Ι. Εισαγωγή

Το Σεπτέμβριο του 2010, η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε την συγκρότηση μιας Διεθνούς Συμβουλευτικής Επιτροπής[1] για να αξιολογήσει την οργάνωση των ελληνικών πανεπιστημίων. Αποστολή της Επιτροπής είναι να παράσχει γενικές συστάσεις και συμβουλές για την αναμόρφωση του Ελληνικού πανεπιστημιακού συστήματος έτσι ώστε αυτό να επιτύχει στην αποστολή του να εκπαιδεύει και να συμβάλλει στην βελτίωση της ποιότητας ζωής, και να εναρμονίσει αυτή την αποστολή με εκείνη των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων.

Η επιτροπή αποτελείται από εννέα μέλη από όλο τον κόσμο που συμφώνησαν να προσφέρουν την εμπειρία τους και τις συμβουλές τους. Τα μέλη της επιτροπής είναι διεθνείς επιστήμονες με εκτεταμένη εμπειρία ως πρόεδροι μεγάλων πανεπιστημίων από την Ε.Ε., τις Η.Π.Α., την Αυστραλία και την Ασία. Αυτή η εμπειρία τους δίνει την δυνατότητα να κατανοήσουν τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει το ελληνικό πανεπιστήμιο και η ελληνική κοινωνία και να αξιολογήσουν τις ευκαιρίες για αναμόρφωση και αναζωογόνηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Ο κατάλογος των μελών της επιτροπής και σύντομα βιογραφικά τους επισυνάπτονται στο Παράρτημα Α.

Μια υποομάδα της επιτροπής αποτελούμενη από την Πρύτανη κα Κατέχη, τον Πρόεδρο κ. Sexton, τον Πρόεδρο κ. Naylor, τον Πρόεδρο κ. Hernes και τον Πρόεδρο κ. Ritzen, επισκέφθηκε την Ελλάδα στις 17 Δεκεμβρίου 2010, και συμμετείχε σε συζητήσεις με την Υπουργό κα. Διαμαντοπούλου, τον Υφυπουργό κ. Πανάρετο, τους Πρυτάνεις και Αντιπρυτάνεις διαφόρων Ελληνικών Πανεπιστημίων καθώς και με αντιπροσώπους πολιτικών κομμάτων.

Τα μέλη της επιτροπής που συμμετείχαν στην επίσκεψη αυτή συνέταξαν την παρούσα έκθεση που απηχεί τις εντυπώσεις και παρατηρήσεις τους και προσφέρει συστάσεις τις οποίες η ελληνική κυβέρνηση μπορεί να λάβει υπ’ όψη της στην προσπάθειά της να επαναπροσδιορίσει και να αναμορφώσει την τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα.

Η επιτροπή επιθυμεί να εκφράσει το θαυμασμό της για την βούληση της ελληνικής κυβέρνησης να αναλάβει μια ενδελεχή μελέτη της κατάστασης του πανεπιστημιακού συστήματος της χώρας. Ο στόχος για αναμόρφωση συνεπάγεται αλλαγές που θα πρέπει να εφαρμοσθούν αν πρόκειται να ενισχυθούν τα ελληνικά πανεπιστήμια για  να βελτιώσουν την ποιότητα εκπαίδευσης και να γίνουν κινητήρες καινοτομίας και οικονομικής ανάπτυξης.

Η ιστορία έχει αποδείξει ότι μεγάλες οικονομικές κρίσεις επηρεάζουν τις  κοινωνικές αξίες και μπορούν να οδηγήσουν σε μεγάλες κοινωνικές αλλαγές. Τα δύο τελευταία χρόνια, η Ελλάδα βρίσκεται στο κέντρο μιας άνευ προηγουμένου οικονομικής πρόκλησης που απειλεί τις κοινωνικές αξίες, τα δόγματα και τις δομές πάνω στις οποίες οικοδομήθηκε το Ελληνικό κράτος.

Για να οδηγηθεί η Ελλάδα έξω από την κρίση προς ένα μέλλον οικονομικής ευμάρειας, πρέπει  το πανεπιστημιακό σύστημά της να αντιμετωπίζεται ως εθνικό κεφάλαιο.  Πρέπει να διατηρείται, να ενισχύεται και να προστατεύεται. Ως στοιχεία του εθνικού της πλούτου, η Ελληνική Πολιτεία εμπιστεύεται τα πανεπιστήμιά της στην διοικητική ηγεσία τους και το ερευνητικό διδακτικό προσωπικό ως θεματοφύλακες και διαχειριστές αυτού του εθνικού πλούτου. Ο πρωταρχικός τους ρόλος είναι να προσφέρουν εκπαίδευση όπως ορίζει το Ελληνικό Σύνταγμα, να διασφαλίζουν ίσες ευκαιρίες πρόσβασης και μάθησης και να προετοιμάζουν τους φοιτητές για την αγορά εργασίας και την συμμετοχή τους στην κοινωνία των πολιτών.

