Στο άρθρο 1460 του Αστικού Κώδικα (π.δ. 456/1984, Α’ 164, Α.Κ.), περί μη γνωστοποίησης της ταυτότητας του δότη, των γονέων και του τέκνου, επέρχονται οι εξής τροποποιήσεις: α) το πρώτο εδάφιο τροποποιείται, ώστε τα πρόσωπα που προσφέρουν γαμέτες ή γονιμοποιημένα ωάρια να έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν η ταυτότητά τους να είναι ανώνυμη ή μη, ή να γνωστοποιείται στο τέκνο μετά από την ενηλικίωσή του, αν το τελευταίο το αιτηθεί, β) το δεύτερο εδάφιο τροποποιείται, ώστε να αφορά τις περιπτώσεις κατά τις οποίες το τρίτο πρόσωπο επιλέξει η ταυτότητά του να είναι ανώνυμη, γ) μετά από το παλαιό τρίτο εδάφιο προστίθενται νέο τέταρτο και πέμπτο εδάφιο, δ) το τελευταίο εδάφιο τροποποιείται, ώστε να αναφέρεται και σε τρίτες δότριες, και το άρθρο 1460 διαμορφώνεται ως εξής:
«Άρθρο 1460
Η ταυτότητα των τρίτων προσώπων που έχουν προσφέρει τους γαμέτες ή τα γονιμοποιημένα ωάρια δύναται, κατ’ επιλογή των προσώπων αυτών, να είναι ανώνυμη ή μη, ή να γνωστοποιείται στο τέκνο μετά από την ενηλικίωσή του, αν το τελευταίο το αιτηθεί. Αν το τρίτο πρόσωπο επιλέξει η ταυτότητά του να είναι ανώνυμη, οι ιατρικές πληροφορίες που το αφορούν τηρούνται σε απόρρητο αρχείο χωρίς ένδειξη της ταυτότητάς του. Πρόσβαση στο αρχείο αυτό επιτρέπεται μόνο στο τέκνο και για λόγους σχετικούς με την υγεία του. Ο τρίτος δότης ή η τρίτη δότρια προστατεύονται έναντι κάθε αξίωσης αναγνώρισης πατρότητας ή μητρότητας, αντίστοιχα, καθώς και έναντι όλων των δικαιωμάτων που απορρέουν από αυτές, και οι σχετικές διατάξεις του παρόντος κώδικα και λοιπών νόμων δεν εφαρμόζονται. Η επιλογή ανώνυμου ή επώνυμου τρίτου δότη ή τρίτης δότριας γίνεται από το υποβοηθούμενο πρόσωπο και σε περίπτωση γάμου, συμφώνου συμβίωσης ή ελεύθερης ένωσης από αμφότερους τους συζύγους ή συντρόφους. Η ταυτότητα του τέκνου, καθώς και των γονέων του δε γνωστοποιείται στους τρίτους δότες ή στις τρίτες δότριες γαμετών ή γονιμοποιημένων ωαρίων.».
Θετική θεσμοθέτηση και στη χώρα μας του μικτού συστήματος δωρεάς γεγονός που θα ενισχύσει ακόμη περισσότερο τον ιατρικό τουρισμό.
Η προτεινόμενη τροποποίηση του άρθρου 1460 αποτελεί μια ορθή προσέγγιση αφού ικανοποιεί τις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες. Η δυνατότητα που δίνεται ώστε αμφοτερόπλευρα δότες/δότριες και λήπτες/λήπτριες να επιλέγουν είναι απόλυτα συμβατή και σέβεται τα δικαιώματα κάθε εμπλεκομένου. Μικτό σύστημα κι εν προκειμένω είναι μία προοδευτική νομοθετική επιλογή. Εξυπηρετεί τις ανάγκες και του ιατρικού τουρισμού και τις απαιτήσεις των εμπλεκομένων. Τέλος προστατεύει το αναφαίρετο δικαίωμα του παιδιού να μάθει την ταυτότητα του προσώπου που συνέβαλε γενετικά στην γέννησή του εφόσον το επιθυμεί.
