί να περιέχουν Κεφάλαια και τα οποία μπορεί να αριθμούνται με αριθμητικά ή λεκτικά προσδιοριστικά (πχ. ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ή ΜΕΡΟΣ 1)
• Κεφάλαια (Chapters), τα οποία μπορεί να περιέχουν Άρθρα
• Άρθρα (Articles), τα οποία μπορεί να περιέχουν Παραγράφους
• Παράγραφοι (Paragraph), οι οποίες μπορεί να περιέχουν Περιπτώσεις
• Περιπτώσεις (Intend), οι οποίες μπορεί να περιέχουν Υποπεριπτώσεις
• Υποπεριπτώσεις (Subintend), οι οποίες μπορεί να περιέχουν Εδάφια;
• Εδάφια (Passage), που συνιστά το χαμηλότερο επίπεδο υποδιαίρεσης ενός νομικού κειμένου
Κάθε ένα από τα παραπάνω μέρη αποτελεί αυτούσιο Νομικό Πόρο (Legal resource). Επίσης είναι αναπόσπαστο κομμάτι της Πράξης (Act) στην οποία περιέχεται. Δεδομένου αυτού υπήρξε ανάγκη για χρήση της ορολογίας που χρησιμοποιείται στο Akoma Ntoso, σύμφωνα με την οποία ορίζεται η έννοια «Σώμα» (Body) μίας Πράξης. Όλα τα παραπάνω μέρη, δημιουργήθηκαν ως υποκλάσεις (subclass) της έννοιας Σώμα, που απεικονίζει έναν αφηρημένο Νομικό Πόρο και είναι συνεπώς υποκλάση (subclass) του Νομικού Πόρου.
Ως αποτέλεσμα μία Πράξη έχει, ως Νομικός Πόρος, τουλάχιστον ένα Σώμα, το οποίο περιέχει ένα ή περισσότερα συστατικά μέρη, όπως αυτά περιγράφονται παραπάνω. Κάθε συστατικό μέρος μπορεί να εμφανίζεται από 0 έως περισσότερες φορές.
6 Βλ. «Πρακτικές Οδηγίες για την Κατάρτιση των Νομοσχεδίων» και «Εγχειρίδιο Εναρμόνισης» Γ.Γ.Κ.
Σχήμα 2: Ιεραρχικό μοντέλο για το Σώμα και τα συστατικά του μέρη
Μία Πράξη έχει τις παρακάτω ιδιότητες/χαρακτηριστικά, οι οποίες αποτελούν τη βάση για τον ορισμό των μεταδεδομένων, δηλαδή του δεύτερου πυλώνα του ELI και βασίζονται στην οντολογία του:
Πίνακας 1: Ιδιότητες Πράξης
| Ιδιότητα/Χαρακτηριστικό | Επεξήγηση | Προαιρετική | Επαναχρησιμοποίηση από τα συστατικά μέρη |
| Ημερομηνία Υπογραφής / Date of signature
| Η ημερομηνία κατά την οποία υπογράφηκε μία πράξη | Ναι, η πράξη μπορεί να συνδέεται με διαφορετικές ημερομηνίες που υποδεικνύουν τη φάση εξέλιξης στην οποία βρίσκεται. Στην περίπτωση που είναι κενή η πράξη έχει συνταχθεί αλλά δεν έχει ακόμη υπογραφεί | Όχι, η ημερομηνία υπογραφής ανήκει μόνο στη συνολική πράξη |
| Ημερομηνία Δημοσίευσης / Date of publication | Η ημερομηνία κατά την οποία δημοσιεύτηκε μία πράξη | Ναι, η πράξη μπορεί να συνδέεται με διαφορετικές ημερομηνίες που υποδεικνύουν τη φάση εξέλιξης στην οποία βρίσκεται. Στην περίπτωση που είναι κενή η πράξη μπορεί να έχει υπογραφεί αλλά δεν έχει ακόμη δημοσιευθεί | Όχι, η ημερομηνία δημοσίευσης ανήκει μόνο στη συνολική πράξη |
| Περιγραφή / Description | Σύντομη περιγραφή της πράξης | Όχι, η πράξη πρέπει να έχει μία σύντομη περιγραφή | Ναι, χρησιμοποιείται από την Παράγραφο για να περιγράψει το περιεχόμενό της |
