Υπουργείο Ανάπτυξης

6.1 Εθνικά Σχέδια ΕΚΕ σε χώρες της Ευρώπης
Στην παρούσα χρονική περίοδο υπάρχει έντονη κινητικότητα σε παγκόσμιο επίπεδο για την κατάρτιση ή και βελτίωση Σχεδίων Εθνικών Στρατηγικών Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης. Στον Ευρωπαϊκό χώρο η κινητικότητα αυτή είναι εντονότερη, καθώς υιοθετείται παράλληλα και η σχετική οδηγία περί «δημοσιοποίησης μη χρηματοοικονομικών πληροφοριών» . Εθνικά σχέδια για την ΕΚΕ, όπως της Δανίας, της Ιταλίας, της Φινλανδίας, της Ιρλανδίας και της Γερμανίας, αξίζουν ιδιαίτερη προσοχή καθώς αντανακλούν τα θετικότερα σημεία προσέγγισης των κοινωνιών των χωρών αυτών σε θέματα ΕΚΕ.
Κοινός στόχος των προαναφερθέντων Εθνικών Σχεδίων για την ΕΚΕ είναι η εδραίωση της πρωτοπορίας των επιχειρήσεων για την υπεύθυνη (βιώσιμη) ανάπτυξη με την ενεργή ανάμειξη της Πολιτείας. Οι κύριοι κοινοί άξονες των Σχεδίων είναι η ενίσχυση της διαφάνειας, η υιοθέτηση της ΕΚΕ από δημόσιους οργανισμούς και η προβολή της μέσω των δραστηριοτήτων τους, η αύξηση της κοινωνικής ευαισθητοποίησης των επιχειρήσεων, των πολιτών και των τοπικών κοινωνιών, και η υποστήριξη των επιχειρήσεων στην ανάπτυξη και εφαρμογή δράσεων ΕΚΕ. Επιπλέον θέματα που εξετάζονται από ορισμένα από τα Εθνικά Σχέδια είναι η προστασία του περιβάλλοντος (και ιδιαίτερα οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής), η ενίσχυση των ανθρώπινων δικαιωμάτων στις επιχειρήσεις, η σύνδεσή της με την ανταγωνιστικότητα, την ευημερία και τη δικαιοσύνη.

6.2 Η ΕΚΕ στην Ελλάδα
Η ελληνική οικονομία στηρίζεται σε πολύ μικρές (ΠΜΕ), μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜμΕ), οι οποίες αποτελούν τη μεγάλη πλειοψηφία των επιχειρήσεων της χώρας. Οι επιχειρήσεις αυτές βιώνουν πιο έντονα τις συνέπειες των μεταβολών της παγκόσμιας οικονομίας και δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στις νέες διεθνείς τάσεις και αλλαγές. Το γεγονός αυτό επιφέρει επιπτώσεις στην ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητά τους. Η πλειοψηφία των ΜμΕ δε διαθέτει τη γνώση και τις δυνατότητες για να ανταποκριθεί στο σύνθετο οικονομικό περιβάλλον. Παράλληλα, η έλλειψη πληροφόρησης σχετικά με τα οφέλη της ΕΚΕ, τόσο στις ίδιες τις ΜμΕ όσο και στους συλλογικούς επιχειρηματικούς φορείς εκπροσώπησής τους (π.χ. επιμελητήρια), δεν υποστηρίζει την υιοθέτηση ενός μοντέλου σύγχρονης υπεύθυνης επιχειρηματικότητας. Επιπλέον, η εφαρμογή της ΕΚΕ ακόμα και σε εφοδιαστικές αλυσίδες μεγάλων επιχειρήσεων, στις οποίες η πλειοψηφία των συνεργαζομένων επιχειρήσεων είναι ΜμΕ, συναντά δυσκολίες και εμπόδια. Τέλος, η αναγνώριση του ρόλου του δημόσιου τομέα και ιδιαίτερα των δημόσιων επιχειρήσεων στην προώθηση της ΕΚΕ παρουσιάζει προκλήσεις.
Στο πλαίσιο αυτό, η ενσωμάτωση της ΕΚΕ στη στρατηγική και τις πρακτικές λειτουργίας των ιδιωτικών και δημόσιων επιχειρήσεων, ανεξαρτήτως μεγέθους, αλλά και των συλλογικών φορέων εκπροσώπησής τους αποτελεί καθοριστική παράμετρο για την ενίσχυση της εθνικής οικονομίας και την επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί σε Ευρωπαϊκό επίπεδο.
Στην προσπάθεια για την διαμόρφωση υπεύθυνου επιχειρηματικού περιβάλλοντος σύμφωνα με τις σύγχρονες επιχειρηματικές τάσεις και το σχετικό Ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο για την ΕΚΕ συμμετέχει σημαντικός αριθμός φορέων, στα εξής επίπεδα: α) διαβούλευσης και σύμπραξης για το σχεδιασμό και την υλοποίηση της εθνικής στρατηγικής και β) ανάπτυξης και προώθησης σχετικών υπηρεσιών προς τις επιχειρήσεις.