Επομένως επικροτούμε και συντασσόμαστε απόλυτα με την μικτού τύπου δωρεά που προβλέπεται στο παρόν άρθρο. Όποιος θέλει επώνυμο δότη να μπορεί να καταφεύγει στην μέθοδο αυτή, χωρίς παράλληλα να καταργείται και η δυνατότητα της ανώνυμης δωρεάς από τρίτο άγνωστο δότη, προκειμένου να έχουμε αυτό το πλεονέκτημα και στον ιατρικό τουρισμό.
Η Ελληνική Εταιρεία Αναπαραγωγικής Ιατρικής από ετών και κατ’επανάληψη έχει αναφερθεί στην αδικία που υφίστανται τα ζευγάρια που αναγκάζονται να επιλέγουν μόνον ανώνυμους δότες.
Να ληφθεί υπόψη ότι η επώνυμη δωρεά εφαρμόζεται ήδη σε πολλές άλλες χώρες του κόσμου μεταξύ των οποίων και σε ευρωπαϊκές χώρες, στις ΗΠΑ, στην Αυστραλία, όπου μάλιστα είναι η μόνη επιτρεπτή μέθοδος δωρεάς αλλά και στον Καναδά και στην Αγγλία.
Ακολουθώντας το πνεύμα το νόμου περί αλτρουισμού δεν μπορούμε να δεχόμαστε ότι μόνον ο ανώνυμος δότης συντάσσεται με την αλτρουιστική διάσταση της δωρεάς και όχι και πολύ περισσότερο ο επώνυμος και ο συγγενικός δότης.
Η κατάργηση της ανωνυμίας του δότη ειδικά προς τους γονείς δεν έχει συζητηθεί επαρκώς και δεν έχει γίνει η απαραίτητη προετοιμασία για αξιολόγηση των κοινωνικών και ψυχολογικών επιπτώσεων που θα επιφέρει μία τέτοια αλλαγή στην ελληνική κοινωνία. Το ίδιο ισχύει και για την δωρεά γεννητικού υλικού μεταξύ συγγενών σε πλάγια γραμμή.
Η επιλογή της άρσης της ανωνυμίας του δότη ή της δότριας θα έχει συνέπειες στην δωρεά γεννητικού υλικού μεταξύ συγγενικών ατόμων με οριζόντια η κάθετη συγγενική σχέση.
‘Η ταυτότητα των τρίτων προσώπων που έχουν προσφέρει τους γαμέτες ή τα γονιμοποιημένα ωάρια δύναται, κατ’ επιλογή των προσώπων αυτών, να είναι ανώνυμη ή μη, ή να γνωστοποιείται στο τέκνο μετά από την ενηλικίωσή του, αν το τελευταίο το αιτηθεί.’
Η ως άνω πρόταση δεν καθιστά απολύτως σαφές σε ποια περίπτωση η ταυτότητα του τρίτου δότη γεννητικού υλικού δύναται να γνωστοποιηθεί στα τέκνα. Προτείνεται να τροποποιηθεί ως εξής:
‘Η ταυτότητα των τρίτων προσώπων που έχουν προσφέρει τους γαμέτες ή τα γονιμοποιημένα ωάρια δύναται, κατ’ επιλογή των προσώπων αυτών, να είναι ανώνυμη ή μη. Στην περίπτωση που δεν είναι ανώνυμη και μόνο, να γνωστοποιείται στο τέκνο μετά από την ενηλικίωσή του, αν το τελευταίο το αιτηθεί.’
Η πρόσβαση σε πληροφορίες που αφορούν την ταυτότητα του δότη θα πρέπει να διενεργείται κατόπιν αιτήσεως του τέκνου στην ΕΑΙΥΑ υπό τις ακόλουθες προϋποθέσεις:
1. Να τεκμηριώνεται η χρήση του σπέρματος του συγκεκριμένου δότη σε προσπάθεια ΙΥΑ από τη μητέρα του τέκνου.