| Ημερομηνία έναρξης ισχύος / First date of entry in force | Η ημερομηνία που οποιοδήποτε τμήμα του νομικού πόρου ή νομικής έκφρασης (legal expression 7 ) τέθηκε σε ισχύ | Ναι, η πράξη μπορεί να συνδέεται με διαφορετικές ημερομηνίες που υποδεικνύουν τη φάση εξέλιξης στην οποία βρίσκεται. Στην περίπτωση που είναι κενή η πράξη μπορεί να έχει δημοσιευθεί αλλά δεν έχει τεθεί σε ισχύ | Ναι, χρησιμοποιείται από όλα τα μέρη για να υποδείξει πότε τίθενται σε ισχύ |
| Έχει μέρη / Has part
| Υποδεικνύει το Σώμα μίας πράξης | Όχι, η πράξη πρέπει να έχει Σώμα ανεξαρτήτως της σύνθεσης αυτού | Ναι, χρησιμοποιείται από τα μέρη για να υποδείξει την ιεραρχική δομή |
| Έχει θεματική περιοχή / Has subject division | Υποδεικνύει τη θεματική περιοχή μίας πράξης βάσει του κωδικολογίου των νομικών θεματικών περιοχών σύμφωνα την ελληνική νομοθεσία (το καθολικό θεματικό νομικό ευρετήριο 8) | Όχι, η πράξη πρέπει να αντιστοιχίζεται σε τουλάχιστον μία (1) θεματική περιοχή | Ναι, χρησιμοποιείται από όλα τα συστατικά μέρη για να υποδείξει τη θεματική περιοχή στην οποία ανήκουν |
| Γλώσσα / Language | Υποδεικνύει τη γλώσσα της πράξης σύμφωνα με το κωδικολόγιο γλωσσών το οποίο στην συγκεκριμένη περίπτωση έχει τιμή http://publications.europa.eu/resource/authority/language/ELL | Όχι, η πράξη πρέπει να είναι συνδεδεμένη τουλάχιστον με την ελληνική γλώσσα. Αν διατίθενται και μεταφράσεις της πράξης, πρέπει να εμφανιστούν στο μοντέλο ως νομικές εκφράσεις (legal expression) | Ναι, όλα τα μέρη έχουν τη ίδια τιμή γλώσσας |
| Τοπικό αναγνωριστικό / Local id | Το μοναδικό αναγνωριστικό που χρησιμοποιείται στο τοπικό σύστημα αναφοράς, προκειμένου να εξασφαλιστεί η συμβατότητα με το τοπικό σύστημα, όπως για παράδειγμα το CELEX στην ΕΕ ή το NOR στη Γαλλία | Όχι, η πράξη ταυτοποιείται με ένα τοπικό αναγνωριστικό | Όχι, το τοπικό αναγνωριστικό ανήκει μόνο στη συνολική πράξη |
| Τίτλος / Title | Ο τίτλος της πράξης | Όχι, η πράξη πρέπει να έχει έναν τίτλο | Ναι, μόνο μέρη όπως «Άρθρο», «Κεφάλαιο», «Μέρος» μπορεί να έχουν τίτλο |
| Τύπος πράξης/ Type document | Το URI που χαρακτηρίζει την πράξη όπως προσδιορίζεται από συγκεκριμένο κωδικολόγιο όπως http://publications.europa.eu/authority/resource-type/ACT
| Όχι, η πράξη πρέπει να έχει το είδος πράξης π.χ. νόμος, Υπουργική απόφαση κλπ | Όχι, ο τύπος πράξης αναφέρεται μόνο στη συνολική πράξη |
| URI Σχήμα / URI schema | Το URI Σχήμα χρησιμοποιείται πρακτικά για την αναπαράσταση της πράξης, για παράδειγμα: http://openlaw.e-themis.gov.gr/eli/{document_type}/{law_number}/{yyyy}/ | Όχι, η πράξη πρέπει να έχει το δικό της URI σχήμα | Ναι όλα τα μέρη πρέπει να έχουν το δικό τους URI σχήμα |
Ένα από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά του μοντέλου είναι το URI σχήμα, που διαφοροποιείται για κάθε συστατικό μέρος της πράξης. Το URI σχήμα βασίζεται στον Πρώτο Πυλώνα του ELI: σταθερά αναγνωριστικά νομοθεσίας με χρήση HTTP URIs. Το URI σχήμα χρησιμοποιεί τα διαθέσιμα μεταδεδομένα για τη δημιουργία μοναδικών, σταθερών αναγνωριστικών.
