Το άρθρο 42 του ν. 4662/2020 (Α’ 27), περί Επιτροπής Διενέργειας Ελέγχων, αντικαθίσταται ως εξής:
«Άρθρο 42
Επιτροπή Διενέργειας Ελέγχων
- Στη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας συστήνεται, με απόφαση του Γενικού Γραμματέα Πολιτικής Προστασίας, Επιτροπή Διενέργειας Ελέγχων η οποία, ανεξάρτητα από την κήρυξη κάποιας περιοχής σε Κατάσταση Ειδικής Κινητοποίησης Πολιτικής Προστασίας, αποφασίζει τη διενέργεια ελέγχων:
α) υλοποίησης έργων καθαρισμού της κοίτης των ρεμάτων και της λειτουργικότητας των υφιστάμενων αντιπλημμυρικών έργων,
β) καθαρισμού αγωγών ομβρίων υδάτων,
γ) έργων ανάσχεσης διάβρωσης βασικών οδικών δικτύων, αντιστήριξης πρανών και αποτροπής κατολισθητικών φαινομένων.
- Οι έλεγχοι διενεργούνται με εντολή του αρμοδίου οργάνου του Υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, το οποίο τάσσει εύλογη προθεσμία για την άρση ελλείψεων στον αρμόδιο φορέα υλοποίησης του έργου, εφόσον υπάρχει επαρκής χρηματοδότηση. Το πόρισμα του ελέγχου κοινοποιείται εντός πέντε (5) ημερών από τη διενέργειά του στον Υπουργό και σε όλους τους υπόχρεους για την τήρηση των προληπτικών μέτρων του Εθνικού Μηχανισμού. Ο Υπουργός Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας τάσσει εύλογη προθεσμία για την άμεση άρση ελλείψεων στον αρμόδιο φορέα υλοποίησης του έργου. Αν παρέλθει άπρακτη η προθεσμία συμμόρφωσης, χωρίς να έχουν αρθεί οι υφιστάμενες ελλείψεις, ο Υπουργός Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας διαβιβάζει το πόρισμα στις αρμόδιες εισαγγελικές αρχές.
- Η μη συμμόρφωση αποτελεί πειθαρχικό αδίκημα για κάθε εμπλεκόμενο δημόσιο υπάλληλο ή λειτουργό.
- Αν η μη συμμόρφωση εντοπίζεται σε περιοχή υψηλής επικινδυνότητας για την εκδήλωση καταστροφικών φαινομένων, ο Υπουργός Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας χαρακτηρίζει τα αναγκαία έργα ως κατεπείγοντα και άμεσης υλοποίησης, και εισηγείται στο Υπουργικό Συμβούλιο την ανάθεση της ολοκλήρωσης των έργων στο Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών κατά τη διαδικασία του άρθρου 25 του ν. 5049/2023 (Α’ 152).
- Στην Επιτροπή της παρ. 1 συμμετέχουν με τους αναπληρωτές τους:
α) ο Γενικός Γραμματέας Πολιτικής Προστασίας, ως Πρόεδρος,
β) ο Γενικός Διευθυντής Συντονισμού του Υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας,
γ) ο Γενικός Διευθυντής Δασών και Δασικού Περιβάλλοντος,
δ) εκπρόσωπος του Υπουργείου Εσωτερικών, που ορίζεται από τον Υπουργό Εσωτερικών.
- Αν ένα έργο, χαρακτηριστεί ως κατεπείγον και άμεσης υλοποίησης, η εκτέλεσή του ακολουθεί τις διαδικασίες των άρθρων 25 και 26, κατά παρέκκλιση κάθε άλλης διάταξης και, με την επιφύλαξη του δεύτερου εδαφίου, η έγκριση των αδειοδοτικών απαιτήσεων πραγματοποιείται από τη Διεύθυνση Τεχνικών Έργων και Περιβάλλοντος της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας, εντός αποκλειστικής προθεσμίας ενενήντα (90) ημερών. Για έργα και δραστηριότητες που απαιτούν περιβαλλοντική αδειοδότηση ακολουθείται η διαδικασία της περ. α της παρ. 2α του άρθρου 1 του ν. 4014/2011 (Α’ 209).
- Οι ειδικότεροι όροι, οι προϋποθέσεις, τα κριτήρια, οι διαδικασίες, λοιπά τεχνικά ζητήματα και κάθε άλλη αναγκαία λεπτομέρεια για την εφαρμογή του παρόντος καθορίζονται με απόφαση του Γενικού Γραμματέα Πολιτικής Προστασίας.».
Το συγκεκριμένο άρθρο υπονομεύει σοβαρά το κεκτημένο της περιβαλλοντικής προστασίας με σοβαρές αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις, αλλά και επιπτώσεις στην ίδια την αντιπλημμυρική και αντιδιαβρωτική προστασία.
Στην προτεινόμενη Επιτροπή Διενέργειας Ελέγχων δεν υπάρχει κανένας εκπρόσωπος της Γενικής Διεύθυνσης Υδάτων του ΥΠΕΝ ή των αντίστοιχών Περιφερειών που είναι οι καθ΄ ύλην αρμόδιοι για την διαχείριση των υδάτων. Η επιτροπή αυτή θα επιτρέπει παρεκκλίσεις από διαδικασίες που αποσκοπούν στην προστασία του περιβάλλοντος χωρίς να έχει την απαραίτητη τεχνογνωσία. Η Επιτροπή οφείλει να συνεργάζεται με τους αρμόδιους φορείς ώστε να υλοποιούνται έγκαιρα και συντονισμένα τα απαραίτητα προληπτικά μέτρα, όπου είναι απαραίτητο, χωρίς να υπάρχουν μεμονωμένες και σπασμωδικές κινήσεις επικοινωνιακού χαρακτήρα από το ΥΚΚΠΠ (όπως έχουν πραγματοποιηθεί στο παρελθόν σε προστατευόμενες περιοχές χωρίς καμία συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές) οι οποίες δεν προσφέρουν κανένα πρακτικό αποτέλεσμα.
Με την προτεινόμενη διάταξη μεταφέρεται η αρμοδιότητα χαρακτηρισμού έργων ως κατεπειγόντων και άμεσης υλοποίησης στον ΥΚΚΠΠ. Με βάση το άρθρο 42 του ν. 4622/2020 όπως ισχύει σήμερα η αρμοδιότητα αυτή ανήκει στην Επιτροπή Εκτίμησης Κινδύνου και αφορά “προληπτικής φύσεως έργα ή εργασίες των Δήμων ή Περιφερειών ή της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας ή οποιουδήποτε άλλου αρμόδιου φορέα του Δημοσίου”, τα οποία διακρίνονται σε περισσότερες κατηγορίες (περιπτ. α-η). Το παρόν άρθρο 30 επικεντρώνεται σε έργα “α) […] καθαρισμού της κοίτης των ρεμάτων και της λειτουργικότητας των υφιστάμενων αντιπλημμυρικών έργων, β) καθαρισμού αγωγών ομβρίων υδάτων, γ) […] ανάσχεσης διάβρωσης βασικών οδικών δικτύων, αντιστήριξης πρανών και αποτροπής κατολισθητικών φαινομένων”, δίχως να προσδιορίζεται ότι ο φορέας υλοποίησης είναι φορέας του Δημοσίου.