2. Να αποδεικνύεται η βιολογική συγγένεια του τέκνου με το δότη, μέσω ειδικού γενετικού ελέγχου πατρότητας.
Η τροποποίηση του άρθρου 1460 είναι προς τη σωστή κατεύθυνση και έρχεται να καλύψει ανάγκες που αναδύονται στην ελληνική κοινωνία, παρέχοντας στους ενδιαφερόμενους ένα εκσυγχρονιστικό νομικό πλαίσιο, που ήδη ισχύει σε άλλες χώρες εδώ και αρκετά χρόνια.
Η διεύρυνση της επιλογής του δότη ή της δότριας εκτός από την ανωνυμία της ταυτότητάς του που ισχύει στην παρόντα νόμο, στην επιλογή της επωνυμίας ή της γνωστοποίησης της ταυτότητάς του στο τέκνο μετά από την ενηλικίωσή του, εφόσον το τελευταίο το αιτηθεί,είναι σημαντικό και αναγκαίο και ορθώς συμπεριλαμβάνεται στην τροποποίηση του άρθρου και τούτο διότι:
Παρέχει μία μεγαλύτερη ευελιξία στην επιλογή και αίρεται το απόλυτο της ανωνυμίας.
Το τέκνο αποκτά για πρώτη φορά το δικαίωμα να γνωρίσει εφόσον το επιθυμεί τη βιολογική του «ρίζα» (ανάγκη που μπορεί να προκύψει για μια ισορροπημένη και υγιή προσωπικότητα), εφόσον εκ των προτέρων το πρόσωπο/ζευγάρι του αναγνωρίσουν το αναφαίρετο δικαίωμα της γνώσης της ταυτότητάς του με την επιλογή τους.
Ειδικότερα, ιδιαίτερα σημαντική είναι η επωνυμία του δότη ή η γνωστοποίηση του ονόματος μετά την ενηλικίωση του τέκνου στις περιπτώσεις των άγαμων γυναικών που επιλέγουν να είναι μόνες μητέρες, γεγονός που σημειώνει συνεχή αύξηση και στη χώρα μας.
Σε αυτό το σημαντικό βήμα εκσυγχρονισμού του νομικού πλαισίου που ανταποκρίνεται στις σημερινές και μελλοντικές ανάγκες, θεωρώ σκόπιμο η τροποποίηση του άρθρου 1460 να έχει αναδρομική ισχύ με όσους δότες /τριες συναινούν, προκειμένου όλα τα παιδιά που γεννήθηκαν με βιολογικό υλικό δότη/τριας να απολαμβάνουν ίσων δικαιωμάτων και να μην αποκλείονται λόγω χρονικού προσδιορισμού.
Η τροποποίηση του άρθρου 1460 αποτελεί μια ορθή προσαρμογή του νομικού πλαισίου στις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες. Η δυνατότητα που δίνει αφενός στους δότες/δότριες και αφετέρου στους λήπτες/λήπτριες γενετικού υλικού να επιλέξουν μεταξύ ανωνυμίας ή μη ή γνωστοποίησης της ταυτότητάς τους μετά την ενηλικίωση του τέκνου, σε περίπτωση που εκείνο το αιτηθεί, αναγνωρίζει, σέβεται και προστατεύει το δικαίωμα όχι μόνο εκείνων των δοτών/δοτριών που επιθυμούν να μην αποκαλυφθεί η ταυτότητά τους αλλά και το εξίσου αναφαίρετο δικαίωμα του παιδιού που θα γεννηθεί με τη χρήση γενετικού υλικού τρίτου δότη/δότριας να γνωρίζει, εάν το επιθυμεί, τη βιολογική του καταγωγή.