7 The intellectual realisation of a legal resource in the form of a «sequence of signs» (typically alpha-numeric characters in a legal context) (definition adapted from RDA). For example, any version of the legal resource whose content is specified and different from others for any reason: language, versions, etc (http://publications.europa.eu/mdr/eli/documentation/ELI_Ontology-v1.0.htm)
Πίνακας 2: Κατάλογος των συστατικών μερών μίας πράξης με το αντίστοιχο URI σχήμα
| Συστατικό Μέρος | URI Σχήμα |
| Άρθρο / Article | http://openlaw.e-themis.gov.gr/eli/{document_type}/{law_number}/{yyyy}/article_{article_number} |
| Κεφάλαιο / Chapter | http://openlaw.e-themis.gov.gr/eli/{document_type}/{law_number}/{yyyy}/chapter_{chapter_number} |
| Περίπτωση / Indent | http://openlaw.e-themis.gov.gr/eli/{document_type}/{law_number}/{yyyy}/indent_{indent_number} |
| Παράγραφος / Paragraph | http://openlaw.e-themis.gov.gr/eli/{document_type}/{law_number}/{yyyy}/paragraph_{paragraph_number} |
| Μέρος / Part | http://openlaw.e-themis.gov.gr/eli/{document_type}/{law_number}/{yyyy}/part_{part_number} |
| Εδάφιο / Passage | http://openlaw.e-themis.gov.gr/eli/{document_type}/{law_number}/{yyyy}/passage_{passage_number} |
| Υποπερίπτωση / Subindent | http://openlaw.e-themis.gov.gr/eli/{document_type}/{law_number}/{yyyy}/subindent_{subindent_number} |
Προκειμένου για την κατηγοριοποίηση ενός Νομικού Πόρου, το ELI χρησιμοποιεί συγκεκριμένες έννοιες όπως:
- Διοικητική περιοχή (Administrative area)
- Σε ισχύ (In force), με πιθανές τιμές “Σε ισχύ” ( “in force”), “Όχι σε ισχύ” (“not in force”) ή “Σε ισχύ εν μέρει” (“partially in force”)
- Γλώσσα (Language), που για την συγκεκριμένη περίπτωση έχει τιμή “Ελληνικά”
- Νομικό κύρος (Legal value), με τιμές “δεσμευτικό” (“authoritative”), “οριστικό” (“definitive”), “επίσημο” (“official”), “ανεπίσημο” (“unofficial”);
- Τύπος πόρου (Resource type), που για την συγκεκριμένη περίπτωση έχει τιμή http://publications.europa.eu/authority/resource-type/ACT
- Έκδοση (Version)Με τον ορισμό της Θεματικής Περιοχής (SubjectDivision) και της αντίστοιχης ιδιότητας “έχει θεματική περιοχή” των αντικειμένων, κάθε instance μίας Πράξης μπορεί να αντιστοιχιστεί σε κάποια περιοχή. Πρακτικά, αυτό βοηθάει στην κατηγοριοποίηση της νομοθεσίας, ώστε να διευκολύνεται η αναζήτηση συγκεκριμένου νομοθετήματος από τους χρήστες.
- Επιπλέον, δεδομένης της ανάγκης για αντιστοίχιση των εθνικών νομικών πράξεων σε μία ή περισσότερες θεματικές ενότητες, δημιουργήθηκε στο μοντέλο η έννοια Θεματική περιοχή (SubjectDivision) σαν υποπερίπτωση του χαρακτηριστικού “αφορά” (is about) του ELI. Ο ορισμός των θεματικών περιοχών έγινε βάσει του νομικού ευρετηρίου του ιστοτόπου του «Κώδικα Διαρκούς Νομοθεσίας – Ραπτάρχης», e-themis.gov.gr. Ο τελικός κατάλογος των θεματικών περιοχών θα προκύψει μετά την ολοκλήρωση του έργου «Εθνική Πύλη για την Κωδικοποίηση και Αναμόρφωση της Ελληνικής Νομοθεσίας», στο πλαίσιο του οποίου θα εμπλουτιστεί και θα επεκταθεί με σκοπό να προκύψει Καθολικό Νομικό Θεματικό Ευρετήριο.
Με τον ορισμό της Θεματικής Περιοχής (SubjectDivision) και της αντίστοιχης ιδιότητας “έχει θεματική περιοχή” των αντικειμένων, κάθε instance μίας Πράξης μπορεί να αντιστοιχιστεί σε κάποια περιοχή. Πρακτικά, αυτό βοηθάει στην κατηγοριοποίηση της νομοθεσίας, ώστε να διευκολύνεται η αναζήτηση συγκεκριμένου νομοθετήματος από τους χρήστες.
Figure 3: Η έννοια «Θεματική Περιοχή» (Subject Division) ορίστηκε για την κατηγοριοποίηση της Ελληνικής Νομοθεσίας
Η Θεματική Περιοχή αποτελεί γενικευμένη έννοια που θα μπορούσε δυνητικά να επαναχρησιμοποιηθεί και από άλλα μοντέλα δεδομένων. Για το σκοπό αυτό ορίστηκε σχετικό κωδικολόγιο (controlled vocabulary), του οποίο στη σημερινή του μορφή είναι αναρτημένο στη διεύθυνση http://openlaw.e-themιs.gov.gr/vocabulary.html.
Η νομοθεσία που είναι σε συναφείς θεματικές περιοχές μπορεί να συμπεριλαμβάνεται σε Βιβλία (books) με βάση την ορολογία του Akoma Ntoso αλλά και την σχετική εγκύκλιο της Γενικής Γραμματείας της Κυβέρνησης.
1.1.1. Το μοντέλο της Τροποποιητικής Πράξης (Amendment)
Η Τροποποίηση ως διακριτή φάση της νομοπαρασκευαστικής διαδικασίας, θεωρείται ως νέος Νομικός Πόρος (Legal Resource). Παράλληλα, σύμφωνα με το ELI η Τροποποίηση μπορεί να θεωρηθεί ως η επίπτωση που αλλάζει το κείμενο ενός νομοθετήματος συνεπώς η Τροποποίηση είναι υποδιαίρεση της έννοιας “Επίπτωση” (Effect).
