Στο άρθρο 97 του Κώδικα Νομοθεσίας για την υποδοχή, τη διεθνή προστασία πολιτών τρίτων χωρών και ανιθαγενών και την προσωρινή προστασία σε περίπτωση μαζικής εισροής εκτοπισθέντων αλλοδαπών (ν. 4939/2022, Α’ 111), περί δικαιώματος άσκησης προσφυγής, επέρχονται οι ακόλουθες τροποποιήσεις: α) στην περ. α) της παρ. 1 μετά τις λέξεις «κανονική διαδικασία» προστίθενται οι λέξεις «ή με την οποία ανακαλείται καθεστώς διεθνούς προστασίας», β) στην παρ. 3 βα) μετά τις λέξεις «Κατά τη διάρκεια της προθεσμίας για την άσκηση της προσφυγής» προστίθενται οι λέξεις «και, εφόσον αυτή ασκηθεί εμπρόθεσμα,», ββ) οι λέξεις «αναστέλλεται κάθε μέτρο απέλασης, επανεισδοχής ή επιστροφής του αιτούντος» αντικαθίστανται από τις λέξεις «ο αιτών επιτρέπεται να παραμείνει στο έδαφος της χώρας», γ) στο πρώτο εδάφιο της παρ. 4 διαγράφονται οι λέξεις «ή να γίνει τελεσίδικα δεκτή η αίτησή του» και το άρθρο 97 διαμορφώνεται ως εξής:
«Άρθρο 97
Δικαίωμα άσκησης προσφυγής
- Ο αιτών δικαιούται να ασκήσει ενδικοφανή προσφυγή σύμφωνα με τα οριζόμενα στο παρόν άρθρο και στο άρθρο 102 ενώπιον της Αρχής Προσφυγών:
α) κατά της απόφασης που απορρίπτει αίτηση διεθνούς προστασίας ως αβάσιμη με την κανονική διαδικασία ή με την οποία ανακαλείται καθεστώς διεθνούς προστασίας, καθώς και κατά της απόφασης με την οποία χορηγείται καθεστώς επικουρικής προστασίας κατά το μέρος που αφορά στη μη αναγνώριση του προσφεύγοντος ως πρόσφυγα, εντός τριάντα (30) ημερών από την επίδοση της απόφασης ή από τότε που τεκμαίρεται ότι ο προσφεύγων έλαβε γνώση, σύμφωνα με την παρ. 5 του άρθρου 87.
β) Κατά της απόφασης που απορρίπτει αίτηση διεθνούς προστασίας με την ταχύρρυθμη διαδικασία, σύμφωνα με την παρ. 9 του άρθρου 88, καθώς και στις περιπτώσεις που η προσφυγή υποβάλλεται ενώ ο προσφεύγων τελεί υπό κράτηση, σύμφωνα με το άρθρο 50, εντός είκοσι (20) ημερών από την επίδοση της απόφασης ή από τότε που τεκμαίρεται ότι ο προσφεύγων έλαβε γνώση, σύμφωνα με την παρ. 5 του άρθρου 87.
γ) Κατά της απόφασης που απορρίπτει αίτηση διεθνούς προστασίας στις περιπτώσεις του άρθρου 95 ή στις περιπτώσεις που η προσφυγή ασκείται ενώ ο προσφεύγων βρίσκεται σε διαδικασία υποδοχής και ταυτοποίησης, εντός δέκα (10) ημερών από την επίδοση της απόφασης ή από τότε που τεκμαίρεται ότι ο προσφεύγων έλαβε γνώση, σύμφωνα με τις παρ.4 και 5 του άρθρου 87.
δ) Κατά της απόφασης που απορρίπτει αίτηση διεθνούς προστασίας ως απαράδεκτη, σύμφωνα με το άρθρο 89, εντός είκοσι (20) ημερών από την επίδοση της απόφασης ή από τότε που τεκμαίρεται ότι ο προσφεύγων έλαβε γνώση, σύμφωνα με την παρ. 5 του άρθρου 87. Κατ’ εξαίρεση, εφόσον η προσφυγή ασκείται: i) κατά απόφασης που απορρίπτει αίτηση διεθνούς προστασίας ως απαράδεκτη, βάσει της περ. β΄ της παρ. 1 του άρθρου 89, η προσφυγή ασκείται εντός δεκαπέντε (15) ημερών και λογίζεται ότι στρέφεται και κατά της σχετικής πράξης μεταφοράς, κατ’ εφαρμογή των σχετικών διατάξεων του Κανονισμού (ΕΕ) 604/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, ii) κατά απόφασης που απορρίπτει μεταγενέστερη αίτηση ως απαράδεκτη, σύμφωνα με τις παρ. 2 και 7 του άρθρου 88, εντός πέντε (5) ημερών από την επίδοση της απόφασης.
