- Κατά των αποφάσεων επιστροφής που εκδίδονται από τις αστυνομικές αρχές, οι πολίτες τρίτων χωρών μπορούν να ασκήσουν ενδικοφανή προσφυγή ενώπιον του Υπουργού Προστασίας του Πολίτη ή του εξουσιοδοτούμενου από αυτόν οργάνου, εντός προθεσμίας πέντε (5) ημερών από την κοινοποίησή της. Η σχετική απόφαση εκδίδεται μέσα σε τρεις (3) εργάσιμες ημέρες από την άσκηση της προσφυγής. Η άσκηση προσφυγής συνεπάγεται την αναστολή εκτέλεσης της απόφασης. Σε περίπτωση κατά την οποία με την απόφαση επιστροφής έχει διαταχθεί και η κράτηση, η αναστολή αφορά μόνο την επιστροφή.
Κατά των αποφάσεων επιστροφής που ενσωματώνονται σε αποφάσεις απόρριψης του αιτήματος χορήγησης ή ανανέωσης τίτλου διαμονής, καθώς και σε αποφάσεις ανάκλησης ισχύοντος τίτλου διαμονής οι πολίτες τρίτων χωρών έχουν δικαίωμα αίτησης θεραπείας του άρθρου 24 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας (ν. 2690/1999, Α’ 45) εντός αποκλειστικής προθεσμίας δέκα (10) ημερών από την επίδοση της απόφασης. Η σχετική απόφαση εκδίδεται μέσα σε πέντε (5) εργάσιμες ημέρες από την άσκηση της προσφυγής.
- Κατά των αποφάσεων επιστροφής που ενσωματώνονται στις αποφάσεις απόρριψης της προσφυγής του αιτούντος διεθνούς προστασίας ισχύει ο Κώδικας Νομοθεσίας για την υποδοχή, τη διεθνή προστασία πολιτών τρίτων χωρών και ανιθαγενών και την προσωρινή προστασία σε περίπτωση μαζικής εισροής εκτοπισθέντων αλλοδαπών (ν. 4939/2022, Α’ 111).
- Τα διοικητικά όργανα που είναι αρμόδια να αποφαίνονται επί των προσφυγών της παρ. 1, έχουν την αρμοδιότητα να επανεξετάζουν αυτεπαγγέλτως τόσο τη νομιμότητα όσο και την ουσία των αποφάσεων επιστροφής και να αναστέλλουν προσωρινώς την εφαρμογή τους. Προσωρινή δικαστική προστασία παρέχεται κατά τις διατάξεις του ν. 3900/2010 (Α` 213) και του π.δ. 18/1989 (Α’ 8).
- Οι αρμόδιες για θέματα αλλοδαπών αρχές υποχρεούνται να παρέχουν πληροφορίες και κάθε δυνατή συνδρομή στον πολίτη τρίτης χώρας που αιτείται νομικές συμβουλές, εκπροσώπηση από δικηγόρο και γλωσσική συνδρομή, προκειμένου να ασκήσει τα δικαιώματα του παρόντος άρθρου.
- Η απαραίτητη νομική βοήθεια και εκπροσώπηση παρέχεται δωρεάν κατόπιν αιτήσεως, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 3226/2004 (Α’ 24), εφόσον κατά την κρίση του δικαστή η αίτηση ακύρωσης δεν είναι απαράδεκτη ή προδήλως αβάσιμη, κατ` ανάλογη εφαρμογή του άρθρου 21 της Οδηγίας 2013/32/ΕΕ, όπως ενσωματώθηκε στην ελληνική έννομη τάξη με τον ν. 4375/2016 (Α’ 51).
- Αίτηση ακύρωσης κατά των αποφάσεων επιστροφής ασκείται σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 15 του ν. 3068/2002 (Α’ 274).
Η πρόβλεψη σύντομων προθεσμιών για την άσκηση των
ένδικων βοηθημάτων ακυρώνουν στην πράξη το σχετικό δικαίωμα .
Ειδικότερα, οι 10 μέρες για την κατάθεση αίτηση θεραπείας κατά
αποφάσεων που απορρίπτουν αιτήματα χορήγησης ανανέωσης άδειας
παραμονής ‘η ανάκλησης της άδειας παραμονής αποτελούν ελάχιστο
χρόνο για την συγκέντρωση εγγράφων που να στηρίζουν μια επαρκή
τεκμηρίωση για την τελική χορήγηση της άδειας παραμονής.