Όπως η Πράξη, έτσι και η Τροποποίηση, έχει ένα Σώμα που ονομάζεται Σώμα Τροποποίησης (AmendmentBody), ορολογία που προέρχεται από το Akoma Ntoso.
Το Σώμα Τροποποίησης έχει ως κύριες υποδιαιρέσεις το Άρθρο και την Παράγραφο, ενώ μπορεί δυνητικά να έχει και οποιοδήποτε άλλο συστατικό μέρος (όπως πχ Περίπτωση, Υποπερίπτωση) όπως ακριβώς και η Νομοθετική Πράξη.
Σχήμα 4: Ιεραρχικό μοντέλο για την «Τροποποίηση» και το «Σώμα Τροποποίησης»
Λαμβάνοντας υπόψη ότι μία Τροποποίηση μεταβάλλει ένα νομοθέτημα, η ιδιότητα του ELI «μεταβάλλει» (changes) μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη διασύνδεση μεταξύ όλων των συστατικών μερών ενός Νομικού Πόρου. Η αντίστροφη αυτής ιδιότητα «μεταβάλλεται από» (changed by) χρησιμοποιείται για τη δημιουργία διασύνδεσης μεταξύ ενός μεταβαλλόμενου νομοθετήματος και μίας τροποποίησης.
Δεδομένου ότι η έννοια «μεταβάλλει» είναι αρκετά γενικευμένη, εισήχθησαν νέες υποδιαιρέσεις αυτής για την εξειδίκευσή της. Οι νέες υποδιαιρέσεις προέρχονται από το Akoma Ntoso και είναι οι ακόλουθες.
- Κατάργηση (Repeal)
- Αντικατάσταση (Substitution)
- Προσθήκη (Insertion)
- Διαχωρισμός (Split)
- Συνένωση (Join)
- Επαναρίθμηση (Renumbering)
- Σημειώνεται ότι για κάθε μία από τις παραπάνω υποδιαιρέσεις έχει οριστεί και η αντίστροφή της.
1.1.1. Το Εθνικό Τυπογραφείο και το Μοντέλο Εφημερίδας Κυβέρνησης
Το Εθνικό Τυπογραφείο είναι υπεύθυνο για την δημοσίευση όλων των νόμων που ψηφίστηκαν σε μία δεδομένη χρονική περίοδο.
Προκειμένου για την μοντελοποίηση του Εθνικού Τυπογραφείου, χρησιμοποιήθηκε το Core Public Organisation Vocabulary, βάσει του οποίου ως Δημόσιος Οργανισμός (PublicOrganisation) ορίζεται «Οποιοσδήποτε οργανισμός ανήκει στο δημόσιο τομέα σύμφωνα με το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο ανεξαρτήτως βαθμίδας».
Για την αναπαράσταση του Εθνικού Τυπογραφείου προστέθηκε στο μοντέλο η έννοια “Σώμα Δημοσίευσης “ (PublicationBody) σαν υποδιαίρεση του Δημόσιος Οργανισμός. Συνεπώς το Εθνικό Τυπογραφείο είναι ένα instance του “Σώμα Δημοσίευσης“.
Σχήμα 5: Το ιεραρχικό μοντέλο για το «Σώμα Δημοσίευσης»
Σαν instance του «Σώμα Δημοσίευσης», το Εθνικό Τυπογραφείο έχει τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
- την αρχική ιστοσελίδα (homepage), με τιμή http://www.et.gr
- τη σχέση “δημοσίευσε” (has published) με ένα Φύλλο της Εφημερίδας της Κυβέρνησης (ΦΕΚ)
- Η κατηγοριοποίηση της Εφημερίδας της Κυβέρνησης (officialGazette) προέρχεται από το Akoma Ntoso που την χαρακτηρίζει ως “Συλλεκτική Δομή” (CollectionStructure), δηλαδή ως παράθεση ενός συνόλου στοιχείων, εν προκειμένω ενός συνόλου νόμων. Από την άλλη πλευρά η Εφημερίδα της Κυβέρνησης μπορεί επίσης να θεωρηθεί Σχήμα (Format) στο οποίο ενσωματώνεται μία νομική έκφραση.
- Βάσει των παραπάνω η Εφημερίδα της Κυβέρνησης μοντελοποιήθηκε όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα:
Figure 6: Το ιεραρχικό μοντέλο για την «Εφημερίδα της Κυβερνήσεως»
Για παράδειγμα το ΦΕΚ A.45, εφόσον είναι Εφημερίδα της Κυβέρνησης, έχει την ιδιότητα «δημοσιεύτηκε από» (isPublishedBy), αντίθετη της ιδιότητας «δημοσίευσε» του Εθνικού Τυπογραφείου:
Σχήμα 7: Το ΦΕΚ Α.45 «δημοσιεύτηκε από» το Εθνικό Τυπογραφείο
1η Παρατήρηση:
Σχετικά με τα URIs εντοπίζονται ερωτήματα ως προς το {yyyy} και το ποια τιμή παίρνει (π. χ παίρνει το date of publication, date of signature ή το first date of entry in force). Επίσης ερωτήματα δημιουργούνται ως προς την μοναδικότητα ενός URI καθώς αν δοθεί το URI: http://openlaw.e- themis.gov.gr/eli/ACT/4080/2013/paragraph_1 δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τίνος άρθρου η παράγραφος περιγράφεται. Πρέπει να υπάρχει μία δομή εδώ που να κάνει το URI μοναδικό και human reader friendly.
