- Σε περίπτωση απόρριψης αίτησης διεθνούς προστασίας ή διακοπής εξέτασης του αιτήματος του άρθρου 86 του Κώδικα Νομοθεσίας για την υποδοχή, τη διεθνή προστασία πολιτών τρίτων χωρών και ανιθαγενών και την προσωρινή προστασία σε περίπτωση μαζικής εισροής εκτοπισθέντων αλλοδαπών (ν. 4939/2022, Α’ 111) ή ανάκλησης καθεστώτος διεθνούς προστασίας ή απόρριψης αιτήματος χορήγησης ή ανανέωσης τίτλου διαμονής, καθώς και σε περίπτωση ανάκλησης ισχύοντος τίτλου διαμονής, η αρμόδια αρχή εκδίδει απόφαση επιστροφής του πολίτη τρίτης χώρας. Η απόφαση επιστροφής αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της απόφασης απόρριψης της αίτησης διεθνούς προστασίας ή της απόφασης διακοπής εξέτασης του αιτήματος του άρθρου 86 του Κώδικα Νομοθεσίας για την υποδοχή, τη διεθνή προστασία πολιτών τρίτων χωρών και ανιθαγενών και την προσωρινή προστασία σε περίπτωση μαζικής εισροής εκτοπισθέντων αλλοδαπών ή της απόφασης ανάκλησης καθεστώτος διεθνούς προστασίας ή της απόφασης απόρριψης του αιτήματος διαμονής ή ανάκλησης του τίτλου διαμονής. Εφόσον υφίσταται ήδη σε ισχύ άλλη απόφαση επιστροφής ή απέλασης, θεωρείται ότι η προηγούμενη απόφαση επιστροφής ή απέλασης ενσωματώνεται στο κεφάλαιο της απορριπτικής απόφασης που διατάσσει την επιστροφή.
Στις λοιπές περιπτώσεις πολιτών τρίτων χωρών, που διαμένουν παράνομα σε ελληνικό έδαφος, εκδίδεται απόφαση επιστροφής από τα αρμόδια όργανα κατά την παρ. 2 του άρθρου 76 του ν. 3386/2005 (Α’ 212). Οι αποφάσεις επιστροφής εκδίδονται με την επιφύλαξη των εξαιρέσεων των παρ. 2 έως 5 του παρόντος.
Εφόσον, κατά τον χρόνο έκδοσης της απόφασης επιστροφής από τις αρμόδιες αρχές, δεν μπορεί να προσδιοριστεί με βεβαιότητα η χώρα επιστροφής, τότε η απόφαση μπορεί να ορίζει περισσότερες από μία χώρες, στηριζόμενη στις πληροφορίες που έχουν στη διάθεσή τους οι αρχές.
Η απόφαση επιστροφής περιλαμβάνει απαγόρευση εισόδου σύμφωνα με τα ειδικότερα οριζόμενα στο άρθρο 12.
- Οι πολίτες τρίτων χωρών, οι οποίοι διαμένουν παρανόμως στο ελληνικό έδαφος και διαθέτουν έγκυρο τίτλο διαμονής ή άλλη άδεια που παρέχει δικαίωμα παραμονής και έχει εκδοθεί από άλλο κράτος – μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης υποχρεούνται να μεταβαίνουν αμέσως στο έδαφος αυτού του άλλου κράτους. Σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του πολίτη τρίτης χώρας με την ανωτέρω υποχρέωση ή όταν η άμεση αναχώρηση του πολίτη τρίτης χώρας επιβάλλεται για λόγους εθνικής ασφάλειας ή δημόσιας τάξης, εκδίδεται απόφαση επιστροφής από τα αρμόδια όργανα σύμφωνα με την παρ. 2 του άρθρου 76 του ν. 3386/2005.
- Οι αρμόδιες αρχές μπορούν να μην εκδίδουν απόφαση επιστροφής για πολίτη τρίτης χώρας, ο οποίος διαμένει παράνομα στην ελληνική επικράτεια, εφόσον άλλο κράτος – μέλος αναλαμβάνει τον εν λόγω πολίτη δυνάμει διμερών συμφωνιών ή διευθετήσεων που ισχύουν κατά την ημερομηνία έναρξης ισχύος της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ. Εφόσον η Ελλάδα αναλαμβάνει πολίτη τρίτης χώρας δυνάμει των συμφωνιών ή διευθετήσεων του προηγούμενου εδαφίου, εκδίδεται απόφαση επιστροφής από τις αρμόδιες αστυνομικές αρχές.
