Στο άρθρο 74 του Κώδικα Νομοθεσίας για την υποδοχή, τη διεθνή προστασία πολιτών τρίτων χωρών και ανιθαγενών και την προσωρινή προστασία σε περίπτωση μαζικής εισροής εκτοπισθέντων αλλοδαπών (ν. 4939/2022, Α’ 111), περί εγγυήσεων για τους αιτούντες διεθνή προστασία, επέρχονται οι ακόλουθες τροποποιήσεις: α) στο πέμπτο εδάφιο της παρ. 2 οι λέξεις «και τηλεφωνικά, με αυτοματοποιημένο τρόπο» αντικαθίστανται από τις λέξεις «i) τηλεφωνικά, με αυτοματοποιημένο τρόπο, και ii) με χρήση πληροφοριακών συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης», β) στην παρ. 3 προστίθεται νέο τέταρτο εδάφιο και το άρθρο 74 διαμορφώνεται ως εξής:
«Άρθρο 74
Εγγυήσεις για τους αιτούντες
- Οι αιτούντες κατά την εφαρμογή του παρόντος Μέρους έχουν δικαιώματα, τα οποία πρέπει να γίνονται σεβαστά σε κάθε στάδιο της διαδικασίας.
- Κατά την υποβολή της αίτησης διεθνούς προστασίας, οι αιτούντες έχουν δικαίωμα να ενημερώνονται εγγράφως, σε γλώσσα που κατανοούν, με απλό και προσιτό τρόπο, προκειμένου πράγματι να κατανοούν το περιεχόμενο του εγγράφου:
α) για τη διαδικασία που ακολουθείται,
β) για τα δικαιώματά τους,
γ) για το καθήκον συνεργασίας τους με τις εθνικές αρχές σε κάθε στάδιο της διαδικασίας και για τις υποχρεώσεις τους,
δ) για τις συνέπειες της παραβίασης του καθήκοντος συνεργασίας με τις εθνικές αρχές λόγω μη συμμόρφωσης προς τις υποχρεώσεις τους. Ιδιαίτερη υπόμνηση γίνεται για τις συνέπειες της μη ανεύρεσής τους στον δηλωθέντα τόπο διαμονής ή στη δηλωθείσα διεύθυνση, της ρητής ή σιωπηρής ανάκλησης της αίτησής τους, της μη αυτοπρόσωπης παράστασης σε κάθε στάδιο της διαδικασίας,
ε) για το καθήκον εχεμύθειας των αρχών και το γεγονός ότι οι πληροφορίες που παρέχουν στις αρχές κατά τη διάρκεια της εξέτασης της αίτησής τους, δεν θα αποκαλυφθούν στους φερόμενους ως φορείς δίωξης ή σοβαρής βλάβης,
στ) για τις προθεσμίες και τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους, ώστε να συμμορφωθούν με την υποχρέωση υποβολής των στοιχείων που απαιτούνται για την τεκμηρίωση της αίτησής τους,
ζ) για τις συνέπειες της απόρριψης της αίτησής τους, καθώς και για τις δυνατότητες προσβολής της, την προθεσμία προς άσκηση προσφυγής, το όργανο ενώπιον του οποίου ασκείται και πού αυτό εδρεύει, τις συνέπειες παρόδου άπρακτης της προθεσμίας αυτής καθώς και για τη δυνατότητα και τους όρους παροχής δωρεάν νομικής συνδρομής στις διαδικασίες ενώπιον της Αρχής Προσφυγών, σύμφωνα με τις ρυθμίσεις της υπουργικής απόφασης της παρ. 8 του άρθρου 7 του ν. 4375/2016 (Α’ 51),
η) για τις δυνατότητες εθελούσιου επαναπατρισμού τους. Η Υπηρεσία Ασύλου σε συνεργασία με άλλες αρχές ή με πιστοποιημένες οργανώσεις, εφόσον χρειαστεί, συνδράμει τους αιτούντες στην κατανόηση του εγγράφου ενημέρωσης. Οι αιτούντες υπογράφουν το έγγραφο ενημέρωσης που τους χορηγείται επί του οποίου και δηλώνουν εάν έχουν πράγματι κατανοήσει το περιεχόμενό του. Αντίγραφο του εγγράφου με την υπογραφή του αιτούντος διατηρείται στον φάκελο του αιτούντος που τηρείται στην αρμόδια Αρχή Παραλαβής. Οι πληροφορίες τους παρέχονται εγκαίρως, ώστε να ασκήσουν τα δικαιώματά τους και να συμμορφωθούν με τις υποχρεώσεις που περιγράφονται στο άρθρο 83 του παρόντος Κώδικα. Οι πληροφορίες αυτές δύναται να παρέχονται περαιτέρω i) τηλεφωνικά, με αυτοματοποιημένο τρόπο και ii) με χρήση πληροφοριακών συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης.