2η Παρατήρηση:
Όσον αφορά το μοντέλο της Τροποποιητικής Πράξης θα ήθελα να σημειώσω μερικές ανησυχίες μου. Αρκετές είναι οι Τροποποιήσεις που κάνουν change με μία από τις υποδιαιρέσεις που δημιουργήσατε (Repeal, Substitution, Insertion, Split, Join, Renumbering). Η τροποποίηση, ωστόσο, που πραγματοποιούν μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να είναι σε επίπεδο λέξεων (π. χ διαγραφή της πέμπτης λέξης του εδαφίου 3 της παραγράφου…..). Ωστόσο σε μία τέτοια περίπτωση δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί η ιδιότητα change με κάποια από τις υποδιαιρέσεις καθώς οι λέξεις δεν αποτελούν Νομικό Πόρο (Legal Resource). Συνεπώς η ιδιότητα change του ELI δεν είναι εφαρμόσιμη στις συγκεκριμένες περιπτώσεις του μοντέλου.
Πολύ σημαντική προσπάθεια για την κωδικοποίηση της ελληνικής νομοθεσίας και εξαιρετικού τεχνικού ενδιαφέροντος. Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί και στην διαδικασία παραγωγής των νομοθετημάτων. Για τους πολίτες αλλά και για τους νομικούς σημαντική πληροφορία εμπεριέχεται στα συνοδευτικά νομικά ή άλλα κείμενα που τεκμηριώνουν την νομοθετική δραστηριότητα (π.χ. αιτιολογική έκθεση, συνέπειες ρύθμισης, καταργούμενες ή τροποποιούμενες διατάξεις, αποτελέσματα διαβούλευσης).
Επίσης, θα πρέπει να προβλεφθούν και άλλοι actors και οι ιδιότητές τους (π.χ υπουργός, εισηγητής, οργανωτική μονάδα), σε κάθε φάση παραγωγής ή τροποποίησης της πράξης.
Το πρότυπο AKOMA NTOSO μπορεί να ενσωματώσει την εξελικτική διαδικασία της παραγωγής νομοθετημάτων και να παρακολουθεί αλλαγές που υφίστανται από νέες νομικές πράξεις. Αξίζει να διερευνηθεί περαιτέρω η ποικιλία των δομικών στοιχείων που διαθέτει επιτρέποντας σε κάθε εμπλεκόμενο φορέα που συμμετέχει στην νομοθετική διαδικασία να συνεισφέρει στην τεκμηρίωση της νομικής πράξης με τις δικές του πληροφορίες. Για την επιτυχία του εγχειρήματος είναι πολύ σημαντικό να εξασφαλισθεί η διαλειτουργικότητα μεταξύ των φορέων, σε κάθε επίπεδο: τεχνικό, σημασιολογικό, οργανωσιακό, αλλά και (ιδιαιτέρως) νομικό.
Στο Ε.Κ. ΑΘΗΝΑ συμμετείχαμε στην υλοποίηση του έργου της Ηλεκτρονικής Βιβλιοθήκης της Γ.Γ.Δ.Ε. Εκεί επεξεργαστήκαμε Νόμους, ΠΔ, Αποφάσεις, ΚΥΑ, Εγκυκλίους, ΠΟΛ, και άλλα έγγραφα της δημ. Διοίκησης. Από αυτήν την εμπειρία μας κάποια σχόλια – σκέψεις, σίγουρα όχι εξαντλητικά1. URI, στο τμήμα {document_type} καλό είναι να δέχεται και άλλους τύπους πέρα από {act}, π.χ. {pd}, {ap}, κτλ για ΠΔ και αποφάσεις αντίστοιχα. Π.χ. δείτε τα legislation types που χρησιμοποίει η Βρετανία http://www.legislation.gov.uk/developer/uris
2. Ανάλογα με τον τύπο και τη δομή του έγγραφου μπορεί να μεταβάλλεται και το αντίστοιχο URI. Π.χ. το «…/gr/act/2015/4321/main/chp/1/art/1/» αναφέρεται στο άρθρο 1 του κεφ. 1 του κυρίως τμήματος του ν. 4321 του 2015. Το «…gr/act/2013/4174/main/part/1/chp/9/subchp/3/dvs/3/art/47/para/4/» αναφέρεται στην παρ 4 του άρθρου 47 της ενότητας 3 του υποκεφαλαίου 3 του κεφαλαίου 9 τους 1ου μέρους του ν. 4174 2013.