- Οι αρμόδιες κατά περίπτωση αρχές μπορούν να χορηγούν αυτοτελή άδεια διαμονής για λόγους φιλευσπλαχνίας, ανθρωπιστικούς ή άλλους λόγους, σε πολίτη τρίτης χώρας, σύμφωνα με το άρθρο 134 του Κώδικα Μετανάστευσης (ν. 5038/2023, Α’ 81). Στην περίπτωση έκδοσης της ανωτέρω άδειας διαμονής, δεν εκδίδεται απόφαση επιστροφής. Εφόσον η απόφαση επιστροφής έχει ήδη εκδοθεί, τότε αυτή ανακαλείται ή αναστέλλεται για χρονικό διάστημα ίσο με τη διάρκεια ισχύος της ανωτέρω άδειας.
- Σε βάρος πολίτη τρίτης χώρας που έχει καταθέσει εμπρόθεσμα αίτηση χορήγησης ή ανανέωσης άδειας διαμονής με όλα τα απαιτούμενα δικαιολογητικά και έχει λάβει τη βεβαίωση, που προβλέπεται στα άρθρα 10 και 11 του Κώδικα Μετανάστευσης ή σε άλλη ανάλογη ειδική διάταξη, δεν είναι δυνατή η έκδοση απόφασης επιστροφής για λόγους παράνομης διαμονής, έως ότου το αίτημά του κριθεί οριστικά. Δεν θεωρείται εμπρόθεσμη η κατάθεση της ανωτέρω αίτησης, σε περίπτωση που ο αιτών ευρίσκεται ήδη παράνομα στη χώρα. Ομοίως, δεν είναι δυνατή η έκδοση απόφασης επιστροφής για πολίτη τρίτης χώρας για τον οποίο έχει εκδοθεί προσωρινή διαταγή ή απόφαση διοικητικού πρωτοδικείου για την αναστολή της εκτέλεσης διοικητικής πράξης που αφορά την απόρριψη αιτήματος έκδοσης ή ανανέωσης άδειας διαμονής ή την ανάκληση άδειας διαμονής, σύμφωνα με το άρθρο 16 του Κώδικα Μετανάστευσης.
Άρθρο 7(1): Καθορισμός πολλαπλών χωρών επιστροφής
Η διάταξη που επιτρέπει στις αποφάσεις επιστροφής να καθορίζουν πολλαπλές χώρες επιστροφής είναι νομικά προβληματική. Αντικατοπτρίζει την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για Κανονισμό Επιστροφών, η οποία δεν έχει ακόμη θεσπιστεί και, ως εκ τούτου, δεν μπορεί να αποτελέσει τη βάση για δεσμευτική εθνική νομοθεσία.
Η Οδηγία Επιστροφής του 2008 (2008/115/ΕΚ) ορίζει την «επιστροφή» (άρθρο 3(3)) ως τη διαδικασία επιστροφής σε συγκεκριμένη τρίτη χώρα – δηλαδή στη χώρα καταγωγής, σε χώρα διέλευσης βάσει συμφωνίας επανεισδοχής ή σε άλλη χώρα στην οποία το πρόσωπο συμφωνεί εθελοντικά να επιστρέψει και γίνεται αποδεκτό. Δεν επιτρέπει στις αποφάσεις επιστροφής να περιλαμβάνουν πολλαπλούς ενδεχόμενους προορισμούς, ιδίως όταν η χώρα επιστροφής δεν προσδιορίζεται με βεβαιότητα. Η προσέγγιση αυτή υπονομεύει τη νομική βεβαιότητα και ενέχει τον κίνδυνο παραβίασης της αρχής της μη επαναπροώθησης (non-refoulement).
Ως εκ τούτου, συνιστούμε τη διαγραφή της τελευταίας πρότασης του άρθρου 7(1).
Αν ο παράνομα εισέλθων στη χώρα δε λέει τη χώρα του , τότε φυλάκιση και κοινωνική εργασία για τη διατροφή του μέχρι να την πει.