Η παρ. 1 δεν μεταφέρει ορθώς το άρθρο 13 παρ. 1 της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ, εφόσον η ενδικοφανής προσφυγή ενώπιον της Ελληνικής Αστυνομίας δεν πληροί την απαραίτητη προϋπόθεση του «αποτελεσματικού» ένδικου βοηθήματος κατά απόφασης επιστροφής, πόσο μάλλον «τις κατευθύνσεις της πρότασης του νέου κανονισμού επιστροφών [COM (2025) 101 final]» ως μνημονεύονται ρητώς στο άρθρο 2 περ. β΄ του Σχεδίου Νόμου, ιδίως, δε, τη ρύθμιση του άρθρου 26 παρ. 1 και του άρθρου 27 παρ. 1 της πρότασης κανονισμού περί προσφυγής «ενώπιον αρμόδιας δικαστικής αρχής».
Εκφράζουμε πάγιες και σοβαρές ανησυχίες για την αποτελεσματικότητα της υφιστάμενης δυνατότητας άσκησης ενδικοφανούς προσφυγής ενώπιον της Ελληνικής Αστυνομίας ως μέσου πραγματικού ελέγχου της νομιμότητας των αποφάσεων επιστροφής, οι οποίες επιβεβαιώνονται από τα επίσημα στατιστικά στοιχεία του κράτους: το ποσοστό των προσφυγών που έγιναν δεκτές από την Αστυνομία ήταν μόλις 3,2% το 2024, 6% το 2023 και 2,6% το 2022 (https://rsaegean.org/el/stathera-proskommata-ston-elegcho-tis-dioikitikis-kratisis/).
Η παρ. 2 περιορίζεται σε μία γενικόλογη, ασαφή και αντίθετη προς τις αρχές καλής νομοθέτησης των άρθρων 58 παρ. 1 περ. ζ΄ και 59 παρ. 3 εδάφιο β΄ Ν 4622/2019 (Α΄ 133) αναφορά στην ισχύ του Κώδικα «Νομοθεσίας για την υποδοχή, τη διεθνή προστασία πολιτών τρίτων χωρών και ανιθαγενών και την προσωρινή προστασία σε περίπτωση μαζικής εισροής εκτοπισθέντων αλλοδαπών (ν. 4939/2022, Α’ 111» για τις περιπτώσεις των αιτούντων διεθνή προστασία. Εσφαλμένως, δε, αναφέρεται στην «απόρριψη της προσφυγής του αιτούντος διεθνή προστασία», εφόσον η παρ. 2 φαίνεται να ρυθμίζει τη διοικητική διαδικασία της προσφυγής κατά πρωτοβάθμιας απόφασης επιστροφής, εν προκειμένω εκδοθησόμενης από την Υπηρεσία Ασύλου κατ’ άρθρο 87 παρ. 8 Ν 4939/2022 (Α΄ 111). Η διάταξη πρέπει να αναφέρεται συγκεκριμένα στο άρθρο 97 Ν 4939/2022 για την ενδικοφανή προσφυγή ενώπιον της Αρχής Προσφυγών κατά αποφάσεων της Υπηρεσίας Ασύλου.
Το εδάφιο β΄ της παρ. 3 αναφέρεται σε προσωρινή δικαστική προστασία κατά το στάδιο της αίτησης ακύρωσης κατά απόφασης του οργάνου που αποφαίνεται επί της προσφυγής της παρ. 1 του παρόντος άρθρου του Σχεδίου Νόμου. Η δε αναφορά στις διατάξεις των Ν 3900/2010 (Α΄ 213) και του ΠΔ 18/1989 (Α΄ 8) είναι όχι μόνο αόριστη, αλλά και παρωχημένη, εφόσον οι ακυρωτικές διαφορές που αφορούν τις διαδικασίες απέλασης και επιστροφής ρυθμίζονται στο άρθρο 15 Ν 3068/2002 (Α΄ 274), όπως ήδη γίνεται δεκτό στην παρ. 6 του παρόντος άρθρου του Σχεδίου Νόμου. Οι ειδικότερες ρυθμίσεις για την προσωρινή δικαστική προστασία στις εν λόγω διαφορές θεσπίζονται στο άρθρο 15 παρ. 6 Ν 3068/2002, με την επιφύλαξη των ειδικότερων διατάξεων του άρθρου 15 παρ. 7 Ν 3068/2002 για τις διαφορές που σχετίζονται με την απόρριψη αίτησης διεθνούς προστασίας.
Για νομοτεχνικούς λόγους, συνδεόμενους με την ασφάλεια δικαίου, προτείνεται η απαλοιφή του εδαφίου β΄ της παρ. 3 και η αναδιατύπωση της παρ. 6 ως ακολούθως: «Αίτηση ακύρωσης κατά των αποφάσεων επιστροφής των παρ. 1 και 2 ασκείται σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 15 του ν. 3068/2002 (Α’ 274). Προσωρινή δικαστική προστασία παρέχεται κατά τις διατάξεις των παρ. 6 και 7 του άρθρου 15 του ν. 3068/2002 αντιστοίχως.»