3. Στα συστατικά μέρη έχουμε συναντήσει και υποκεφάλαια, ενότητες. Θα πρέπει να αποτυπωθούν και αυτά. Αλλιώς θα πρέπει το μοντέλο να είναι επεκτάσιμο με νέα δομικά στοιχεία.
4. Τα μέρη θα μπορούσαν να μην είναι υποκλάσεις του body. Το Body είναι container που περιέχει – σηματοδοτεί που αρχίζει το κυρίως κείμενο. Θα μπορούσε να είναι μια διαφορετική abstract κλάση που να περιέχεται με 1:Ν στο body και από αυτή να κληρονομούν τα μέρη του νόμου. Το εκφράζει δομική πληροφορία (δείτε σημ 5).
5. Για την πληρέστερη αποτύπωση του νόμου, το AKOMA NTOSO προσφέρει πέρα από το και άλλα τμήματα σε ένα έγγραφο, όπως το για την προμετωπίδα («π.χ. ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ αποφασίζει…»), το που περιέχει τους υπογράφοντες, πίνακα περιεχομένων, κτλ. Θα μπορούσαν και αυτά να αποτυπωθούν σημασιολογικά.
6. Μεταξύ των δομικών συστατικών μιας πράξης, υπάρχει *ιεραρχία*, δηλ part-of σχέση. Η ιεραρχία δεν είναι αυστηρή. Ωστόσο θα πρέπει να αποτυπώνεται η parent-child συσχέτιση, πιθανώς μέσω μια βοηθητικής κλάσης.
7. Μεταδεδομένα. Αυτά είναι κάποια ενδεικτικά; Π.χ. Έτος ΦΕΚ΄, Τεύχος ΦΕΚ, Αριθμός ΦΕΚ θα μπορούσαν να είναι στα μεταδεδομένα. Επίσης ο κάθε φορέας μπορεί να θέλει να προσθέσει και πιο εξειδικευμένα. Π.χ. η ΓΓΔΕ διατηρεί αρ ΠΟΛ, αρ ΑΔΑ, ποιος υπογράφει, κτλ.
8. Έκδοση ενός πόρου. Είναι πολύ σύνηθες να αποτυπώνεται και στο URI του πόρου, π.χ. «…/gr/act/2015/4321/main/chp/1/art/1/version/1.0» ή «…/gr/act/2015/4321/main/chp/1/art/1/version/2015-06-17» κτλ. Η απουσία έκδοσης υποδηλώνει την τρέχουσα έκδοση.
9. Σχετικά με τις αλλαγές πέρα από τη γενικότερη παρατήρηση που έκανα στο Κεφ 2, στην οντολογία δεν φαίνεται ποια κλάση κάνει «Amend» σε άλλη. Π.χ. το άρθρο 1 του ν4321/2015 τροποποιεί το αρ23 του ν3256/2014 (τυχαία περίπτωση). Θα μπορούσε να υπάρχει μια ενδιάμεση κλάση (πιθανώς subclass του prov:Activity https://www.w3.org/TR/prov-o/#Activity) που να αποτυπώνει τη σχέση αυτή.
Πράγματι πρόκειται να πολύ σημαντικό έργο που καλύπτει μια πάγια ανάγκη τοσο των φορέων της Δημόσιας Διοίκησης όσο και των πολιτών.
Σημαντικοί παράγοντες επιτυχίας είναι ο καθορισμός των Θεματικών Περιοχών, ώστε να είναι εύκολη η αναζήτηση, καθώς και η χρήση της «προτυποποίησης» σε κάθε νέο Νομοθέτημα /ή τροποποίηση, ώστε να ακολουθεί πλέον το νέο «μοντέλο συγγραφής νόμων» και να είναι εύκολη η ¨»μεταφόρτωσή» του στην Πύλη Κωδικοποίησης.
Καταρχήν κατά τη γνώμη μου πρόκειται για μία πολύ αξιόλογη προσπάθεια η οποία με σωστή εφαρμογή θα μπορούσε να βελτιώσει σημαντικά την πλοήγηση του ευρύτερου κοινού στις νομοθετικές διατάξεις της χώρας.
Παρακάτω κάποια σχόλια σχετικά με τα επιμέρους στοιχεία της πρότασης που ελπίζω να σας φανούν χρήσιμα:
– Σε συγκεκριμένες περιπτώσεις σημαντική πληροφορία για τον χρήστη αποτελεί το ποια είναι η αρμόδια δημόσια αρχή που αναλαμβάνει ή σχετίζεται με την εφαρμογή του μέρους της νομικής πράξης (legal resource). Υπό αυτήν την ένοια η ιδιότητα της αρμόδιας αρχής εφαρμογής θεωρώ ότι λείπει από την παρουσιαζόμενη δομή. Η ιδιότητα ‘Αρμόδια αρχή’ λογικά θα πρέπει να είναι προαιρετική.
– Δεν είναι σαφές από τον πίνακα 1 εάν τα ‘μέρη’ δύνανται να έχουν διαφορετική ημερομηνία έναρξης ισχύος από την νομοθετική πράξη-κάτι που ίσως θα άξιζε να διερευνήσετε.