Το εν λόγω δικαίωμα γνώσης της βιολογικής καταγωγής που αναγνωρίζεται και παρέχεται στο παιδί για πρώτη φορά στην Ελλάδα με την τροποποίηση του συγκεκριμένου άρθρου, είναι πολύ σημαντικό και δύναται να επιλεγεί όχι μόνο από το υποβοηθούμενο ζευγάρι που θα κάνει χρήση γενετικού υλικού τρίτου δότη/δότριας, και επιθυμεί να οικοδομήσει μια σχέση ειλικρίνιας, εμπιστοσύνης και σεβασμού με το παιδί του αποκαλύπτοντας (με την καθοδήγηση κάποιου ειδικού εάν κρίνεται απαραίτητο) την ιστορία πίσω από τη γέννησή του, που αποτελεί αναφαίρετο κομμάτι της ταυτότητάς του.
Το εν λόγω δικαίωμα γνώσης είναι επίσης σημαντικό και δύναται να χρησιμοποιηθεί από περιπτώσεις άγαμων γυναικών που επιλέγουν να γίνουν μόνες μητέρες, ποσοστό διαρκώς αυξανόμενο στη χώρα μας, οι οποίες επιθυμούν να δώσουν το δικαίωμα στο παιδί τους να γνωρίζει τη βιολογική του καταγωγή, εάν το ίδιο το επιθυμεί.
Τέλος, μια πρόταση για το εν λόγω άρθρο θα ήταν να εξεταστεί η δυνατότητα αναδρομικής ισχύος, έτσι ώστε σε περίπτωση που, μετά τη έναρξη ισχύος του παρόντος, κάποιος δότης/δότρια συναινέσει εκ των υστέρων στη μη ανωνυμία του ή στη γνωστοποίηση της ταυτότητάς του μετά την ενηλικίωση του παιδιού και το υποβοηθούμενο πρόσωπο/ζευγάρι συμφωνήσει, να δοθεί το εν λόγω δικαίωμα σε παιδιά που ήδη έχουν γεννηθεί, προκειμένου να εξασφαλιστεί η ισότητα των παιδιών που γεννήθηκαν από γενετικό υλικό τρίτου δότη/δότριας, ως προς το δικαίωμα της γνώσης της βιολογικής καταγωγής τους.
Έχω σοβαρές επιφυλάξεις και για την ρύθμιση αυτή. Η απόφαση να χρησιμοποιηθεί επώνυμος δότης/δότρια, συνεπάγεται ότι θα πρέπει να έχει προετοιμαστεί κατάλληλα το παιδί για την πληροφορία αυτή, ώστε να μπορέσει να διαχειριστεί σωστά την ιδιαίτερη οικογενειακή κατάσταση. Όμως, και πάλι κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με ακρίβεια την αντίδραση του παιδιού καθώς και τον ρόλο που θα παίξει το οικογενειακό, κοινωνικό και σχολικό περιβάλλον.
Με βάση την εμπειρία πλέον των 35 ετών, είναι ελάχιστες οι περιπτώσεις (μετρώνται στα δάκτυλά του ενός χεριού) ζευγαριών που σκέφτονταν να αποκαλύψουν στο παιδί ότι χρησιμοποιήθηκαν γαμέτες τρίτων δοτών. Ως εκ τούτου, η προτεινόμενη ρύθμιση έρχεται να λύσει ένα πρόβλημα που στην πραγματικότητα δεν υπάρχει.
Θα πρότεινα να επανεξεταστεί η ρύθμιση αυτή και να σταθμιστεί προσεκτικά εάν πράγματι χρειάζεται και προσφέρει.