6.3 Ο Ρόλος της Πολιτείας για την ΕΚΕ
Ιδιαίτερα σημαντικό στόχο της Εθνικής Στρατηγικής για την ΕΚΕ αποτελεί η διεύρυνση της τεχνογνωσίας στις επιχειρήσεις και τους δημόσιους οργανισμούς, με έμφαση στο γεγονός ότι η ΕΚΕ λειτουργεί προς όφελος όχι μόνο των επιχειρήσεων αλλά και της κοινωνίας. Για την Ελλάδα αυτό μεταφράζεται σε μακροχρόνια ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων και παράλληλα ανεύρεση λύσεων σε κοινωνικές προκλήσεις που δε θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν μόνο μέσω της λήψης πολιτικών αποφάσεων.
Με τη διαμόρφωση μιας Εθνικής Στρατηγικής για την ΕΚΕ, η Πολιτεία προσβλέπει στη δημιουργία συνεργειών μεταξύ του δημόσιου τομέα, του ιδιωτικού τομέα και της κοινωνίας των πολιτών, με τρόπους που δημιουργούν δυνατότητες για αντιμετώπιση οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων, ιδιαίτερα σε περίοδο οικονομικής κρίσης. Παράλληλα, η δημιουργία της Εθνικής Στρατηγικής θα ενδυναμώσει τη διεθνή εικόνα της χώρας σε θέματα περιβάλλοντος, διαφάνειας κλπ. Η προοπτική που ανοίγεται για την Πολιτεία είναι να λειτουργήσει προπαρασκευαστικά, διαμορφώνοντας ένα μακροχρόνιο όραμα για βελτίωση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών συνθηκών με τη συμμετοχή των επιχειρήσεων. Η ενσωμάτωση του οράματος αυτού στον πυρήνα των επιχειρηματικών και κρατικών διαδικασιών και σχεδιασμών θα ενισχύσει παράλληλα την ανάπτυξη ενός πλαισίου που θα επιτρέπει ελευθερία στις δράσεις των δυνάμεων της αγοράς, με ενεργή ανάληψη υπευθυνότητας από όλους.
Μια επιπλέον ευκαιρία είναι και η προσαρμογή της Ελλάδας στη Στρατηγική “Europe 2020” της ΕΕ, κάτι το οποίο έχουν κάνει ήδη πολλά κράτη-μέλη. Η Στρατηγική “Europe 2020” σκιαγραφεί το πώς η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να εξέλθει δυνατότερη από την παρούσα κρίση και να οικοδομήσει ένα περιεκτικό και βιώσιμο περιβάλλον, με κύρια συστατικά τα υψηλά επίπεδα απασχόλησης και παραγωγικότητας, την περιβαλλοντικά αποδεκτή και κλιματικά φιλική προμήθεια ενέργειας και την έντονη κοινωνική συνοχή.
Τα παραπάνω μπορούν να πραγματοποιηθούν με χρήση εργαλείων και πολιτικών που θα ενθαρρύνουν εθελοντικές επιχειρηματικές δράσεις και πρωτοβουλίες, οι οποίες θα συμπληρώνονται μέσω των παραδοσιακών ρυθμιστικών δομών και καναλιών. Η Πολιτεία έχει στη διάθεσή της μια σειρά από εργαλεία, όπως:
i. Μέτρα νομοθετικού/κανονιστικού χαρακτήρα (νόμοι, οδηγίες),
ii. Μέτρα οικονομικού χαρακτήρα (απαλλαγές φόρων, επιδοτήσεις),
iii. Μέτρα ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης (εκστρατείες ενημέρωσης, επιμορφωτικές δραστηριότητες, σεμινάρια, συνέδρια),
iv. Μέτρα δικτύωσης (δίκτυα ενδιαφερόμενων μερών, προώθηση διαλόγου και συνεργασίας μεταξύ ΜμΕ και πολυεθνικών,
v. Υβριδικά εργαλεία (συνδυασμός των παραπάνω).