Αν κάποιος έχει τα κοτσία ας τολμήσει να μπει παράνομα στην Αυστραλία Πολωνία η Ουγγαρία.
Η εισαγόμενη δυνατότητα έκδοσης απόφασης επιστροφής, χωρίς σαφή προσδιορισμό της συγκεκριμένης χώρας προς την οποία καλείται ο ενδιαφερόμενος να επιστρέψει, παραβιάζει το άρθρο 3 περ. 4 της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ
Η εισαγόμενη δυνατότητα έκδοσης απόφασης επιστροφής, χωρίς σαφή προσδιορισμό της συγκεκριμένης χώρας προς την οποία καλείται ο ενδιαφερόμενος να επιστρέψει, παραβιάζει το άρθρο 3 περ. 4 της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ.
Όπως διευκρινίζει το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, «από το ίδιο το γράμμα του άρθρου 3, σημείο 4, της οδηγίας 2008/115 προκύπτει ότι η επιβολή ή η αναφορά υποχρέωσης επιστροφής συνιστά ένα από τα δύο συστατικά στοιχεία της απόφασης επιστροφής, δεδομένου ότι μια τέτοια υποχρέωση επιστροφής δεν μπορεί να νοηθεί, λαμβανομένου υπόψη του σημείου 3 του άρθρου αυτού, χωρίς τον προσδιορισμό του προορισμού, ο οποίος πρέπει να είναι μία από τις χώρες που διαλαμβάνονται στο ως άνω σημείο 3» (ΔΕΕ C-924/19 PPU Országos Idegenrendészeti Főigazgatóság Dél-alföldi Regionális Igazgatóság, 14-05-2020, σκ. 115). Προκύπτει επομένως ότι η αναγραφή μίας επαρκώς προσδιορισμένης χώρας προορισμού αποτελεί συστατικό τύπο της διοικητικής πράξης που διατάσσει μέτρο απέλασης ή επιστροφής από την ελληνική επικρατεία.
Τούτο δικαιολογείται, άλλωστε, εφόσον το εκδόν όργανο οφείλει να τηρεί την αρχή της μη επαναπροώθησης και κατά το στάδιο της έκδοσης της απόφασης, όπως επισημάνθηκε στις παρατηρήσεις επί του άρθρου 6 του Σχεδίου Νόμου, εφόσον «η τήρηση της αρχής αυτής αξιολογείται σε συνάρτηση με τη χώρα προς την οποία πρόκειται να διαταχθεί η επιστροφή του ενδιαφερομένου» (ΔΕΕ C-924/19 PPU Országos Idegenrendészeti Főigazgatóság Dél-alföldi Regionális Igazgatóság, 14-05-2020, σκ. 119). Αντιστοίχως, η αναγραφή της ακριβούς χώρας προορισμού της επιστροφής είναι απαραίτητη για την ενάσκηση του δικαιώματος προσφυγής σύμφωνα με το άρθρο 14 του παρόντος Σχεδίου Νόμου.
Πρέπει, επομένως, να διαγραφεί η υποπαράγραφος «Εφόσον, κατά τον χρόνο έκδοσης της απόφασης επιστροφής από τις αρμόδιες αρχές, δεν μπορεί να προσδιοριστεί με βεβαιότητα η χώρα επιστροφής, τότε η απόφαση μπορεί να ορίζει περισσότερες από μία χώρες, στηριζόμενη στις πληροφορίες που έχουν στη διάθεσή τους οι αρχές.»
Προβληματική είναι η προσθήκη επί της παρ. 1, αναφορικά με περισσότερες από μία χώρες επιστροφής στην απόφαση επιστροφής, καθώς και η προσθήκη της απαγόρευσης εισόδου, ρυθμίσεις που δεν υπήρχαν στο Ν. 3907/2011.
Η επέκταση του πλαισίου επιστροφών σε χώρες που χαρακτηρίζονται «ασφαλή τρίτα κράτη» χωρίς αυστηρά και αντικειμενικά κριτήρια ενέχει σοβαρούς κινδύνους για την προστασία της ανθρώπινης ζωής και αξιοπρέπειας. Ζητούμε: Αυστηρή εξατομίκευση κάθε υπόθεσης, Ρητές εξαιρέσεις για ευάλωτες ομάδες, Οποιαδήποτε επιστροφή σε Τρίτη χώρα (πλην της χώρας καταγωγής) να γίνεται υπό αυστηρές προϋποθέσεις και πάντα με γνώμονα τα ανθρώπινα δικαιώματα.