Το προτεινόμενο άρθρο δεν προβλέπει καμία διαδικασία διαπίστωσης και τεκμηρίωσης, ex ante ή ex post, του κατεπείγοντος χαρακτήρα των έργων. Δεν προβλέπεται καμία επιστημονικά και τεχνικά τεκμηριωμένη διαπίστωση (με αντίστοιχη τεχνική έκθεση ειδικών) ότι κατ΄ελάχιστο τα έργα αυτά θα έχουν για παράδειγμα τον σκοπό βραχείας αποκατάστασης και θα πραγματοποιηθούν για την προστασία της ανθρώπινης ζωής ή την αποτροπή νέας άμεσης καταστροφής. Κατά συνέπεια, δεν υπάρχει η παραμικρή δικλείδα ασφαλείας, η οποία να αποτρέπει την καταχρηστική εφαρμογή της διάταξης σε όσες περιπτώσεις οι αρμόδιοι φορείς αδυνατούν να ακολουθήσουν τις απαιτούμενες αδειοδοτικές διαδικασίες.
Σημειώνεται ότι για ορισμένα από τα έργα αυτά, όπως τα αντιπλημμυρικά, θα πρέπει να υπάρχει σχεδιασμός σε επίπεδο λεκανών απορροής κατά το ισχύον νομικό πλαίσιο. Τα έργα πρόληψης υποτίθεται ότι αποτελούν έργα μακροχρόνιου σχεδιασμού για τα οποία υπάρχει διαθέσιμος χρόνος υλοποίησης και τήρησης των περιβαλλοντικών όρων εφόσον σχεδιαστούν εγκαίρως και αποτελεσματικά. Η ανεπάρκεια που παρατηρείται στον σχεδιασμό της πρόληψης δεν πρέπει να αποτελεί δικαιολογία για την παράκαμψη της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και την καταστροφή φυσικών περιοχών που έτσι κι αλλιώς συμβάλλουν και στην αντιπλημμυρική προστασία.
Για άλλη μια φορά, θα πρέπει να τονιστεί ότι ο καλύτερος τρόπος προστασίας από επαπειλούμενους φυσικούς κινδύνους είναι ο ορθολογικός σχεδιασμός των χρήσεων γης και η αξιοποίηση των φυσικών («πράσινων») υποδομών μέσω της προσέγγισης των “Λύσεων βασισμένων στη φύση Φύση” (Nature Based Solutions-NBS). Είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό το γεγονός ότι ο νομοθέτης προβλέπει μια αδιαφανή και χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση διαδικασία προκειμένου να προσδιορίσει τις απαιτούμενες λύσεις.
Σε ό,τι αφορά την έγκριση των έργων που χαρακτηρίζονται ως κατεπείγοντα και άμεσης υλοποίησης, η παράγραφος 6 εδάφιο β΄της προτεινόμενης διάταξης παραπέμπει στη διαδικασία του άρθρου 1 παρ. 2α περ. α του ν. 4014/2011 σχετικά με την έγκριση έργων και δραστηριοτήτων που απαιτούν περιβαλλοντική αδειοδότηση και έχουν χαρακτηριστεί ως κατεπείγοντα και άμεσης υλοποίησης. Η διάταξη του άρθρου 1 παρ. 2α του ν. 4014/2011 (Α΄209), όπως ισχύει, μετέφερε στην εθνική έννομη τάξη τη διάταξη του άρθρου 1 παρ. 3 της Οδηγίας 2011/92/ΕΕ, όπως τροποποιήθηκε από την Οδηγία 2014/52/ΕΕ, η οποία ορίζει ότι “Τα κράτη μέλη μπορούν να αποφασίζουν, κατά περίπτωση εάν αυτό προβλέπεται από το εθνικό δίκαιο, να μην εφαρμόζουν την παρούσα οδηγία για έργα ή τμήματα έργων, που εξυπηρετούν αποκλειστικά σκοπούς άμυνας ή έργα που εξυπηρετούν αποκλειστικά σκοπούς αντιμετώπισης έκτακτων περιστατικών πολιτικής προστασίας, εφόσον κρίνουν ότι η εφαρμογή της οδηγίας θα έχει δυσμενή επίπτωση στους σκοπούς αυτούς”. Σύμφωνα, όμως, με τις κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής “η εξαίρεση καλύπτει μόνο τα έργα που εξυπηρετούν την αντιμετώπιση έκτακτων περιστατικών πολιτικής προστασίας, όχι τα έργα που εισάγουν μέτρα που αποσκοπούν στην πρόληψη τέτοιων περιστατικών. Η εξαίρεση θα ήταν γενικά δικαιολογημένη μόνο εάν η το έκτακτο περιστατικό που οδήγησε στο έργο δεν μπορούσε να προβλεφθεί ή, στην περίπτωση που μπορούσε να προβλεφθεί, το έργο δεν μπορούσε να έχει αναληφθεί νωρίτερα” (βλ. Ανακοίνωση της Επιτροπής (2019/C 386/05). Έγγραφο καθοδήγησης σχετικά με την εφαρμογή εξαιρέσεων βάσει της οδηγίας για την εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων (οδηγία 2011/92/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2014/52/ΕΕ) — άρθρο 1 παράγραφος 3 και άρθρο 2 παράγραφοι 4 και 5.. Περαιτέρω, με βάση τις γενικές αρχές του ενωσιακού δικαίου, οι εξαιρέσεις θα πρέπει να ερμηνεύονται με τρόπο συσταλτικό και περιοριστικό.
Επιπλέον, η προωθούμενη διάταξη δεν συνάδει με το άρθρο 2 παρ. 4 της οδηγίας 2011/92/ΕΕ (όπως τροποποιήθηκε από την οδηγία 2014/52/ΕΕ) που προβλέπει τη δυνατότητα των κρατών μελών να εξαιρούν σε “εξαιρετικές περιπτώσεις” ένα συγκεκριμένο έργο από τις απαιτήσεις της οδηγίας αυτής σχετικά με την εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων, καθώς (i) όπως αναφέρεται στο προαναφερθέν έγγραφο καθοδήγησης της Επιτροπής “η εξαίρεση αυτή θα εφαρμόζεται κατά περίπτωση και δεν θα επιτρέπει, για παράδειγμα, την εξαίρεση ολόκληρης κατηγορίας έργων” (Ανακοίνωση της Επιτροπής (2019/C 386/05), σελ. 14) όπως συμβαίνει με τις προωθούμενες παρεκκλίσεις της παρούσας διάταξης, (ii) δεν υπάρχει πρόβλεψη για τα διαδικαστικά βήματα που πρέπει να ακολουθηθούν για τη χρήση της εξαίρεσης αυτής και ειδικότερα σε ό,τι αφορά τη δυνατότητα χρήσης εναλλακτικής μορφής εκτίμησης και συμμετοχής του κοινού, και (iii) δεν διασφαλίζεται η επίτευξη των στόχων της οδηγίας όπως ρητά απαιτεί το άρθρο 2 παρ. 4 της οδηγίας.