- Οι αιτούντες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν τις υπηρεσίες διερμηνέα για να υποβάλουν την αίτησή τους και να εκθέσουν την υπόθεσή τους στις αρμόδιες Αρχές Παραλαβής, για τη διεξαγωγή συνέντευξης ή προφορικής ακρόασης, καθώς και σε όλα τα στάδια της διαδικασίας σε πρώτο και δεύτερο βαθμό, εφόσον δεν μπορεί να εξασφαλισθεί η αναγκαία επικοινωνία χωρίς αυτόν. Η δαπάνη της διερμηνείας βαρύνει το Δημόσιο. Η παροχή υπηρεσιών διερμηνείας, όπου αυτή απαιτείται κατά τη διάρκεια της διαδικασίας εξέτασης της αίτησης διεθνούς προστασίας, δύναται να παρέχεται και εξ αποστάσεως με τη χρήση κατάλληλων τεχνικών μέσων επικοινωνίας, σε περίπτωση που η φυσική παρουσία διερμηνέα δεν είναι πρόσφορη. Για την ενίσχυση και υποστήριξη των παρεχόμενων υπηρεσιών διερμηνείας, οι αρχές παραλαβής και εξέτασης δύνανται να κάνουν χρήση λογισμικών αυτοματοποιημένης μετάφρασης και υποτιτλισμού ηχητικών δεδομένων μέσω πληροφοριακών συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης. Εφόσον είναι αποδεδειγμένα αδύνατη η παροχή διερμηνείας στη γλώσσα επιλογής του αιτούντος, παρέχεται διερμηνεία στην επίσημη γλώσσα της χώρας καταγωγής του αιτούντος ή σε άλλη γλώσσα που ευλόγως θεωρείται ότι κατανοεί, συμπεριλαμβανομένης της διεθνούς νοηματικής γλώσσας. Οι αρμόδιες Αρχές Απόφασης μεριμνούν, ώστε να λαμβάνουν γνώση του περιεχομένου ξενόγλωσσων εγγράφων που τυχόν κατατίθενται ενώπιόν τους, ακόμη και αν αυτά δεν προσκομίζονται σε επίσημη μετάφραση.
- Οι αιτούντες έχουν δικαίωμα να επικοινωνούν με την Ύπατη Αρμοστεία του Ο.Η.Ε. για τους Πρόσφυγες ή με κάθε άλλη πιστοποιημένη οργάνωση που παρέχει νομική, ιατρική και ψυχολογική συνδρομή.
- Οι αιτούντες έχουν δικαίωμα να εφοδιάζονται ατελώς από την αρμόδια Αρχή Παραλαβής, αμέσως μετά την οριστική καταγραφή της αίτησης, σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 69 του παρόντος Κώδικα, με το δελτίο αιτούντος διεθνή προστασία, το οποίο φέρει τη φωτογραφία τους, κατά τα ειδικότερα οριζόμενα στο άρθρο 75 του παρόντος Κώδικα. Το δελτίο αιτούντος διεθνή προστασία αποτελεί προσωρινό τίτλο, δεν θεμελιώνει δικαίωμα για έκδοση άδειας διαμονής, διασφαλίζει την απόλαυση των δικαιωμάτων των αιτούντων όπου αυτά προβλέπονται από τις κείμενες διατάξεις, εξασφαλίζει τις απαραίτητες αναγκαίες συναλλαγές κατά τον χρόνο ισχύος του και τους επιτρέπει την παραμονή στην ελληνική επικράτεια. Στο δελτίο αναφέρεται τυχόν περιορισμός της κυκλοφορίας ή της διαμονής, κατά το άρθρο 49 του παρόντος Κώδικα. Σε περίπτωση μερικής καταγραφής, έχουν δικαίωμα να λαμβάνουν το έγγραφο που αναφέρεται στην παρ. 2 του άρθρου 69 παρόντος Κώδικα.