- Το δελτίο αιτούντος διεθνή προστασία, με την επιφύλαξη εφαρμογής της διαδικασίας του άρθρου 94 του παρόντος Κώδικα, χορηγείται εκ νέου σε περίπτωση άσκησης προσφυγής, εφαρμοζόμενων ανάλογα των διατάξεων της παρ. 1 του άρθρου 74 του παρόντος Κώδικα ως προς τη διάρκεια ισχύος. Σε περίπτωση άσκησης προσφυγής μετά την πάροδο των ανωτέρω προθεσμιών, η διάρκεια του δελτίου αιτούντος διεθνή προστασία περιορίζεται υποχρεωτικά με απόφαση της παρ. 1 του άρθρου 74 του παρόντος Κώδικα, σε δεκαπέντε (15) ημέρες. Σε περίπτωση άσκησης προσφυγής κατά απόφασης ανάκλησης καθεστώτος διεθνούς προστασίας, σύμφωνα με το άρθρο 96 του παρόντος Κώδικα, επιστρέφεται στον προσφεύγοντα η άδεια διαμονής του.
- Κατά τη διάρκεια της προθεσμίας για την άσκηση προσφυγής και, εφόσον αυτή ασκηθεί εμπρόθεσμα, μέχρι την επίδοση της απόφασης επ’ αυτής, ο αιτών επιτρέπεται να παραμείνει στο έδαφος της χώρας, με την επιφύλαξη των εξαιρέσεων του άρθρου 110 του παρόντος Κώδικα.
- Σε περίπτωση απόρριψης της προσφυγής ο αιτών, εξαιρουμένων των ασυνόδευτων ανηλίκων, κρατείται στο Προαναχωρησιακό Κέντρο Κράτησης, μέχρι να ολοκληρωθεί η απομάκρυνσή του. Η κατάθεση μεταγενέστερης αίτησης ή/και αίτησης ακύρωσης ή/και αίτησης αναστολής δεν συνεπάγεται αυτοδικαίως την άρση της κράτησης.».
Η Οδηγία Επιστροφής δεν επιτρέπει την αυτόματη κράτηση υπό οποιεσδήποτε συνθήκες. Κάθε περίπτωση πρέπει να αξιολογείται ατομικά, με λεπτομερή εξέταση του κατά πόσον μπορούν να εφαρμοστούν αποτελεσματικά λιγότερο καταναγκαστικά μέτρα. Η παράγραφος 4 του Άρθρου 97, συνεπώς, αντίκειται στο δίκαιο της ΕΕ και πρέπει να διαγραφεί.