Περαιτέρω, για έργα τα οποία είναι δυνατόν να επηρεάζουν σημαντικά περιοχές του δικτύου Natura 2000, η παράγραφος 6 της προωθούμενης διάταξης (τόσο η έγκρισή τους από τη Διεύθυνση Τεχνικών Έργων και Περιβάλλοντος της ΓΓΠΠ χωρίς καμία αναφορά στην υποχρέωση εκτίμησης των επιπτώσεών τους όσο και η εξαίρεσή τους από την περιβαλλοντική αδειοδότηση με παραπομπή στο άρθρο 1 παρ. 2α περ. α του ν. 4014/2011, και άρα από την εκπόνηση Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης), είναι όλως αντίθετη με τις υποχρεώσεις της χώρας μας βάσει του άρθρου 6 παρ. 3 της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ το οποίο προβλέπει ρητά την εκπόνηση δέουσας εκτίμησης των επιπτώσεων των έργων αυτών πριν από την αδειοδότησή τους. Τονίζεται δε ότι σύμφωνα με την οδηγία τα έργα αυτά δύνανται να εγκριθούν μόνον εφόσον οι αρμόδιες αρχές βεβαιωθούν, βάσει των συμπερασμάτων της δέουσας εκτίμησης, ότι δεν θα παραβλάψουν την ακεραιότητα της εν λόγω περιοχής. Θα πρέπει, να επισημανθεί ότι οι εργασίες «καθαρισμού», με τον τρόπο που εκτελούνται (ιδίως από υπηρεσίες της αυτοδιοίκησης) έχουν συχνά πολύ σοβαρές, αν όχι καταστροφικές, συνέπειες για το περιβάλλον και επιπρόσθετα δεν επιτελούν τον σκοπό για τον οποίο γίνονται.
Το προτεινόμενο άρθρο 30 θα πρέπει να αποσυρθεί στο σύνολό του καθότι παραβιάζει την ενωσιακή νομοθεσία. Οι συνθήκες έκτακτης ανάγκης και ο χρόνος ολοκλήρωσης συχνά σύνθετων διοικητικών διαδικασιών δεν μπορούν να προβάλλονται ως πρόσχημα για την έκπτωση από το περιβαλλοντικό κεκτημένο. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα αναμένεται ότι τα επόμενα χρόνια επιδείνωσης της κλιματικής κρίσης θα εκδηλώνονται ολοένα και συχνότερα και με μεγαλύτερη δριμύτητα. Είναι επιτακτική, λοιπόν, η ανάγκη οι κοινωνίες μας να οχυρωθούν απέναντι στα φαινόμενα αυτά αναπτύσσοντας ανθεκτικότητα. Αυτό μπορεί να συμβεί με τη συμμόρφωση της χώρας μας με τις επιταγές της ενωσιακής και εθνικής περιβαλλοντικής νομοθεσίας, τα πιο πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα, και τις βέλτιστες πρακτικές.
O «καθαρισμός” αποτελεί εργασία συντήρησης σε υδατορέματα (χωρίς ουσιαστική αλλοίωση της φυσικής διαμόρφωσής τους) και δεν φέρει την ίδια τεχνική υπόσταση ενός έργου διευθέτησης/αντιπλημμυρικής προστασίας [1]. Για το λόγο αυτό σύμφωνα με τους τους όρους των σχετικών διακηρύξεων [2], στο πλαίσιο των καθαρισμών: α) απαγορεύονται οι παρεμβάσεις στη διατομή των ρεμάτων και η διατάραξη της φυσικής διαμόρφωσης του εδάφους, β) δεν επιτρέπεται κοπή και απομάκρυνση υγιών δέντρων που βρίσκονται στα πρανή και την κοίτη των ρεμάτων. Κατ’ εξαίρεση επιτρέπεται μόνον η κοπή και απομάκρυνση μη υγιών δέντρων, όπου αυτό είναι απαραίτητο, κατόπιν σχετικής άδειας από το Δασαρχείο και με την προϋπόθεση ότι θα κόβονται σε ύψος 0,40 μ από το φυσικό έδαφος (ανεξάρτητα από την περίμετρο του κορμού τους) και ο κορμός θα απομακρύνεται, η δε ρίζα θα παραμένει στη θέση της για να μη διαταραχθεί η συνοχή του εδάφους, γ) στην κοίτη και τα πρανή η κοπή/το κλάδεμα δενδρυλλίων επιτρέπεται σε ύψος 0,40μ από την επιφάνεια του φυσικού εδάφους ενώ ορίζεται ότι η χαμηλή κατεστραμμένη βλάστηση δεν θα απομακρύνεται σε περίπτωση που κριθεί επικίνδυνο να διαταραχθεί η φυσική διαμόρφωση του εδάφους, δ) για την προστασία του οικοσυστήματος, τα έργα καθαρισμού σε υδατορέματα συνίσταται, ειδικά σε προστατευόμενες περιοχές (π.χ. NATURA) να εκτελούνται χειρωνακτικά ή με ελαφριά μηχανήματα έργων. [3]
Η Ένωση Μηχανικών Δημοσίων Υπαλλήλων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών (Ε.Μ.Δ.Υ.Δ.Α.Σ.) Αττικής [4], με αφορμή τον επικείμενο «καθαρισμό» στο Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας, συνιστά ο καθαρισμός:
• να περιορίζεται στα σημεία όπου απαιτείται (κυρίως στα τεχνικά διέλευσης) και όχι αδιακρίτως σε όλο το μήκος του ποταμού
• να περιορίζεται στην απομάκρυνση μπάζων, απορριμμάτων και εμποδίων εντός της κοίτης και στην παρόχθια ζώνη, χωρίς επέμβαση στα πρανή του ρέματος (παρέμβαση που τροποποιεί την υδραυλική λειτουργία του ρέματος) και χωρίς πλήρη αποψίλωση και κοπή δέντρων από την κοίτη, τα πρανή και την παρόχθια ζώνη,
• να γίνεται κατά το δυνατόν με ήπια μέσα και χωρίς τη χρήση βαρέος τύπου ερπυστριοφόρων χωματουργικών μηχανημάτων.