6.4 Ο Ρόλος των Επιχειρήσεων για την ΕΚΕ
Σύγχρονες έρευνες (Ευρωβαρόμετρο / Κοινωνικό Βαρόμετρο) καταδεικνύουν ότι ένας αυξανόμενος αριθμός καταναλωτών, πελατών και επενδυτών απαιτεί με ολοένα εντονότερο τρόπο την υιοθέτηση από τις επιχειρήσεις κοινωνικών και περιβαλλοντικά υπεύθυνων διαδικασιών παραγωγής των προϊόντων και των υπηρεσιών τους. Για τις επιχειρήσεις, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αναπτύξουν εσωτερικούς μηχανισμούς που θα συμβάλουν στην ενσωμάτωση της ΕΚΕ στις λειτουργικές διαδικασίες τους. Ωστόσο, οι συνθήκες που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις δε θέτουν μόνον προκλήσεις, αλλά περιλαμβάνουν και ευκαιρίες.
Οι επιχειρηματικές αυτές ευκαιρίες, μπορούν να προκύψουν τόσο μέσω της καινοτομίας, όσο και μέσα από νέους τρόπους σκέψης και προσέγγισης για την εφαρμογή των αρχών και αξιών της ΕΚΕ. Έτσι, οι επιχειρήσεις μπορούν να λειτουργήσουν προληπτικά, μειώνοντας με αυτό τον τρόπο τους επιχειρηματικούς τους κινδύνους, γεγονός που θα έχει θετική επίδραση στην αποτελεσματικότητα και την οικονομική τους ανάπτυξη. Όμως οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί δε λειτουργούν απομονωμένοι. Η σχέση τους με την κοινωνία και το περιβάλλον μέσα στο οποίο λειτουργούν, είναι κρίσιμος παράγοντας για την εξασφάλιση της κοινωνικής αδειοδότησης, που θα τους επιτρέψει την απρόσκοπτη συνέχιση της λειτουργίας τους. Η ΕΚΕ οριοθετεί ακριβώς αυτό το πλαίσιο της κοινωνικής αδειοδότησης, ώστε να μειωθούν οι αρνητικές επιπτώσεις σε άτομα, κοινωνία και περιβάλλον από τη μη υπεύθυνη συμπεριφορά επιχειρήσεων.
Επιπλέον, η δημιουργία μιας εθνικής στρατηγικής για την ΕΚΕ θα συνδράμει στον επαναπροσδιορισμό της έννοιας της επιχειρηματικότητας και θα αναδειχτεί ως μοναδική ευκαιρία για συνένωση δυνάμεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα για την προαγωγή και ευρύτερη καθιέρωση της έννοιας του υπεύθυνου επιχειρείν.
Στην Ελλάδα, αν και υπάρχει σημαντικός αριθμός επιχειρήσεων και οργανισμών με σημαντική πρόοδο στην ενσωμάτωση της ΕΚΕ στην επιχειρηματική τους πρακτική, υπάρχει ακόμα ανάγκη για αύξηση της ενημέρωσης των επιχειρήσεων, επέκταση της γνώσης τους σχετικά με την ΕΚΕ και ευρύτερη συμμετοχή.

6.5 Ανάλυση SWOT για την ΕΚΕ στην Ελλάδα
Η παρούσα ανάλυση έχει ως στόχο την αναγνώριση των παραγόντων SWOT (δυνάμεων – αδυναμιών, ευκαιριών – απειλών) που χαρακτηρίζουν το περιβάλλον της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης στην Ελλάδα. Οι παράγοντες που περιγράφονται παρακάτω (Εικόνα 6 1: ) αφορούν τόσο το δημόσιο τομέα όσο και το ιδιωτικό επιχειρηματικό περιβάλλον και επηρεάζουν την ανάπτυξη και εφαρμογή της Εθνικής Στρατηγικής για την ΕΚΕ.
Εικόνα 6 1: Ανάλυση SWOT για την ΕΚΕ στην Ελλάδα
ΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ

• Ύπαρξη νομοθεσίας που σχετίζεται με ζητήματα ΕΚΕ.
• Δυνατότητα χρηματοδότησης προς επιχειρήσεις για την ανάληψη δράσεων ΕΚΕ (με έμφαση σε ΜμΕ) μέσω του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ).
• Ενισχυμένη δυνατότητα αυτόνομης λήψης αποφάσεων των περιφερειών σε θέματα στρατηγικής και οικονομικής πολιτικής.
• Θεσμοθέτηση φορέων που προωθούν τη συνεργασία μεταξύ κρατικής διοίκησης και ιδιωτικής πρωτοβουλίας στο πλαίσιο της ενίσχυσης της καινοτομίας και της βιώσιμης ανάπτυξης.
• Μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί (π.χ. ΕΔΕΚΕ) και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα (π.χ. ΟΠΑ) με σημαντική τεχνογνωσία και ερευνητική / εκπαιδευτική εμπειρία σε ζητήματα ΕΚΕ.

ΑΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ

• Απουσία εθνικής στρατηγικής σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο καθιστά αποσπασματική την ενίσχυση δράσεων ΕΚΕ των επιχειρήσεων.

• Ελλιπής ενημέρωση των πολιτών για την έννοια της ΕΚΕ και τα πλεονεκτήματά της σε επιχειρηματικό περιβάλλον καικοινωνικό επίπεδο.

• Περιορισμένη ενημέρωση, τεχνογνωσία και εξειδικευμένη γνώση στη δημόσια διοίκηση προκειμένου να καταστεί εφικτή η ανάπτυξη, εφαρμογή, παρακολούθηση και αξιολόγηση των επιπτώσεων δημόσιων πολιτικών ΕΚΕ.

• Έλλειψη κινήτρων (οικονομικών, φορολογικών) προς τις επιχειρήσεις για την ανάληψη δράσεων ΕΚΕ στη βάση μιας εθνικήςπολιτικής.

• Απουσία αυτοτελούς διοικητικής μονάδας για την ανάπτυξη, εφαρμογή, παρακολούθηση και αξιολόγηση της εθνικής στρατηγικής ΕΚΕ.

• Ανυπαρξία εργαλείων και μηχανισμώνυποστήριξης επιχειρήσεων για την ανάληψη δράσεων ΕΚ

ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ

• Η αυξανόμενη σημασία της ΕΚΕ σε ευρωπαϊκό επίπεδο (νέα πολιτική της ΕΕ
για ΕΚΕ, Σχέδιο Δράσης 2011-14) εντείνει την ανάγκη εναρμονισμού εθνικής και
ευρωπαϊκής πολιτικής.

• Η ΕΚΕ μπορεί να αποτελέσει τη θεωρητική και πρακτική βάση για την καινοτομία και τη νέα επιχειρηματικότητα στο περιβάλλον της υπέρβασης της τρέχουσας οικονομικής κρίσης.

• Η ΕΚΕ μπορεί να αποτελέσει  παράγοντα διαφοροποίησης των επιχειρήσεων με
εξαγωγικό προσανατολισμό ως στρατηγικής αντιμετώπισης της εγχώριας οικονομικής
κρίσης.

• Η ΕΚΕ μπορεί να υποστηρίξει την είσοδο επιχειρήσεων (και ειδικά ΜμΕ) σε διεθνείς εφοδιαστικές αλυσίδες.

• Οι επιχειρήσεις μπορούν να ανταποκριθούν πιο αποτελεσματικά στις νέες διεθνείς καταναλωτικές τάσεις (π.χ. περιβαλλοντική και κοινωνική συνείδηση, συμμετοχή πελατών στη χρηματοδότηση και ανάπτυξηπροϊόντων, απαίτηση για διαφάνεια στις επιχειρηματικές πρακτικές Ε.

ΑΠΕΙΛΕΣ

• Η τρέχουσα οικονομική κρίση μπορεί ναεπιφέρει ακόμα μεγαλύτερες δυσκολίες από αυτές που αντιμετωπίζουν οιεπιχειρήσεις (ειδικά οι ΜμΕ) στην ανάληψη πρωτοβουλιών και δράσεων ΕΚΕ,
θέτοντας την ΕΚΕ σε χαμηλή προτεραιότητα.

• Η προσπάθεια δημοσιονομικής προσαρμογήςμπορεί να δυσχεράνει την εκχώρηση επαρκών χρηματικών πόρων για την εφαρμογήδημόσιων δράσεων ΕΚΕ στο πλαίσιο της εθνικής στρατηγικής ΕΚΕ.

• Η προώθηση της ΕΚΕ στο πλαίσιο μιαςεθνικής στρατηγικής προς τις επιχειρήσεις μπορεί να θεωρηθεί ως προσπάθειααπόκρυψης αρνητικών επιχειρηματικών πρακτικών (π.χ. φαινόμενο «greenwashing»).