- Οι αιτούντες ενημερώνονται σε γλώσσα που κατανοούν, με απλό και προσιτό τρόπο, σχετικά με το αποτέλεσμα της απόφασης επί της αίτησης διεθνούς προστασίας, καθώς και για τη δυνατότητα προσβολής της απορριπτικής απόφασης, της σχετικής προθεσμίας, για το όργανο ενώπιον του οποίου αυτή προσβάλλεται, καθώς και για την έδρα αυτού. Η απόφαση επί της αίτησης διεθνούς προστασίας εκδίδεται και επιδίδεται στον αιτούντα σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 87 του παρόντος Κώδικα. Σε περίπτωση που ο αιτών αναγνωρίζεται ως πρόσφυγας, γνωστοποιούνται στοιχεία από το διοικητικό φάκελο και χορηγούνται αντίγραφα μόνο εφόσον ο αιτών αποδείξει ειδικό έννομο συμφέρον.
- Οι αιτούντες έχουν πρόσβαση, οι ίδιοι ή διά των πληρεξουσίων δικηγόρων ή εξουσιοδοτημένων συμβούλων τους, σε πληροφορίες που παρέχουν εμπειρογνώμονες επί ειδικών ζητημάτων, όπως ιατρικών, πολιτισμικών, θρησκευτικών, γλωσσολογικών ή ζητημάτων που άπτονται ιδίως των ανηλίκων ή του φύλου.
- Καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας εξέτασης της αίτησης διεθνούς προστασίας, οι αρμόδιες κατά τον νόμο αρχές αναγνωρίζουν και θεωρούν το γνήσιο της υπογραφής αιτούντων με την επίδειξη του δελτίου. Στις περιπτώσεις κράτησης, παραμονής σε εγκαταστάσεις της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης ή κατά τη διαδικασία του άρθρου 95 του παρόντος Κώδικα, οι αρμόδιες κατά τον νόμο αρχές αναγνωρίζουν και βεβαιώνουν την υπογραφή των αιτούντων βάσει των στοιχείων που έχουν δηλώσει.».
– Χρήση τεχνητής νοημοσύνης στην παροχή πληροφοριών και υπηρεσιών διερμηνείας προς αιτούντες διεθνή προστασία (άρθρο 32 σ/ν) και Χρήση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης για την καταγραφή συνεντεύξεων αιτούντων διεθνή προστασία(άρθρο 33 σ/ν)
Με την προτεινόμενη τροποποίηση του άρθρου 74 του ν. 4939/2022, προτείνεται η εισαγωγή της δυνατότητας παροχής πληροφοριών προς τους αιτούντες διεθνή προστασία «με χρήση πληροφοριακών συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης» (παρ. 2, τελευταίο εδάφιο), καθώς και η υποστήριξη των υπηρεσιών διερμηνείας μέσω «λογισμικών αυτοματοποιημένης μετάφρασης και υποτιτλισμού ηχητικών δεδομένων» που βασίζονται επίσης σε τεχνητή νοημοσύνη (παρ. 3, εδάφιο 3).
Η πρόβλεψη αυτή συνιστά ευθεία παρέκκλιση από τις υποχρεώσεις που επιβάλλει ο Κανονισμός (ΕΕ) 2024/1689 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 13ης Ιουνίου 2024, για τη θέσπιση εναρμονισμένων κανόνων για την τεχνητή νοημοσύνη (AI Act), παραβιάζει βασικές εγγυήσεις του Κανονισμού (ΕΕ) 2016/679 (Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων – ΓΚΠΔ). Η χρήση τεχνητής νοημοσύνης στο πλαίσιο διοικητικών διαδικασιών που επηρεάζουν την πρόσβαση σε διεθνή προστασία, ενδέχεται να έχει ουσιώδεις συνέπειες επί θεμελιωδών δικαιωμάτων των αιτούντων διεθνή προστασία. Η χρήση συστημάτων τεχνικής νοημοσύνης στις διαδικασίες ασύλου χαρακτηρίζεται από το ίδιο το Δίκαιο της Ένωσης ως «συστήματα υψηλού κινδύνου» (άρθρου 6 παρ. 2 Κανονισμού 2024/1689 και Παραρτήματος ΙΙΙ περ. 7 του ίδιου Κανονισμού). Συνεπώς πρέπει να διασφαλίζεται πλήρης συμμόρφωση με τις απαιτήσεις των άρθρων 9 (σύστημα διαχείρισης κινδύνου), 13 (διαφάνεια και πληροφόρηση φορέων εφαρμογής), 14 (ανθρώπινη εποπτεία) του Κανονισμού 2024/1689. Το προτεινόμενο άρθρο δεν προβλέπει ότι ο αιτών ενημερώνεται ρητά, σε γλώσσα που κατανοεί, ότι λαμβάνει πληροφορίες ή υπηρεσίες μέσω τεχνητής νοημοσύνης. Δεν διασφαλίζει την ανθρώπινη εποπτεία. Δεν αναγνωρίζει δικαίωμα επανεξέτασης ή αμφισβήτησης του περιεχομένου που παρέχεται μέσω τεχνητής νοημοσύνης. Δεν ρυθμίζει την ποιότητα και αξιοπιστία της αυτοματοποιημένης μετάφρασης. Δεν παρέχει ρητή νομική βάση επεξεργασίας και ενημέρωση ως προς την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων, κατά παράβαση των άρθρων 6, 12-14 του ΓΚΠΔ.