Με τη διάταξη του άρθρου 30 του Σ/Ν δίνεται η δυνατότητα χαρακτηρισμού από τον Υπουργό Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας των καθαρισμών σε υδατορέματα περιοχής υψηλής επικινδυνότητας πλημμυρικού κινδύνου, όπως είναι το Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας και ο Ερασίνος στην Αττική με βάση τα οικεία Σχέδια Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας, ως κατεπειγόντων και άμεσης υλοποίησης με αποτέλεσμα την εξαίρεση από την υποχρέωση περιβαλλοντικής αδειοδότησης κατά την περ. α της παρ. 2α του άρθρου 1 του ν. 4014/2011 (ΦΕΚ Α΄209 Α΄/21.9.2011), όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 3 Ν. 4964/2022. Η διάταξη αυτή μετέφερε στην εθνική έννομη τάξη την διάταξη του άρθρου 1 παρ.3 της Οδηγίας 2011/92, όπως τροποποιήθηκε από την Οδηγία 2014/52. Ορίζει ότι εξαιρούνται από τη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης τα έργα και οι δραστηριότητες που απαιτούνται αποκλειστικά για την αντιμετώπιση έκτακτων περιστατικών πολιτικής προστασίας, σύμφωνα με το άρθρο 25 του ν. 4662/2020 (Α’ 27), εάν η εφαρμογή της περιβαλλοντικής αδειοδότησης έχει δυσμενείς συνέπειες στους σκοπούς του έργου και της δραστηριότητας. Η εκτίμηση της συνδρομής των προϋποθέσεων εξαίρεσης γίνεται με την υποβολή αίτησης από τον φορέα του έργου ή της δραστηριότητας, που συνοδεύεται από έκθεση τεκμηρίωσης, στην αρμόδια περιβαλλοντική αρχή, η οποία αποφαίνεται εντός δεκαπέντε (15) ημερών.
Κατ’ αρχήν πρέπει να τονιστεί ότι σύμφωνα με πάγια νομολογία του ΔΕΕ οι εξαιρέσεις από τον γενικό κανόνα προηγουμένης εκτίμησης επιπτώσεων στο περιβάλλον πρέπει να ερμηνεύονται συσταλτικά (ΔΕΕ υπόθ. Bolzano C-435/97). Εξάλλου, σύμφωνα με το Έγγραφο καθοδήγησης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την εφαρμογή της εξαίρεσης του άρθρου 1 παρ.3 της Οδηγίας 2011/92, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2014/52 [5], η εξαίρεση για λόγους πολιτικής προστασίας καλύπτει μόνο τα έργα που εξυπηρετούν την αντιμετώπιση έκτακτων περιστατικών πολιτικής προστασίας, όχι τα έργα που εισάγουν μέτρα που αποσκοπούν στην πρόληψη τέτοιων περιστατικών. Η εξαίρεση θα ήταν γενικά δικαιολογημένη μόνο εάν το έκτακτο περιστατικό που οδήγησε στο έργο δεν μπορούσε να προβλεφθεί ή, στην περίπτωση που μπορούσε να προβλεφθεί, το έργο δεν μπορούσε να έχει αναληφθεί νωρίτερα Για παράδειγμα, ένα αντιπλημμυρικό έργο θα μπορούσε να θεωρηθεί μέτρο για την αντιμετώπιση πιθανού έκτακτου περιστατικού επαρκώς επείγοντος ώστε να δικαιολογείται η επίκληση της εξαίρεσης, αν ήταν αδύνατο να αναληφθεί νωρίτερα. Ωστόσο, αν στην ίδια τοποθεσία έχουν προκληθεί πλημμύρες πολλές φορές και το έργο αποτελεί καθυστερημένο μέτρο που λαμβάνεται για την αποτροπή πιθανής μελλοντικής κατάστασης έκτακτης ανάγκης, τότε δεν είναι δικαιολογητέα η εξαίρεση.
Πλην όμως, το άρθρο 30 του Σ/Ν προβλέποντας δυνατότητα εξαίρεσης από περιβαλλοντική αδειοδότηση για την αντιμετώπιση έκτακτων περιστατικών πολιτικής προστασίας πέραν των ορίων της εξαίρεσης, που επιτρέπεται από την Οδηγία, όπως αυτή ερμηνεύεται αυθεντικά από το ΔΕΕ και υπό το φως του ως άνω Εγγράφου Καθοδήγησης της Ε.Ε., παραβιάζει τη γενική αρχή του ενωσιακού δικαίου περί του ότι τα κράτη μέλη πρέπει να απέχουν από τη θέσπιση διατάξεων ικανών να θέσουν σοβαρά σε κίνδυνο την υλοποίηση του επιδιωκομένου από την οδηγία αυτή αποτελέσματος (ΔΕΕ, Inter-Environnement Wallonie, C-129/96, σκ. 45, ΔΕΕ, C-144/04, Mangold, σκ. 67), και μάλιστα ανεξαρτήτως του αν ο επίμαχος κανόνας του εθνικού δικαίου, που θεσπίστηκε μετά τη θέση σε ισχύ της οικείας οδηγίας, αποσκοπεί ή όχι στη μεταφορά στο εσωτερικό δίκαιο της οδηγίας αυτής (ΔΕΕ, Mangold, C-144/04, σκ. 68).
Εξάλλου, με τη διάταξη του άρθρου 30 του Σ/Ν σε περίπτωση χαρακτηρισμού από τον Υπουργό Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας των καθαρισμών ως κατεπειγόντων και άμεσης υλοποίησης, οι «αδειοδοτικές απαιτήσεις» δύνανται να εγκρίνονται από την ίδια τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας (Διεύθυνση Τεχνικών Έργων και Περιβάλλοντος), αντί των καθ’ ύλην αρμοδίων για τα έργα και τις δραστηριότητες Α1 υποκατηγορίας Διεύθυνσης Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης (ΔΙΠΑ) του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (οι ΑΕΠΟ είναι αποφάσεις Υπουργού ΠΕΝ) και για τα έργα και δραστηριότητες Α2 υποκατηγορίας των υπηρεσιών περιβάλλοντος των οικείων Αποκεντρωμένων Διοικήσεων (οι ΑΕΠΟ είναι αποφάσεις των Γενικών Γραμματέων), όπως προβλέπεται από το νόμο 4014/2011. Πλην όμως είναι προφανές ότι η Γ.Γ. Πολιτικής Προστασίας στερείται, άλλως υπολείπεται της απαραίτητης τεχνογνωσίας επί περιβαλλοντικών ζητημάτων των ως άνω αρμόδιων περιβαλλοντικών αρχών, με αποτέλεσμα να μη διασφαλίζεται το πρακτικό αποτέλεσμα της Οδηγίας 2011/92, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2014/52.
Εξάλλου, το άρθρο 30 του Σ/Ν παραλείποντας ρητή αναφορά στην Οδηγία 2014/52 παραβιάζει τη διάταξη του άρθρου 2 παρ.1 εδ. β΄ της Οδηγίας 2014/52, που ορίζει ότι οι νομοθετικές διατάξεις που υιοθετούνται σε συμμόρφωση προς την Οδηγία πρέπει να περιέχουν παραπομπή στην οδηγία αυτή ή συνοδεύονται από παρόμοια παραπομπή κατά την επίσημη δημοσίευσή τους.