Υπάρχει ένας μεγάλος όγκος βιβλιογραφίας από εκπαιδευτικούς και οικονομολόγους από όλο τον κόσμο οι οποίοι έχουν μιλήσει για την σημασία του πανεπιστημίου όσον αφορά την υποστήριξη των δημοκρατικών κοινωνικών δομών και την συμβολή τους σε ισχυρές οικονομίες. Στις παραγράφους που ακολουθούν, παραθέτουμε μερικά στοιχεία στα οποία στηρίζονται οι παρατηρήσεις και συστάσεις αυτής της έκθεσης.

α) Έχει υποστηριχθεί ευρέως ότι η αποστολή του δημόσιου πανεπιστήμιου να παρέχει πρόσβαση στην αριστεία δεν μπορεί να υλοποιηθεί χωρίς[2]:

  • επαρκείς πόρους
  • αυτονομία και λογοδοσία
  • υπεύθυνη και πεφωτισμένη πανεπιστημιακή ηγεσία

β)Τα πανεπιστήμια μπορούν να γίνουν κινητήρια δύναμη της οικονομίας αν παράγουν ικανό αριθμό καλά καταρτισμένων αποφοίτων[3]. Χωρίς αυτούς, οι χώρες ή τα κράτη δεν μπορούν να αναπτύξουν ένα τοπικό καινοτόμο οικοσύστημα και να υποστηρίξουν μια ακμάζουσα οικονομία.

γ) Τα Πανεπιστήμια πρέπει να διδάσκουν προοδευτική σκέψη και να ενθαρρύνουν  την επιχειρηματικότητα. Τόσο θεωρητικά όσο και εμπειρικά δεδομένα αποδεικνύουν ότι απόφοιτοι με ευρεία μόρφωση και μαθησιακές δεξιότητες που πηγάζουν από  την περιέργεια είναι πιο πιθανό να καινοτομήσουν και να αρχίσουν την δική τους επιχείρηση[4].

δ) Το ιδεώδες της πλήρους δημόσιας χρηματοδότησης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και ένα σύστημα εισαγωγής χωρίς περιορισμούς εφαρμόστηκε ευρέως στην Ευρώπη μετά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο. Καθώς όμως ο αριθμός των εισακτέων αυξανόταν, χρειαζόταν όλο και μεγαλύτερη συμμετοχή από το κράτος την στιγμή που οι κρατικές οικονομικές υποχρεώσεις αυξάνονταν και οι πολίτες γίνονταν όλο και λιγότερο πρόθυμοι ή είχαν όλο και μικρότερο ενδιαφέρον να πληρώνουν μεγαλύτερους φόρους. Η σύγκρουση μεταξύ αυτών των δύο τάσεων έχει περιορίσει την χρηματοδότηση των πανεπιστημίων και έχει επηρεάσει αρνητικά την ποιότητα[5].

Η παρούσα έκθεση περιλαμβάνει ένα σύνολο παρατηρήσεων και συστάσεων γενικής φύσεως που μπορούν να φανούν χρήσιμες στην προσπάθεια της ελληνικής κυβέρνησης να αναμορφώσει το σύστημα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και να βελτιώσει τις εσωτερικές δομές των ελληνικών πανεπιστημίων. Η  έκθεση δεν αποσκοπεί στο να δώσει συγκεκριμένες λύσεις αλλά να προσφέρει μια σειρά από δυνατότητες. Αυτές οι συστάσεις αποσκοπούν στο να ενισχύσουν τα Ελληνικά Πανεπιστήμια και να στηρίξουν την προσπάθειά τους να παρέχουν μόρφωση στους ‘Έλληνες πολίτες, να προστατεύουν την δημοκρατία και να προωθούν την ανοδική κοινωνική κινητικότητα.


[1] Ανακοίνωση συγκρότησης της διεθνούς συμβουλευτικής επιτροπής

[2] A Chance for European Universities, Jo Ritzen, Amsterdam University Press, 2010

[3] Joseph Schumpeter Lecture: Appropriate Growth Policy-A Unifying Framework, P. Aghion and P. Howitt, Journal of the European Economic Association, 4, pp. 269-314, 2006

[4] Entrepreneurship, E.P. Lazar, Journal of Labor Economics, 23, pp. 649-680, 2005

[5] A Chance for European Universities, Jo Ritzen, Amsterdam University Press, 2010