1. Ενίσχυση της αποτελεσματικότητας της επιστροφής
Υπόδειξη: Να προβλεφθεί συγκεκριμένο χρονικό όριο εντός του οποίου η απόφαση επιστροφής πρέπει να εκτελείται, ώστε να αποφεύγεται η πολυετής παραμονή μεταναστών χωρίς καθεστώς. Η καθυστέρηση στην εκτέλεση υπονομεύει την αποτελεσματικότητα της πολιτικής επιστροφών και την εμπιστοσύνη των πολιτών.
2. Πλήρης καταγραφή και διαλειτουργικότητα με ευρωπαϊκές βάσεις
Υπόδειξη: Να διασφαλίζεται η πλήρης ταυτοποίηση και καταγραφή των επιστρεφόμενων προσώπων, με σύνδεση των στοιχείων σε ευρωπαϊκές βάσεις δεδομένων. Έτσι θα ενισχύεται ο έλεγχος επανεισόδου μέσω άλλων χωρών.
3. Αναστολή επιστροφής μόνο σε απολύτως αιτιολογημένες περιπτώσεις
Υπόδειξη: Να αυξηθούν οι εγγυήσεις κατά της καταχρηστικής αναστολής εκτέλεσης επιστροφών μέσω συνεχών αιτήσεων ή προσωρινών διαταγών. Οι αναστολές να δίνονται μόνο όταν τεκμηριώνεται σοβαρός ανθρωπιστικός ή νομικός λόγος.
4. Υποχρέωση απομάκρυνσης σε περίπτωση άδειας άλλου κράτους-μέλους
Υπόδειξη: Να υπάρχει σαφής διαδικασία ελέγχου και επιβεβαίωσης της ισχύος και γνησιότητας άδειας διαμονής από άλλο κράτος ΕΕ, πριν από την υποχρεωτική απομάκρυνση του αλλοδαπού. Συχνά χρησιμοποιούνται πλαστά ή ληγμένα έγγραφα για να αποτραπεί η επιστροφή.
5. Ειδική μέριμνα για ευάλωτες ομάδες
Υπόδειξη: Να υπάρχει πρόβλεψη εξαίρεσης ή ειδικής διαδικασίας για ασυνόδευτα ανήλικα, άτομα με αναπηρία ή σοβαρά προβλήματα υγείας, πριν από την έκδοση απόφασης επιστροφής.
6. Δημόσια ασφάλεια και συνεργασία με τρίτες χώρες
Υπόδειξη: Σε περιπτώσεις όπου η παραμονή κάποιου απειλεί τη δημόσια ασφάλεια ή τάξη, να επιταχύνεται η επιστροφή σε συνεργασία με την Interpol ή διμερείς συμφωνίες. Να αξιολογείται το ποινικό μητρώο σε συνεργασία με άλλες χώρες.
Η παράγραφος : «Εφόσον, κατά τον χρόνο έκδοσης της απόφασης επιστροφής από τις αρμόδιες αρχές, δεν μπορεί να προσδιοριστεί με βεβαιότητα η χώρα επιστροφής, τότε η απόφαση μπορεί να ορίζει περισσότερες από μία χώρες, στηριζόμενη στις πληροφορίες που έχουν στη διάθεσή τους οι αρχές», δεν περιλαμβάνεται στην Οδηγία και δημιουργεί ανασφάλεια δικαίου, οπότε για τους λόγους αυτούς θα πρέπει να απαλειφθεί.
[Παρ. 5]
Επισημαίνεται ότι όσον αφορά στις άδειες διαμονής διεθνούς προστασίας, το εμπρόθεσμό ή μη της κατάθεσης αίτησης ανανέωσής τους, δεν ασκεί επίδραση στην ισχύ του χορηγηθέντος καθεστώτος διεθνούς προστασίας, εφόσον αυτό εξακολουθεί να ισχύει (μη ανάκληση, παύση ή ακύρωση). Επομένως, προτείνω τη ρητή εξαίρεσή τους.