Σε κάθε περίπτωση, η κοπή των δέντρων ως προληπτικό μέσο αντιπλημμυρικής προστασίας συνιστά σχέδιο, που υπόκειται τόσο σε περιβαλλοντική αδειοδότηση υπό τις προαναφερθείσες προϋποθέσεις όσο και σε δέουσα εκτίμηση ως προς τις επιπτώσεις τους βάσει του άρθρου 6 παρ. 3 πρώτη περίοδος της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας, που δεν προβλέπει καμία εξαίρεση όσον αφορά τα μέτρα που υπαγορεύει η εθνική νομοθεσία για την πρόληψη γεγονότων πολιτικής προστασίας (αντιπλημμυρική προστασία, πυρόσβεση) (πρβλ. ΔΕΕ, Προτάσεις της Γενικής Εισαγγελέως Juliane Kokott, 13.07.2023, C 434/22, AS «Latvijas valsts meži»).
Στην Ελλάδα, η εμπειρία των τελευταίων ετών έχει δείξει ότι στο όνομα των «καθαρισμών» για λόγους αντιπλημμυρικής προστασίας συντελούνται εκτεταμένες κοπές δέντρων από την κοίτη, τα πρανή και την παρόχθια ζώνη, με ή και χωρίς άδεια δασαρχείου (βλ. πρόσφατα στον Κραυσίδωνα στο Βόλο και στον Αγγίτη στις Σέρρες), αλλοιώσεις στην φυσική κοίτη (βλ. πρόσφατα Δαδιά και παλιότερα στο Λούρο, για την οποία διατάχθηκε η διενέργεια κατεπείγουσας προκαταρκτικής εξέτασης από την Εισαγγελία του Αρείου Πάγου), ακόμη και η πλήρης αποψίλωση από φυτική βλάστηση της κοίτης, των πρανών και της παρόχθιας ζώνης καθ’ όλο το μήκος του ποταμού (βλ. αντιπλημμυρικά έργα στον Πηνειό πριν τον ΙΑΝΟ και τον επικείμενο καθαρισμό του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας σε μήκος 17 χλμ., ανεξάρτητα από το έργο διευθέτησης, καθώς και του ποταμού Ερασίνου και του Ρέματος Αγίου Γεωργίου στη Βραυρώνα Αττικής).
Όπως παρατηρεί ο Θάνος Γιαννακάκης, Συντονιστής δράσεων για λύσεις βασισμένες στη φύση WWF Ελλάς [6]:
«Μετά το 2017-2018 σημαντικά κονδύλια κατευθύνονται προς τις Περιφέρειες της χώρας ώστε να γίνουν έργα καθαρισμού των ποταμών. Τα έργα αυτά γίνονται με το πρόσχημα του κατεπείγοντος λόγω πολιτικής προστασίας και με απαλλαγή της υποχρέωσης για οποιαδήποτε περιβαλλοντική αδειοδότηση. Από τότε, όλες οι τοπικές αρχές έχουν επιδοθεί σε ένα «κυνήγι μαγισσών» με στόχο την αποξήλωση της βλάστησης από τις κοίτες των ποταμών με την, εσφαλμένη νοοτροπία ότι τα καλάμια και τα δέντρα μειώνουν την παροχετευτική ικανότητα των ποταμών και αυξάνουν την στάθμη του νερού με αποτέλεσμα τον πλημμυρισμό των παρακείμενων εκτάσεων. Οι καθαρισμοί γίνονται μη επιλεκτικά, με μεγάλα εκσκαφτικά μηχανήματα και ολική απογύμνωση της κοίτης και απόξεση του εδάφους. Το τελικό αποτέλεσμα είναι αντίθετο από το επιδιωκόμενο, καθώς διευκολύνεται η αύξηση της ταχύτητας του νερού, η αύξηση της διάβρωσης της κοίτης των ποταμών και τελικά η δημιουργία πλημμυρικών φαινομένων λόγω νερού αλλά και φερτών υλικών λίγο μετά τις παρεμβάσεις. Παράλληλα, οι πρακτικές αυτές συντελούν στην απώλεια βιοποικιλότητας και στη σοβαρή -κατά περίπτωση- διατάραξη των οικολογικών λειτουργιών».
Η διάταξη του άρθρου 30 του Ν/Σ διαπνέεται από μια τέτοια παρωχημένη και αποτυχημένη εκεί που εφαρμόστηκε λογική. Οι καθαρισμοί, όπως και τα έργα αντιπλημμυρικής προστασίας, οφείλουν να γίνονται με όρους αειφορίας. Ήδη στον απόηχο των πλημμυρών στη Θεσσαλία, οι Ολλανδοί Εμπειρογνώμονες και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων τάσσονται υπέρ των λύσεων των βασισμένων στη φύση για τον μετριασμό των πλημμυρών στην Ελλάδα. «Είναι πολύ σημαντικό να μάθουμε από τα λάθη του παρελθόντος». [8]
[1] Έγγραφο υπ’ αρ. πρωτ. 7187/07.10.2019 Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας, https://dasarxeio.com/wp-content/uploads/2019/10/7187_2019.pdf
[2] «Διακήρυξη για τη Σύμβαση Παροχής Υπηρεσιών «ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΡΕΜΑΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ (23-25)», https://www.patt.gov.gr/wp-content/uploads/2023/07/230728_diakiriksi.pdf :
[3] Βλ. υπό 1.