Eίναι σκόπιμο να διευκρινιστεί ότι οι γαμέτες ή ο γοναδικός ιστός διατίθενται προς δωρεά και δεν προσφέρονται απλώς, καθότι σύμφωνα με το Ν.2619/1998 άρθρο 21, ‘Το ανθρώπινο σώμα και τα τμήματά του δεν αποτελούν, ως τέτοια, πηγή οικονομικού οφέλους’. Τα ‘γονιμοποιημένα ωάρια’, ή ορθώς, τα έμβρυα, δεν μπορούν να διατεθούν προς δωρεά, αλλά μόνο να υιοθετηθούν, αφού κάθε έμβρυο έχει βιολογικούς και νόμιμους γονείς, επίσης αποκτά δικαιώματα από τη στιγμή της σύλληψης, αφού η συγγένεια και η ιδιότητα του κληρονόμου συνάγεται από τη στιγμή της σύλληψης (άρθρο 1711 του ΑΚ).
Ωστόσο, επειδή ο Ν.2472/1993 προστατεύει τα προσωπικά δεδομένα, αλλά επιτρέπει τη διάδοσή τους εφόσον το υποκείμενο των δεδομένων έχει δώσει τη συγκατάθεσή του προς τούτο και επειδή από τη γνωστοποίηση της ταυτότητας του δότη δεν θίγονται τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις του δότη, ούτε προσβάλλεται η ιδιότητα του νόμιμου γονέα, όταν το ενήλικο τέκνο επιθυμεί να γνωρίσει το βιολογικό γονέα του και εκείνος έχει συναινέσει στην αποκάλυψη της ταυτότητάς του, ο νόμος δεν δύναται να απαγορεύσει τη γνωστοποίηση της ταυτότητας του δότη στο τέκνο. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση που τα υποβοηθούμενα πρόσωπα θα ήθελαν να γνωρίζουν την ταυτότητα του δότη, εφόσον ο δότης έχει συναινέσει στην αποκάλυψη της ταυτότητάς του στα πρόσωπα αυτά. Το άρθρο 5 παράγραφος 5 του Συντάγματος της Ελλάδος προστατεύει το δικαίωμα της γενετικής ταυτότητας. Ωστόσο, το δικαίωμα του τέκνου να γνωρίσει την καταγωγή του δεν θα πρέπει να προσβάλει το δικαίωμα του δότη στην προστασία της ταυτότητάς του. Συνεπώς, εφόσον το τέκνο επιθυμεί να γνωρίσει την καταγωγή του, αλλά ο δότης δεν έχει συναινέσει στην αποκάλυψη στοιχείων που τον ταυτοποιούν, είναι δυνατόν να γνωστοποιηθούν στο τέκνο μόνο οι πληροφορίες εκείνες που αφορούν στην καταγωγή του, αλλά όχι πληροφορίες που ταυτοποιούν το δότη.
Στο άρθρο 1460 που αναφερεται οτι οι ιατρικες πληροφοριες του τριτου προσωπου παραμενουν απορρητες εφοσον ο δοτης το επιθυμει, επιφερει τον κινδυνο να εμφανιστει καποια ασθενεια στο τεκνο μελλοντικα και διχως οι μελλοντικοι γονεις να το γνωριζουν, με οποιες συνεπειες αυτο θα μπορουσε να εχει στην κοινωνικη ζωη των γονεων ή ακομα και στην οικονομικη τους κατασταση. Πολλες ασθενειες ακομα και αν τωρα δεν εχουν αποδειχτει οτι ειναι κληρονομικες, εντοπιζονται με το περας του χρονου σε γονιδια. Οι ασθενειες αυτες ειναι ακομα και ψυχιατρικης φυσεως. Θεωρω οτι ο μελλων γονεας πρεπει να ξερει οχι μονο το ιατρικο ιστορικο του δοτη, αλλα ακομα και το ιατρικο ιστορικο της οικογενειας του και να επιλεξει ο ιδιος αν θα προχωρησει ή οχι σε τεκνοποιηση με το συγκεκριμενο γενετικο υλικο. Το ιατρικο ιστορικο, σε καμια περιπτωση δεν μπορει να ειναι απορρητο. Αυτη η επιλογη που δινεται ενεχει κινδυνους που θα επιβαρυνουν μελλοντικα ακομα και το ιδιο το συστημα της υγειας, της εκπαιδευσης, ακομα και της οικονομιας.