Τέλος, η παρ. 5 δεν μεταφέρει επαρκώς τη διάταξη του άρθρου 13 παρ. 4 της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ, εφόσον δεν προκύπτει σαφώς από το γράμμα της η παροχή δωρεάν νομικής συνδρομής και εκπροσώπησης κατά το στάδιο της ενδικοφανούς προσφυγής της παρ. 1 του άρθρου του Σχεδίου Νόμου. Είναι, δε, απολύτως επιτακτική η προσήκουσα ρύθμιση και άμεση υλοποίηση της υποχρέωσης αυτής, ενόψει της απουσίας οιουδήποτε δομικού μέτρου για τη θέσπιση συστήματος παροχής δωρεάν νομικής συνδρομής και εκπροσώπησης και την «ανάγκη άμεσης δράσης από τις ελληνικές αρχές για την αντιμετώπιση των σοβαρών πλημμελειών», όπως επισημαίνονται επανειλημμένως από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης την τελευταία δεκαετία (Report of the 2024 Revisit of Greece related to the serious deficiencies identified in 2021 in the field of return, C(2025) 4342 final, 03-07-2025, Annex, σελ. 6 και 8). Ενόψει των ανωτέρω ελλείψεων, η πρόσβαση στο ένδικο βοήθημα της ενδικοφανούς προσφυγής παραμένει σχεδόν ανέφικτη: το ποσοστό των αποφάσεων επιστροφής και απέλασης που προσβλήθηκαν με προσφυγή δεν υπερέβη το 0,97% το 2024, το 1,2% το 2023 και το 1,3% το 2022 (https://rsaegean.org/el/stathera-proskommata-ston-elegcho-tis-dioikitikis-kratisis/).
Προτείνεται η αναδιατύπωση της παρ. 5 με διάταξη ανάλογη της ισχύουσας ρύθμισης του άρθρου 76 παρ. 3 Ν 4939/2022 αναφορικά με την παροχή δωρεάν νομικής συνδρομής σε αιτούντες διεθνή προστασία μέσω του Μητρώου Δικηγόρων της Υπηρεσίας Ασύλου, την οποία έχει ήδη επισημάνει η κυβέρνηση ως σημείο αναφοράς για τη διαμόρφωση του συστήματος δωρεάν νομικής συνδρομής στις διαδικασίες επιστροφής (Report of the 2024 Revisit of Greece related to the serious deficiencies identified in 2021 in the field of return, C(2025) 4342 final, 03-07-2025, Annex, σελ. 8).
Η παρ. 5 πρέπει να αναδιατυπωθεί ως ακολούθως: «Στους πολίτες τρίτων χωρών παρέχεται, κατόπιν αιτήματος τους, δωρεάν νομική συνδρομή και εκπροσώπησης στις διαδικασίες της παρ. 1 του παρόντος άρθρου με τους όρους και τις προϋποθέσεις της υπουργικής απόφασης της παρ. 5 του άρθρου 39. Σε περίπτωση αίτησης ακύρωσης ενώπιον Δικαστηρίου σύμφωνα με την παρ. 6 του παρόντος άρθρου, οι πολίτες τρίτων χωρών είναι δυνατόν να λαμβάνουν δωρεάν νομική βοήθεια, υπό τους όρους και τις προϋποθέσεις του ν. 3226/2004 (Α’ 24), ο οποίος εφαρμόζεται αναλόγως.»
Κατά των αποφάσεων επιστροφής που ενσωματώνονται σε αποφάσεις απόρριψης του αιτήματος χορήγησης ή ανανέωσης τίτλου διαμονής, καθώς και σε αποφάσεις ανάκλησης ισχύοντος τίτλου διαμονής οι πολίτες τρίτων χωρών έχουν δικαίωμα αίτησης θεραπείας του άρθρου 24 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας (ν. 2690/1999, Α’ 45) εντός αποκλειστικής προθεσμίας δέκα (10) ημερών από την επίδοση της απόφασης. Η σχετική προθεσμία είναι εξαντλητικά περιοριστική, σε σχέση με την προθεσμία των 60 ημερών όπως ισχύει, καθώς είναι δύσκολο μέσα σε 10 μέρες να συγκεντρωθούν τα απαραίτητα έγγραφα για την αίτηση θεραπείας και να αναζητηθεί νομική συνδρομή.