– Η δομή που παρουσιάζεται δεν είναι ιεραρχική. Καίτοι αυτό μπορεί να είναι χρήσιμο σε κάποια είδη νομοθεσίας, υπάρχουν περιπτώσεις που η ιεραρχία υφίσταται σε μία νομική πράξη (πχ μία νομοθετική πράξη μπορεί να έχει ένα ‘σώμα (body)’ που είναι μέρος, το οποίο με την σειρά του περιέχει άρθρα, τα οποία περιέχουν παραγράφους κλπ. Στο μοντέλο που παρουσιάζεται όλες οι οντότητες είναι επίπεδες ως προς αυτό. Σε αυτήν την περίπτωση, θα πρέπει να δίνονται σαφείς οδηγίες ως προς τους εισαγωγείς δεδομένων ώστε οι οντότητες να εισάγονται πάντα στο κατάλληλο επίπεδο που υπάρχει νόημα και συνοχή, ειδάλλως υπάρχει ο κίνδυνος για την εισαγωγή πολλαπλών άχρηστων οντοτήτων παραπλήσιας πληροφορίας.
– Για συγκεκριμένες (υπό) ομάδες χρηστών, η σύνδεση της εθνικής νομοθεσίας με την Ευρωπαϊκή/διεθνή βελτιώνει σημαντικά την εργασία, όπως για παράδειγμα στις περιπτώσεις συγγραφής εθνικών εκθέσεων σχετικών με την πρόοδο της χώρας σχετικά με την εναρμόνιση της νομοθεσίας. Η ιδιότητα ‘Σχετίζεται με Ευρωπαϊκή/διεθνή νομοθεσία (Related to EU/international legislation)’ θα μπορούσε να συνεισφέρει σημαντικά ως προς αυτό. Πρόκειται για προαιρετική ιδιότητα.
– Στο κείμενο δεν είναι σαφές ποια στοιχεία θα αποτελέσουν τα μεταδεδομένα. Στα επόμενα βήματα ίσως θα μπορούσατε να δώσετε περισσότερες πληροφορίες ως προς αυτό.
– Σχετικά με την επικοινωνία με τον χρήστη εξίσου ενδιαφέρον στοιχείο αποτελεί εάν σχεδιάζετε να δίνετε την δυνατότητα η αναζήτηση να γίνεται και στα αγγλικά, έστω και σε επόμενο στάδιο, ώστε να διευρυνθεί η χρήση της πλατφόρμας.
– Τέλος στο κείμενό σας δεν είναι απόλυτα ξεκάθαρη η έννοια της τροποποίησης. Η τροποποιητική πράξη αποτελεί μία ανεξάρτητη νομική πράξη (legal resource) με κάποια επιπλέον χαρακτηριστικά. Υπό αυτήν την έννοια πώς ακριβώς ορίζεται το ‘amendment’ και το ‘act’ του σχήματος 4 και πως σχετίζονται με τις υποδιαιρέσεις που περιγράφονται σε αυτήν την παράγραφο;
Και πάλι συγχαρητήρια για την προσπάθεια και καλή επιτυχία στην εφαρμογή της!
Εν γένει καλή προσπάθεια η οποία ανταποκρίνεται σε μια υπαρκτή ανάγκη.
Ωστόσο, υπάρχουν προβλήματα από τη σκοπιά της εννοιολογικής μοντελοποίησης.
Συγκεκριμένα:
– η χρήση μη-δενδρικών υπογράφων όπου οι ακμές αναπαριστούν σχέσεις γενίκευσης / ειδίκευσης(IsA) πρέπει να αποφεύγεται καθώς δημιουργεί ασάφεια και επίσης δημιουργεί συγκρούσεις (conflicts) σε ό,τι αφορά την κληρονομικότητα των ιδιοτήτων. Αυτό, για παράδειγμα, εμφανίζεται στον ορισμό του υποσχήματος για το «Σώμα Δημοσίευσης» και την «Εφημερίδα της Κυβέρνησης».
– δεν είναι κατανοητό γιατί η «Εφημερίδα της Κυβέρνησης» ορίζεται σαν σχήμα και όχι σαν στιγμιότυπο καθώς πρόκειται για μια συγκεκριμένη έκδοση. Το δε σχήμα της «Εφημερίδα της Κυβέρνησης» είναι προβληματικό όπως παραπάνω.
– η χρήση πολλαπλών namespaces για την ίδια κλάση είναι επίσης προβληματική και γίνεται κακή χρήση των union semantics . Π.χ. foaf:Organisation – org: Organisation . Δημιουργείται ασάφεια και επιβαρύνεται ο υπολογισμός των queries καθώς δημιουργούνται duplicate instances.