[4] Ε.Μ.Δ.Υ.Δ.Α.Σ. Αττικής, ανακοίνωση 8.11.2023 «Διάσωση του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας»,
https://www.emdydas.gr/images/stories/news/9.11.2023_%CE%91_%CE%A0_5359_%CE%94%CE%B9%CE%AC%CF%83%CF%89%CF%83%CE%B7_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%A1%CE%AD%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%82_%CE%A1%CE%B1%CF%86%CE%AE%CE%BD%CE%B1%CF%82.pdf
[5] Ανακοίνωση Ευρωπαϊκής Επιτροπής 2019/C386/05, Έγγραφο καθοδήγησης σχετικά με την εφαρμογή εξαιρέσεων βάσει της οδηγίας για την εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων (οδηγία 2011/92/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2014/52/ΕΕ) — άρθρο 1 παράγραφος 3 και άρθρο 2 παράγραφοι 4 και 5, παρ.2.5 και 2.6, https://publications.europa.eu/resource/cellar/4411800d-06bb-11ea-8c1f-01aa75ed71a1.0005.03/DOC_1 :
[6] Θεσσαλία: η επόμενη μέρα, 26.09.2023, https://www.wwf.gr/?uNewsID=11818466
[7] Εφημερίδα «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», 13.11.2023: «Ανοίξτε τα ποτάμια. Ξεχάστε τα φράγματα», https://www.kathimerini.gr/society/562723102/anoixte-ta-potamia-xechaste-ta-fragmata-to-porisma-gia-tis-plimmyres-sti-thessalia/
[8] ΕΤΕπ, 17.11.2023: «Με τη φύση ως σύμμαχο και όχι ως αντίπαλο – Λύσεις που βασίζονται στη φύση για τον μετριασμό των πλημμυρών στην Ελλάδα»: «….Ήρθε η ώρα στην Ελλάδα να υιοθετηθούν λύσεις βασισμένες στη φύση. Οι φετινές πλημμύρες θα μπορούσαν να αποτελέσουν κρίσιμο σημείο καμπής στην προσέγγιση που υιοθετεί η περιφέρεια όσον αφορά τον σχεδιασμό για τον μετριασμό των πλημμυρών. «Πριν από τις τελευταίες πλημμύρες, οι αρχές και οι ενδιαφερόμενοι φορείς με τους οποίους συνομιλούσαμε άκουγαν και άρχιζαν να αντιλαμβάνονται τη διαφορά που θα μπορούσαν να επιφέρουν οι προσεγγίσεις που βασίζονται στη φύση» λέει ο Juraj Jurik, διευθυντής υποδομών και φύσης στο ίδρυμα Global Infrastructure Basel. «Θεωρώ ότι πλέον μπορούν πραγματικά να δουν πόσο διαφορετικά θα μπορούσαν να είχαν εξελιχθεί τα πράγματα και πόσο μικρότερη θα μπορούσε να είναι η ζημία. Είναι πολύ σημαντικό να μάθουμε από τα λάθη του παρελθόντος και να προσπαθήσουμε για μια καλύτερη ανοικοδόμηση αυτή τη φορά», https://www.eib.org/en/stories/nature-based-solutions-flood-greece?lang=el
O “καθαρισμός” αποτελεί εργασία συντήρησης σε υδατορέματα (χωρίς ουσιαστική αλλοίωση της φυσικής διαμόρφωσής τους) και δεν φέρει την ίδια τεχνική υπόσταση ενός έργου διευθέτησης/αντιπλημμυρικής προστασίας [1]. Για το λόγο αυτό σύμφωνα με τους τους όρους των σχετικών διακηρύξεων [2], στο πλαίσιο των καθαρισμών: α) απαγορεύονται οι παρεμβάσεις στη διατομή των ρεμάτων και η διατάραξη της φυσικής διαμόρφωσης του εδάφους, β) δεν επιτρέπεται κοπή και απομάκρυνση υγιών δέντρων που βρίσκονται στα πρανή και την κοίτη των ρεμάτων. Κατ’ εξαίρεση επιτρέπεται μόνον η κοπή και απομάκρυνση μη υγιών δέντρων, όπου αυτό είναι απαραίτητο, κατόπιν σχετικής άδειας από το Δασαρχείο και με την προϋπόθεση ότι θα κόβονται σε ύψος 0,40 μ από το φυσικό έδαφος (ανεξάρτητα από την περίμετρο του κορμού τους) και ο κορμός θα απομακρύνεται, η δε ρίζα θα παραμένει στη θέση της για να μη διαταραχθεί η συνοχή του εδάφους, γ) στην κοίτη και τα πρανή η κοπή/το κλάδεμα δενδρυλλίων επιτρέπεται σε ύψος 0,40μ από την επιφάνεια του φυσικού εδάφους ενώ ορίζεται ότι η χαμηλή κατεστραμμένη βλάστηση δεν θα απομακρύνεται σε περίπτωση που κριθεί επικίνδυνο να διαταραχθεί η φυσική διαμόρφωση του εδάφους, δ) για την προστασία του οικοσυστήματος, τα έργα καθαρισμού σε υδατορέματα συνίσταται, ειδικά σε προστατευόμενες περιοχές (π.χ. NATURA) να εκτελούνται χειρωνακτικά ή με ελαφριά μηχανήματα έργων. [3]
Η Ένωση Μηχανικών Δημοσίων Υπαλλήλων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών (Ε.Μ.Δ.Υ.Δ.Α.Σ.) Αττικής [4], με αφορμή τον επικείμενο «καθαρισμό» στο Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας, συνιστά ο καθαρισμός:
• να περιορίζεται στα σημεία όπου απαιτείται (κυρίως στα τεχνικά διέλευσης) και όχι αδιακρίτως σε όλο το μήκος του ποταμού
• να περιορίζεται στην απομάκρυνση μπάζων, απορριμμάτων και εμποδίων εντός της κοίτης και στην παρόχθια ζώνη, χωρίς επέμβαση στα πρανή του ρέματος (παρέμβαση που τροποποιεί την υδραυλική λειτουργία του ρέματος) και χωρίς πλήρη αποψίλωση και κοπή δέντρων από την κοίτη, τα πρανή και την παρόχθια ζώνη,
• να γίνεται κατά το δυνατόν με ήπια μέσα και χωρίς τη χρήση βαρέος τύπου ερπυστριοφόρων χωματουργικών μηχανημάτων.
Με τη διάταξη του άρθρου 30 του Σ/Ν δίνεται η δυνατότητα χαρακτηρισμού από τον Υπουργό Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας των καθαρισμών σε υδατορέματα περιοχής υψηλής επικινδυνότητας πλημμυρικού κινδύνου, όπως είναι το Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας και ο Ερασίνος στην Αττική με βάση τα οικεία Σχέδια Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας, ως κατεπειγόντων και άμεσης υλοποίησης με αποτέλεσμα την εξαίρεση από την υποχρέωση περιβαλλοντικής αδειοδότησης κατά την περ. α της παρ. 2α του άρθρου 1 του ν. 4014/2011 (ΦΕΚ Α΄209 Α΄/21.9.2011), όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 3 Ν. 4964/2022. Η διάταξη αυτή μετέφερε στην εθνική έννομη τάξη την διάταξη του άρθρου 1 παρ.3 της Οδηγίας 2011/92, όπως τροποποιήθηκε από την Οδηγία 2014/52. Ορίζει ότι εξαιρούνται από τη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης τα έργα και οι δραστηριότητες που απαιτούνται αποκλειστικά για την αντιμετώπιση έκτακτων περιστατικών πολιτικής προστασίας, σύμφωνα με το άρθρο 25 του ν. 4662/2020 (Α’ 27), εάν η εφαρμογή της περιβαλλοντικής αδειοδότησης έχει δυσμενείς συνέπειες στους σκοπούς του έργου και της δραστηριότητας. Η εκτίμηση της συνδρομής των προϋποθέσεων εξαίρεσης γίνεται με την υποβολή αίτησης από τον φορέα του έργου ή της δραστηριότητας, που συνοδεύεται από έκθεση τεκμηρίωσης, στην αρμόδια περιβαλλοντική αρχή, η οποία αποφαίνεται εντός δεκαπέντε (15) ημερών.
