Η μείζων πρόκληση για εκπαιδευτική πολιτική στην Ελλάδα είναι ότι η χώρα δεν αξιοποιεί επαρκώς τις ικανότητες των πολιτών της. Τα αποτελέσματα που επιτυγχάνονται δεν βρίσκονται σε αντιστοιχία με τις δεξιότητες που υπάρχουν και μπορούν να αναπτυχθούν. Αυτό δεν αφορά μόνο την προαγωγή των επιτευγμάτων όσων συνεχίζουν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, αλλά την καλύτερη αξιοποίηση των δυνατοτήτων του κάθε πολίτη.
Χωρίς αλλαγές, η εκπαίδευση του Ελληνικού πληθυσμού θα παρουσιάζει ανεπάρκειες και η έρευνα θα είναι μη επαρκώς στελεχωμένη για τις ανάγκες μιας κοινωνίας που βασίζεται στην γνώση. Η κοινωνικοπολιτική συνείδηση και νοοτροπία θα επηρεασθούν αρνητικά. Τα ελληνικά πανεπιστήμια δεν θα μπορούν να ακολουθήσουν τα διεθνή πρότυπα. Πρόκειται για ένα πρόβλημα που διαπερνά ολόκληρο το σύστημα, από τις βασικές βαθμίδες εκπαίδευσης μέχρι τον χρόνο που αφιερώνεται στην βασική έρευνα.
Υπάρχει όμως σοβαρή βάση για αισιοδοξία: το Ελληνικό σύστημα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης μπορεί κάλλιστα να βελτιωθεί. Με προσπάθειες που διαπνέονται από ενθουσιασμό και με αλλαγές, μπορεί να επιτευχθεί συνολική βελτίωση τόσο της ποιότητας όσο και της αποδοτικότητας. Αυτό που είναι επιθυμητό είναι και εφικτό. Η βελτίωση στην ποιότητα μπορεί να συμβαδίζει με τον στόχο για ίσες ευκαιρίες, ανεξαρτήτως φύλου, κοινωνικής, γεωγραφικής και εθνοτικής ή κοινωνικής προέλευσης.
Το ελληνικό σύστημα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι αγκυλωμένο στο παρελθόν –με δομές και διαδικασίες που εμποδίζουν την ανάπτυξη δεξιοτήτων και ταλέντων. Κανείς σήμερα, αν ξεκινούσε από το μηδέν, δεν θα οργάνωνε την τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα έτσι όπως λειτουργεί αυτή την στιγμή. Γι’ αυτό είναι επειγόντως αναγκαίες ριζικές μεταρρυθμίσεις. Υπάρχει μια γενική αίσθηση στην Ελλάδα για το τι πρέπει να γίνει. Όμως το σύστημα παρέχει βραχυπρόθεσμα οφέλη σε όσους επιδιώκουν την διατήρηση του status quo, και επομένως πολλοί βρίσκουν κίνητρα για να αντιταχθούν στην μεταρρύθμιση. Αντ’ αυτού, πρέπει δοθεί στα πανεπιστήμια η ελευθερία να προχωρήσουν σε αλλαγές και το διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό, οι φοιτητές και το προσωπικό θα πρέπει να ενισχυθούν προς αυτή την κατεύθυνση.
Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ελληνική τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν μπορούν να αντιμετωπισθούν αποσπασματικά. Είναι αναγκαίος ένας θεμελιώδης αναπροσανατολισμός μέσα σε μια ορθά δομημένη προοπτική για το μέλλον των πανεπιστημίων, με βάση διεθνείς αρχές και πρακτικές για τους στόχους της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και της έρευνας. Τα ελληνικά πανεπιστήμια πρέπει να αλλάξουν μέσα σε ένα διεθνές περιβάλλον που και το ίδιο συνεχώς μεταβάλλεται ταχύτατα και ανεπιστρεπτί. Μεταξύ των μεταβολών που συντελούνται περιλαμβάνονται η ανάπτυξη οικονομιών γνώσης, η επανάσταση της πληροφορίας, η διεθνοποίηση των οικονομιών, η μετανάστευση και η εκροή επιστημονικού δυναμικού. Αν δεν υλοποιηθούν μεταρρυθμίσεις τώρα ώστε να αντιμετωπιστούν αυτές οι αλλαγές, η Ελλάδα θα βρίσκεται σε μια αυξανόμενα μειονεκτική θέση.
Καμία χώρα του δυτικού κόσμου δεν έχει τόσο λαμπρό ακαδημαϊκό παρελθόν όπως η Ελλάδα -μάλιστα ιδιαίτερα η κληρονομιά της αρχαίας Ελλάδας έχει αποτελέσει το θεμέλιο για την ανώτατη εκπαίδευση και έρευνα σε όλο τον κόσμο. Η Ελλάδα χρειάζεται να κλείσει την απόσταση από το παρελθόν της, επειγόντως και αποφασιστικά.
Μια χώρα τόσο μικρή όπως η Ελλάδα δεν μπορεί να συνεχίσει να χάνει το ταλέντο των πολιτών της να αφήνει να πηγαίνουν χαμένες οι ικανότητες (τα ταλέντα) των πολιτών της. Πρέπει να αναληφθεί ένα συνολικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων και να υλοποιηθεί χωρίς καθυστέρηση.