– to Dublin core ειναι σχετικά φτωχό και flat. Θα έπρεπε να εξεταστουν κι άλλα σχήματα μεταδεδομένων, οπως πχ CRMCore
Το υπάρχον νομοθετικό σύστημα μπορεί να βελτιωθεί σε μεγάλο βαθμό με αυτή τη πολύ ενδιαφέρουσα κίνηση. Παρόλα αυτά, θέλουμε να αναφέρουμε τις προσωπικές μας παρατηρήσεις και προτάσεις που σχετίζονται με το μοντέλο νομοθετικής πράξης της παραγράφου 3.1.2 και συγκεκριμένα με το κομμάτι των υποδιαιρέσεων.
Πρώτη παρατήρηση: Σύμφωνα με την έρευνά μας, παρατηρήσαμε την ύπαρξη νόμων που δεν ακολουθούν απόλυτα το μοντέλο που περιγράφετε παραπάνω. Ένα παράδειγμα αποτελεί ο νόμος 4052/2012 όπου συγκεκριμένα το «Κεφάλαιο ΙΒ» περιέχει «Μέρη» και όχι αντίστροφα. Επίσης περιλαμβάνει και «Τμήματα» που δεν αναφέρονται στο συγκεκριμένο μοντέλο.
Δεύτερη Παρατήρηση: Αφορά τους νόμους που τα άρθρα τους τροποποιούν τα άρθρα άλλων νόμων. Σε πολλές από αυτές τις περιπτώσεις τα άρθρα του εκάστοτε νόμου περιλαμβάνουν, σαν υποδιαιρέσεις, άρθρα των νόμων που τροποποιούν. Ένα παράδειγμα αποτελεί ο νόμος 2932/2001, όπου το εικοστό δεύτερο άρθρο του περιλαμβάνει είκοσι πέντε άρθρα άλλων νόμων που φυσικά τα τροποποιεί.
Πρόταση: Σαν αρχικό στάδιο, προτείνουμε, τη δημιουργία ενός συγκεκριμένου μοντέλου συγγραφής νόμων και στη συνέχεια τροποποίηση του παραπάνω μοντέλου ώστε να καλύπτονται όλες οι περιπτώσεις που υπάρχουν.
Πρόκειται για μια πολύ καλή προσπάθεια η οποία αδιαμφισβήτητα, αν καταφέρει να ολοκληρωθεί, θα δώσει λύση στα προβλήματα που προκύπτουν από το δαιδαλώδες σύστημα νομοθετημάτων και διατάξεων. Η ολοκλήρωση της προσπάθειας αυτής θα πρέπει να είναι απαίτηση και επιθυμία κάθε πολίτη και κάθε δημόσιου ή ιδιωτικού φορέα αφού η ολοκλήρωση της θα βοηθήσει στην ισονομία και στη διαφάνεια.
Στο πλαίσιο αυτό θα ήθελα να καταθέσω και εγώ τους προβληματισμούς μου και τις προτάσεις μου σχετικά με τη προσπάθεια αυτή.
Η πρώτη παρατήρηση μου είναι ότι τα γραφόμενα στην παράγραφο 3.1.2 δε συνάδουν με το γράφημα στο Σχήμα 2. Η περιγραφή στην παράγραφο 3.1.2 δημιουργεί την εντύπωση μιας σχέσης 1-1 των υποδιαιρέσεων με την κάθε υποδιαίρεση ανώτερου επιπέδου ενώ από το Σχήμα 2 προκύπτει μια πιο γενική σχέση όπου η σύνδεση των υποδιαιρέσεων μεταξύ τους μπορεί να παραλείπει πολλαπλά επίπεδα. Για παράδειγμα από τα γραφόμενα στην παράγραφο 3.1.2 μπορεί κάποιος να συμπεράνει ότι τα Άρθρα (Articles) μπορούν να περιέχουν μόνο Παραγράφους ενώ με βάση το σχήμα τα Άρθρα μπορούν να περιέχουν οποιαδήποτε από τα συστατικά μέρη. Θεωρώ ότι η δεύτερη προσέγγιση, ως γενικότερη, είναι αυτή που θα μπορέσει να αποτυπώσει καλύτερα την πραγματική κατάσταση.
Η δεύτερη παρατήρηση μου αφορά το Εθνικό Τυπογραφείο και το Μοντέλο Εφημερίδας Κυβέρνησης. Δεν αντιλαμβάνομαι το λόγο ύπαρξης του μοντέλου και της δομής αυτής αφού είναι μοναδικό. Αφού το Εθνικό Τυπογραφείο είναι υπεύθυνο για την δημοσίευση όλων των νόμων γιατί πρέπει να δημιουργηθεί δομή η οποία ουσιαστικά θα έχει μόνο μία εγγραφή την Εθνικό Τυπογραφείο.
Πολύ καλή προσπάθεια η εν λόγω μοντελοποίηση. Θα παρακολουθούμε την εξέλιξή της, ήδη μπορώ να φανταστώ παραδείγματα αξιοποίησης στο Φορέα μου.
Σημαντικοί παράγοντες για την επιτυχία εφαρμογής του μοντέλου η εύστοχη δημιουργία και συντήρηση καταλόγου θεματικών περιοχών καθώς και η εφαρμογή του μοντέλου στον τεράστιο όγκο της υφιστάμενης νομοθεσίας.