Το νομοσχέδιο θεσπίζει βαρύτατες ποινικές κυρώσεις για την παράνομη είσοδο και έξοδο πολίτη τρίτης χώρας από την Ελλάδα, ενώ για πρώτη φορά ορίζει ως ποινικό αδίκημα με τις ίδιες βαρύτατες ποινικές κυρώσεις την παράνομη παραμονή σε αυτό, στο πνεύμα και της πρόσφατης απόφασης για την τρίμηνη αναστολή των αιτημάτων ασύλου από άτομα που εισέρχονται στη χώρα παράνομα με οποιοδήποτε πλωτό μέσο που προέρχεται από τη Βόρεια Αφρική (άρθρο 79 Ν. 5218/2025). Τα άτομα αυτά επιστρέφονται, χωρίς καταγραφή, στη χώρα προέλευσης ή καταγωγής. Οι νομοθετικές αυτές εξελίξεις αντίκειται στη Σύμβαση της Γενεύης για το καθεστώς των προσφύγων (1951) σχετικά με το δικαίωμα στο άσυλο, την απαγόρευση επιβολής ποινικών κυρώσεων σε πρόσφυγες για την παράνομη είσοδο και παραμονή τους (άρθρο 31), ενώ και η Οδηγία 2008/115/ΕΚ ρυθμίζει μόνο διοικητικές διαδικασίες απομάκρυνσης με σειρά νομικών εγγυήσεων, εξαιρέσεων, παροχή αποτελεσματικών ενδίκων μέσων και σεβασμό στην αρχή της αναλογικότητας. Το νομοσχέδιο αντίθετα εξαρτά την αποχή από την ποινική δίωξη από την άμεση εκούσια αναχώρηση του πολίτη τρίτης χώρας και προβλέπει την φυλάκιση του σε σωφρονιστικά καταστήματα σε απόκλιση από την Οδηγία 2008/115/ΕΚ και τις σχετικές εγγυήσεις της, καθώς ρητά προβλέπει ότι στις περιπτώσεις αυτές εφαρμόζεται ο Σωφρονιστικός Κώδικας, κατά παράβαση της πρόθεσης της Οδηγίας για εφαρμογή μόνο διοικητικής κράτησης ως εξαιρετικό μέτρο και με πρόβλεψη πλήρους πλέγματος νομικών εγγυήσεων κατά την εφαρμογή της. Η πρόβλεψη αυτή, για ποινικοποίηση της παράνομης παραμονής πολίτη τρίτης χώρας στο ελληνικό έδαφος, σε συνδυασμό με αυστηροποίηση διατάξεων για τις διαδικασίες ασύλου, π.χ. παράβολο 300€ για τα μεταγενέστερα αιτήματα ασύλου (άρθρο 34 νομοσχεδίου), ανασταλτικό αποτέλεσμα της προσφυγής κατά απορριπτικής απόφασης ασύλου και άρα δυνατότητα νόμιμης παραμονής στη χώρα, μόνο αν η προσφυγή ασκηθεί εμπρόθεσμα (άρθρο 35 νομοσχεδίου), ή για έκδοση αδειών παραμονής, όπως η κατάργηση δυνατότητας αίτησης άδειας παραμονής για εξαιρετικούς λόγους (άρθρο 29 νομοσχεδίου) και κατάργηση της δυνατότητας αίτησης για άδεια διαμονής του άρθρου 193 του ν. 5078/2023 περί χορήγησης νέου τύπου άδειας διαμονής για εργασία σε πολίτες τρίτων χωρών (άρθρο 30 νομοσχεδίου) θα καταστήσει ποινικούς παραβάτες σε κίνδυνο φυλάκισης με βαρύτατες ποινικές κυρώσεις έναν μεγάλο αριθμό ανθρώπων χωρίς καμία δυνατότητα νομιμοποίησης της παραμονής τους στη χώρα χωρίς υπαιτιότητά τους και χωρίς καν τις εγγυήσεις της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ για τις Επιστροφές και κατά παράβαση του ενωσιακού Δικαίου. Τέλος, ειδικά για τους πολίτες τρίτης χώρας με σοβαρότατα προβλήματα υγείας που έχουν εκπέσει από τη διαδικασία ασύλου, η κατάργηση από το 2020 με το Νόμο 4686/2020 της δυνατότητας παραπομπής τους από τις Επιτροπές Προσφυγών στο Υπουργείο Μετανάστευσης για χορήγηση άδειας παραμονής για ανθρωπιστικούς λόγους έχει καταστήσει αδύνατη την τακτοποίηση της παραμονής τους στη χώρα και την πρόσβασή τους στο σύστημα υγείας, ενώ με το παρόν νομοσχέδιο, με την αυστηροποίηση των διατάξεων για τα μεταγενέστερα αιτήματα ασύλου και την ποινικοποίηση της παράνομης παραμονής κινδυνεύουν να φυλακίζονται με βαρύτατες ποινικές κυρώσεις χωρίς καν τις εγγυήσεις της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ για τις Επιστροφές και κατά παράβαση του ενωσιακού Δικαίου (άρθρο 3 της ΕΣΔΑ για απαγόρευση των βασανιστηρίων και της υποβολής σε απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία, άρθρο 1 Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ για το απαραβίαστο της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, άρθρο 2 Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ για το Δικαίωμα στη Ζωή, άρθρο 19 Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ για την προστασία σε περίπτωση απομάκρυνσης, απέλασης και έκδοσης Βλ. Paposhvili κατά Βελγίου (Paposhvili v. Belgium [GC] – 41738/10,Judgment 13.12.2016 και Υπόθεση ΔΕΕ C-69/21/22.11.2022, Savran κατά Δανίας, Savran v. Denmark [GC] – 57467/15 Judgment 7.12.2021).