Κατ’ αρχήν πρέπει να τονιστεί ότι σύμφωνα με πάγια νομολογία του ΔΕΕ οι εξαιρέσεις από τον γενικό κανόνα προηγουμένης εκτίμησης επιπτώσεων στο περιβάλλον πρέπει να ερμηνεύονται συσταλτικά (ΔΕΕ υπόθ. Bolzano C-435/97). Εξάλλου, σύμφωνα με το Έγγραφο καθοδήγησης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την εφαρμογή της εξαίρεσης του άρθρου 1 παρ.3 της Οδηγίας 2011/92, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2014/52 [5], η εξαίρεση για λόγους πολιτικής προστασίας καλύπτει μόνο τα έργα που εξυπηρετούν την αντιμετώπιση έκτακτων περιστατικών πολιτικής προστασίας, όχι τα έργα που εισάγουν μέτρα που αποσκοπούν στην πρόληψη τέτοιων περιστατικών. Η εξαίρεση θα ήταν γενικά δικαιολογημένη μόνο εάν το έκτακτο περιστατικό που οδήγησε στο έργο δεν μπορούσε να προβλεφθεί ή, στην περίπτωση που μπορούσε να προβλεφθεί, το έργο δεν μπορούσε να έχει αναληφθεί νωρίτερα Για παράδειγμα, ένα αντιπλημμυρικό έργο θα μπορούσε να θεωρηθεί μέτρο για την αντιμετώπιση πιθανού έκτακτου περιστατικού επαρκώς επείγοντος ώστε να δικαιολογείται η επίκληση της εξαίρεσης, αν ήταν αδύνατο να αναληφθεί νωρίτερα. Ωστόσο, αν στην ίδια τοποθεσία έχουν προκληθεί πλημμύρες πολλές φορές και το έργο αποτελεί καθυστερημένο μέτρο που λαμβάνεται για την αποτροπή πιθανής μελλοντικής κατάστασης έκτακτης ανάγκης, τότε δεν είναι δικαιολογητέα η εξαίρεση.
Πλην όμως, το άρθρο 30 του Σ/Ν προβλέποντας δυνατότητα εξαίρεσης από περιβαλλοντική αδειοδότηση για την αντιμετώπιση έκτακτων περιστατικών πολιτικής προστασίας πέραν των ορίων της εξαίρεσης, που επιτρέπεται από την Οδηγία, όπως αυτή ερμηνεύεται αυθεντικά από το ΔΕΕ και υπό το φως του ως άνω Εγγράφου Καθοδήγησης της Ε.Ε., παραβιάζει τη γενική αρχή του ενωσιακού δικαίου περί του ότι τα κράτη μέλη πρέπει να απέχουν από τη θέσπιση διατάξεων ικανών να θέσουν σοβαρά σε κίνδυνο την υλοποίηση του επιδιωκομένου από την οδηγία αυτή αποτελέσματος (ΔΕΕ, Inter-Environnement Wallonie, C-129/96, σκ. 45, ΔΕΕ, C-144/04, Mangold, σκ. 67), και μάλιστα ανεξαρτήτως του αν ο επίμαχος κανόνας του εθνικού δικαίου, που θεσπίστηκε μετά τη θέση σε ισχύ της οικείας οδηγίας, αποσκοπεί ή όχι στη μεταφορά στο εσωτερικό δίκαιο της οδηγίας αυτής (ΔΕΕ, Mangold, C-144/04, σκ. 68).
Εξάλλου, με τη διάταξη του άρθρου 30 του Σ/Ν σε περίπτωση χαρακτηρισμού από τον Υπουργό Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας των καθαρισμών ως κατεπειγόντων και άμεσης υλοποίησης, οι «αδειοδοτικές απαιτήσεις» δύνανται να εγκρίνονται από την ίδια τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας (Διεύθυνση Τεχνικών Έργων και Περιβάλλοντος), αντί των καθ’ ύλην αρμοδίων για τα έργα και τις δραστηριότητες Α1 υποκατηγορίας Διεύθυνσης Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης (ΔΙΠΑ) του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (οι ΑΕΠΟ είναι αποφάσεις Υπουργού ΠΕΝ) και για τα έργα και δραστηριότητες Α2 υποκατηγορίας των υπηρεσιών περιβάλλοντος των οικείων Αποκεντρωμένων Διοικήσεων (οι ΑΕΠΟ είναι αποφάσεις των Γενικών Γραμματέων), όπως προβλέπεται από το νόμο 4014/2011. Πλην όμως είναι προφανές ότι η Γ.Γ. Πολιτικής Προστασίας στερείται, άλλως υπολείπεται της απαραίτητης τεχνογνωσίας επί περιβαλλοντικών ζητημάτων των ως άνω αρμόδιων περιβαλλοντικών αρχών, με αποτέλεσμα να μη διασφαλίζεται το πρακτικό αποτέλεσμα της Οδηγίας 2011/92, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2014/52.
Εξάλλου, το άρθρο 30 του Σ/Ν παραλείποντας ρητή αναφορά στην Οδηγία 2014/52 παραβιάζει τη διάταξη του άρθρου 2 παρ.1 εδ. β΄ της Οδηγίας 2014/52, που ορίζει ότι οι νομοθετικές διατάξεις που υιοθετούνται σε συμμόρφωση προς την Οδηγία πρέπει να περιέχουν παραπομπή στην οδηγία αυτή ή συνοδεύονται από παρόμοια παραπομπή κατά την επίσημη δημοσίευσή τους.
Σε κάθε περίπτωση, η κοπή των δέντρων ως προληπτικό μέσο αντιπλημμυρικής προστασίας συνιστά σχέδιο, που υπόκειται τόσο σε περιβαλλοντική αδειοδότηση υπό τις προαναφερθείσες προϋποθέσεις όσο και σε δέουσα εκτίμηση ως προς τις επιπτώσεις τους βάσει του άρθρου 6 παρ. 3 πρώτη περίοδος της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας, που δεν προβλέπει καμία εξαίρεση όσον αφορά τα μέτρα που υπαγορεύει η εθνική νομοθεσία για την πρόληψη γεγονότων πολιτικής προστασίας (αντιπλημμυρική προστασία, πυρόσβεση) (πρβλ. ΔΕΕ, Προτάσεις της Γενικής Εισαγγελέως Juliane Kokott, 13.07.2023, C‑434/22, AS «Latvijas valsts meži»).
Στην Ελλάδα, η εμπειρία των τελευταίων ετών έχει δείξει ότι στο όνομα των «καθαρισμών» για λόγους αντιπλημμυρικής προστασίας συντελούνται εκτεταμένες κοπές δέντρων από την κοίτη, τα πρανή και την παρόχθια ζώνη, με ή και χωρίς άδεια δασαρχείου (βλ. πρόσφατα στον Κραυσίδωνα στο Βόλο και στον Αγγίτη στις Σέρρες), αλλοιώσεις στην φυσική κοίτη (βλ. πρόσφατα Δαδιά και παλιότερα στο Λούρο, για την οποία διατάχθηκε η διενέργεια κατεπείγουσας προκαταρκτικής εξέτασης από την Εισαγγελία του Αρείου Πάγου), ακόμη και η πλήρης αποψίλωση από φυτική βλάστηση της κοίτης, των πρανών και της παρόχθιας ζώνης καθ’ όλο το μήκος του ποταμού (βλ. αντιπλημμυρικά έργα στον Πηνειό πριν τον ΙΑΝΟ και τον επικείμενο καθαρισμό του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας σε μήκος 17 χλμ., ανεξάρτητα από το έργο διευθέτησης, καθώς και του ποταμού Ερασίνου και του Ρέματος Αγίου Γεωργίου στη Βραυρώνα Αττικής).