Συμπερασματικά, η ιδιαίτερα περιορισμένη θεσμοθέτηση κανόνων και ρυθμίσεων για την ΕΚΕ στην Ελλάδα από την πλευρά του κράτους (εθνική στρατηγική, διοικητική υποστήριξη, εργαλεία και μηχανισμοί, τεχνογνωσία) αντισταθμίζεται από την ύπαρξη σχετικής τεχνογνωσίας στον ιδιωτικό τομέα, τις ΜΚΟ και τον ακαδημαϊκό τομέα, την ύπαρξη (έστω και αποσπασματικά) νομοθεσίας που σχετίζεται με θέματα ΕΚΕ και την αυξημένη αυτονομία των δευτεροβάθμιων και τριτοβάθμιων οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης στη λήψη στρατηγικών αποφάσεων. Η ΕΚΕ μπορεί να αποτελέσει τη θεωρητική και πρακτική βάση για την κοινωνικά υπεύθυνη επιχειρηματικότητα, με πολλαπλά οφέλη για τους δημόσιους οργανισμούς και τις δημόσιες και ιδιωτικές επιχειρήσεις (ενίσχυση εξαγωγικού χαρακτήρα, διεθνείς εφοδιαστικές αλυσίδες, προσαρμογή σε νέες καταναλωτικές τάσεις).

6.6 Συμπεράσματα
Από την παραπάνω συζήτηση μπορούν να εξαχθούν σημαντικά συμπεράσματα για το ρόλο της Εθνικής Στρατηγικής ΕΚΕ ως προς τη συμβολή των δημόσιων οργανισμών, επιχειρήσεων και αυτοδιοικητικών δομών στην ανάδειξη, προώθηση και εφαρμογή της ΕΚΕ.
– Οι δημόσιοι οργανισμοί μπορούν να αναδείξουν τη συμβολή και τη σημασία της ΕΚΕ στην προσπάθεια εξόδου της Ελλάδας από την οικονομική κρίση και το γεγονός ότι η ΕΚΕ μπορεί να αποτελέσει τη βάση ενός βιώσιμου υποδείγματος ανάπτυξης.
– Με δεδομένη την περιορισμένη γνώση και κουλτούρα για την ΕΚΕ, ο ρόλος των δημοσίων οργανισμών (υπουργεία, επιμελητήρια, ακαδημαϊκά ιδρύματα κ.α.) οφείλει να είναι ιδιαίτερα ενεργός στην προώθησή της. Με τη χάραξη Εθνικής Στρατηγικής ΕΚΕ, οι δημόσιοι οργανισμοί μπορούν να βοηθήσουν με τις εξής κατηγορίες παρεμβάσεων:
o Ενημέρωση των επιχειρήσεων – διοίκησης και εργαζομένων – και ιδιαίτερα των ΜμΕ, για τα οφέλη της ΕΚΕ
o Τεχνογνωσία και ανάπτυξη δεξιοτήτων για την υλοποίηση της ΕΚΕ
o Αύξηση πόρων για δράσεις ΕΚΕ
o Διαφάνεια στις δράσεις ΕΚΕ και αποφυγή «πράσινου ξεπλύματος»
o Αποτελεσματική επικοινωνία των δράσεων ΕΚΕ.
– Με δεδομένη την αυξημένη αυτονομία των Περιφερειών και των Δήμων στη λήψη αποφάσεων για τη χάραξη τοπικών πολιτικών, η Εθνική Στρατηγική για την ΕΚΕ οφείλει να αποτελέσει τον πυλώνα στη βάση του οποίου θα στηριχτεί η ανάπτυξη περιφερειακών ή/και τοπικών πρωτοβουλιών για την ΕΚΕ. Εντούτοις, η εφαρμογή της Εθνικής Στρατηγικής ΕΚΕ σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο απαιτεί τη μελέτη, αναγνώριση και ενσωμάτωση στην Εθνική Στρατηγική των προβλημάτων και αναγκών που αναμένεται η ΕΚΕ να καλύψει σε αυτά τα επίπεδα.
– Οι επιχειρήσεις πρέπει αναπτύξουν εσωτερικούς μηχανισμούς με στόχο την ενσωμάτωση της ΕΚΕ στις λειτουργικές διαδικασίες τους, καθώς η υιοθέτηση κοινωνικών και περιβαλλοντικά υπεύθυνων διαδικασιών παραγωγής των προϊόντων και των υπηρεσιών τους γίνεται απαιτητή με ολοένα εντονότερο τρόπο. Η Εθνική Στρατηγική για την ΕΚΕ οριοθετεί το πλαίσιο αυτής της κοινωνικής αδειοδότησης, ώστε να μειωθούν οι αρνητικές επιπτώσεις σε άτομα, κοινωνία και περιβάλλον από τη μη υπεύθυνη συμπεριφορά επιχειρήσεων.