Η παρ. 4 του άρθρου 97 Ν 4939/2022 (Α΄ 111) επιβάλλει κατά κανόνα την κράτηση σε προαναχωρησιακό κέντρο (ΠΡΟ.ΚΕ.Κ.Α.) σε περίπτωση απόρριψης της προσφυγής από την Αρχή Προσφυγών, κατά ευθεία παραβίαση της υποχρέωσης της χώρας να ακολουθεί τη διαβάθμιση των σταδίων που ορίζει η Οδηγία επιστροφών για την υλοποίηση της διαδικασίας επιστροφής (ΔΕΕ C-61/11 PPU El Dridi, 28-04-2011, σκ. 36-41) και να καταφεύγει στη διοικητική κράτηση μόνο κατ’εξαίρεση, εφόσον είναι αναγκαίο, κατόπιν εξατομικευμένης εξέτασης και για συγκεκριμένους λόγους, όπως ορίζει το το θεμελιώδες δικαίωμα στην ελευθερία, το άρθρο 15 παρ. 1 της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ και ήδη άρθρο 16 παρ. 1 του παρόντος νομοσχεδίου. Επομένως, η παρ. 4 του άρθρου 97 Ν 4939/2022 πρέπει να καταργηθεί.
Στην περίπτωση άσκησης εκπρόθεσμης προσφυγής και μέχρι την έκδοση της απόφασης, ο προσφεύγων δεν προστατεύεται από την απέλαση/ επανεισδοχή/ επιστροφή, γεγονός που καθιστά το δικαίωμα άσκησης προσφυγής αναποτελεσματικό, καθώς σε περίπτωση απέλασης δεν θα εξεταστούν οι λόγοι που κατέστησαν την προσφυγή του εκπρόθεσμη.
Στην ισχύουσα διατύπωση η παράγραφος 3 αναφέρει “ο αιτών επιτρέπεται να παραμείνει στο έδαφος της χώρας” αντί για
“αναστέλλεται κάθε μέτρο απέλασης, επανεισδοχής ή επιστροφής του αιτούντος,” που προβλεπόταν στο προηγούμενο νόμο.
Η προγενέστερη διατύπωση ήταν πιο σαφής στο δικαίωμα παραμονής με αποτέλεσμα να παρέχει μεγαλύτερη ασφάλεια στον προσφεύγοντα.
Στο άρθρο 97 παρ. 3 του Ν. 4939/2022, όπως το άρθρο αυτό πρόκειται να αντικατασταθεί με το άρθρο 35 του υπό διαβούλευση νομοσχεδίου, ορίζεται ότι: «Κατά τη διάρκεια της προθεσμίας για την άσκηση προσφυγής και, εφόσον αυτή ασκηθεί εμπρόθεσμα, μέχρι την επίδοση της απόφασης επ’ αυτής, ο αιτών επιτρέπεται να παραμείνει στο έδαφος της χώρας…».
Αντίθετα, στο άρθρο 110 παρ. 1 του Ν. 4939/2022, όπως το άρθρο αυτό πρόκειται να αντικατασταθεί με το άρθρο 36 του υπό διαβούλευση νομοσχεδίου, ορίζεται ότι: «Κατά τη διάρκεια της προθεσμίας για την άσκηση της προσφυγής και, εφόσον αυτή ασκηθεί εμπρόθεσμα, έως την έκδοση απόφασης επί αυτής, ο αιτών επιτρέπεται να παραμείνει στο έδαφος της χώρας».
Θα πρέπει οι δύο διατάξεις να εναρμονιστούν και να προβλεφθεί μέχρι πότε ο αιτών θα μπορεί να παραμένει στη χώρα μας: έως την επίδοση της απόφασης επί της προσφυγής του ή έως την έκδοσή της, διότι πρόκειται για διαφορετικές πράξεις της σχετικής διαδικασίας με την πρώτη (επίδοση) να έπεται της δεύτερης (έκδοσης).