Όπως παρατηρεί ο Θάνος Γιαννακάκης, Συντονιστής δράσεων για λύσεις βασισμένες στη φύση WWF Ελλάς [6]:
«Μετά το 2017-2018 σημαντικά κονδύλια κατευθύνονται προς τις Περιφέρειες της χώρας ώστε να γίνουν έργα καθαρισμού των ποταμών. Τα έργα αυτά γίνονται με το πρόσχημα του κατεπείγοντος λόγω πολιτικής προστασίας και με απαλλαγή της υποχρέωσης για οποιαδήποτε περιβαλλοντική αδειοδότηση. Από τότε, όλες οι τοπικές αρχές έχουν επιδοθεί σε ένα «κυνήγι μαγισσών» με στόχο την αποξήλωση της βλάστησης από τις κοίτες των ποταμών με την, εσφαλμένη νοοτροπία ότι τα καλάμια και τα δέντρα μειώνουν την παροχετευτική ικανότητα των ποταμών και αυξάνουν την στάθμη του νερού με αποτέλεσμα τον πλημμυρισμό των παρακείμενων εκτάσεων. Οι καθαρισμοί γίνονται μη επιλεκτικά, με μεγάλα εκσκαφτικά μηχανήματα και ολική απογύμνωση της κοίτης και απόξεση του εδάφους. Το τελικό αποτέλεσμα είναι αντίθετο από το επιδιωκόμενο, καθώς διευκολύνεται η αύξηση της ταχύτητας του νερού, η αύξηση της διάβρωσης της κοίτης των ποταμών και τελικά η δημιουργία πλημμυρικών φαινομένων λόγω νερού αλλά και φερτών υλικών λίγο μετά τις παρεμβάσεις. Παράλληλα, οι πρακτικές αυτές συντελούν στην απώλεια βιοποικιλότητας και στη σοβαρή -κατά περίπτωση- διατάραξη των οικολογικών λειτουργιών».
Η διάταξη του άρθρου 30 του Ν/Σ διαπνέεται από μια τέτοια παρωχημένη και αποτυχημένη εκεί που εφαρμόστηκε λογική. Οι καθαρισμοί, όπως και τα έργα αντιπλημμυρικής προστασίας, οφείλουν να γίνονται με όρους αειφορίας. Ήδη στον απόηχο των πλημμυρών στη Θεσσαλία, οι Ολλανδοί Εμπειρογνώμονες και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων τάσσονται υπέρ των λύσεων των βασισμένων στη φύση για τον μετριασμό των πλημμυρών στην Ελλάδα. «Είναι πολύ σημαντικό να μάθουμε από τα λάθη του παρελθόντος». [8]
[1] Έγγραφο υπ’ αρ. πρωτ. 7187/07.10.2019 Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας, https://dasarxeio.com/wp-content/uploads/2019/10/7187_2019.pdf
[2] «Διακήρυξη για τη Σύμβαση Παροχής Υπηρεσιών «ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΡΕΜΑΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ (23-25)», https://www.patt.gov.gr/wp-content/uploads/2023/07/230728_diakiriksi.pdf :
[3] Βλ. υπό 1.
[4] Ε.Μ.Δ.Υ.Δ.Α.Σ. Αττικής, ανακοίνωση 8.11.2023 «Διάσωση του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας»,
https://www.emdydas.gr/images/stories/news/9.11.2023_%CE%91_%CE%A0_5359_%CE%94%CE%B9%CE%AC%CF%83%CF%89%CF%83%CE%B7_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%A1%CE%AD%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%82_%CE%A1%CE%B1%CF%86%CE%AE%CE%BD%CE%B1%CF%82.pdf
[5] Ανακοίνωση Ευρωπαϊκής Επιτροπής 2019/C386/05, Έγγραφο καθοδήγησης σχετικά με την εφαρμογή εξαιρέσεων βάσει της οδηγίας για την εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων (οδηγία 2011/92/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2014/52/ΕΕ) — άρθρο 1 παράγραφος 3 και άρθρο 2 παράγραφοι 4 και 5, παρ.2.5 και 2.6, https://publications.europa.eu/resource/cellar/4411800d-06bb-11ea-8c1f-01aa75ed71a1.0005.03/DOC_1 :
[6] Θεσσαλία: η επόμενη μέρα, 26.09.2023, https://www.wwf.gr/?uNewsID=11818466
[7] Εφημερίδα «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», 13.11.2023: «Ανοίξτε τα ποτάμια. Ξεχάστε τα φράγματα», https://www.kathimerini.gr/society/562723102/anoixte-ta-potamia-xechaste-ta-fragmata-to-porisma-gia-tis-plimmyres-sti-thessalia/
[8] ΕΤΕπ, 17.11.2023: «Με τη φύση ως σύμμαχο και όχι ως αντίπαλο – Λύσεις που βασίζονται στη φύση για τον μετριασμό των πλημμυρών στην Ελλάδα»: «….Ήρθε η ώρα στην Ελλάδα να υιοθετηθούν λύσεις βασισμένες στη φύση. Οι φετινές πλημμύρες θα μπορούσαν να αποτελέσουν κρίσιμο σημείο καμπής στην προσέγγιση που υιοθετεί η περιφέρεια όσον αφορά τον σχεδιασμό για τον μετριασμό των πλημμυρών. «Πριν από τις τελευταίες πλημμύρες, οι αρχές και οι ενδιαφερόμενοι φορείς με τους οποίους συνομιλούσαμε άκουγαν και άρχιζαν να αντιλαμβάνονται τη διαφορά που θα μπορούσαν να επιφέρουν οι προσεγγίσεις που βασίζονται στη φύση» λέει ο Juraj Jurik, διευθυντής υποδομών και φύσης στο ίδρυμα Global Infrastructure Basel. «Θεωρώ ότι πλέον μπορούν πραγματικά να δουν πόσο διαφορετικά θα μπορούσαν να είχαν εξελιχθεί τα πράγματα και πόσο μικρότερη θα μπορούσε να είναι η ζημία. Είναι πολύ σημαντικό να μάθουμε από τα λάθη του παρελθόντος και να προσπαθήσουμε για μια καλύτερη ανοικοδόμηση αυτή τη φορά», https://www.eib.org/en/stories/nature-based-solutions-flood-greece?lang=el
Η παραγραφοποίηση α) β) γ) δ) ε) ακολουθεί διαφορετική τυποποίηση από την παραγραφοποίηση α. β. γ. δ. ε. έτερων άρθρων του νομοσχεδίου.