Περαιτέρω το άρθρο 33 του σχεδίου νόμου, με την τροποποίηση του άρθρου 82 του ν. 4939/2022, εισάγει ρύθμιση σύμφωνα με την οποία η προσωπική συνέντευξη του αιτούντος διεθνή προστασία μπορεί να καταγράφεται με τη χρήση «πληροφοριακών συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης ηχογράφησης και αυτόματης έγγραφης αποτύπωσης». Μάλιστα, προβλέπεται ρητά ότι στην περίπτωση αυτή «δεν απαιτείται η σύνταξη έκθεσης και τήρησης πρακτικού».
Η διάταξη αυτή δεν συνιστά απλώς ελλιπή πρόβλεψη εγγυήσεων, αλλά αποτελεί σαφή παραβίαση τόσο του Κανονισμού (ΕΕ) 2024/1689 για την τεχνητή νοημοσύνη (AI Act) όσο και του Κανονισμού (ΕΕ) 2016/679 (ΓΚΠΔ) και του εφαρμοστικού ν. 4624/2019. Όπως προαναφέρθηκε, τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο των διαδικασιών ασύλου και μετανάστευσης χαρακτηρίζονται «συστήματα υψηλού κινδύνου» (άρθρο 6 παρ. 2 και του Παραρτήματος ΙΙΙ περ. 7). Η χρήση τέτοιων συστημάτων υπόκειται σε αυστηρό νομικό πλαίσιο (άρθρα 8–15), που επιβάλλει διαχείριση κινδύνων (άρθρο 9), δεδομένα υψηλής ποιότητας (άρθρο 10), τεχνική τεκμηρίωση και τήρηση αρχείων καταγραφής (άρθρα 11–12), υποχρέωση διαφάνειας και πληροφόρησης (άρθρο 13), ανθρώπινη εποπτεία (άρθρο 14), ακρίβεια, ανθεκτικότητα και ασφάλεια (άρθρο 15).
Η διάταξη του άρθρου 82, όπως τροποποιείται, αγνοεί πλήρως όλες αυτές τις απαιτήσεις: δεν προβλέπει καμία διαδικασία αξιολόγησης κινδύνου ή πιστοποίησης, καμία εξασφάλιση ανθρώπινης εποπτείας, κανένα σύστημα επαλήθευσης της ακρίβειας της αποτύπωσης, ούτε τεκμηρίωση ή μηχανισμό λογοδοσίας. Η κατάργηση της σύνταξης έκθεσης ή πρακτικού αφαιρεί τη μοναδική δυνατότητα ελέγχου ή αμφισβήτησης της καταγραφής, γεγονός που αποστερεί τον αιτούντα από βασικές εγγυήσεις.
Επιπλέον, σύμφωνα με το άρθρο 5 παρ. 1 στοιχ. β’ του AI Act, απαγορεύονται πρακτικές ΤΝ που καταλήγουν σε ακατάλληλη επιρροή στη συμπεριφορά προσώπων, ειδικά ευάλωτων ομάδων. Η χρήση τέτοιων συστημάτων για την αποτύπωση της συνέντευξης ασύλου, χωρίς να μπορεί να διασφαλιστεί η κατανόηση, η ακρίβεια, ή η διασφάλιση των απαντήσεων του αιτούντος, παραβιάζει τη ρητή απαγόρευση εφαρμογής τεχνολογιών ΤΝ σε ευαλωτους πληθυσμούς χωρίς θεμελιώδεις εγγυήσεις.
Περαιτέρω, από την πλευρά της προστασίας προσωπικών δεδομένων, η εφαρμογή ΤΝ για την καταγραφή της συνέντευξης συνιστά επεξεργασία ειδικών κατηγοριών δεδομένων (άρθρο 9 παρ. 1 ΓΚΠΔ), καθώς οι πληροφορίες που προκύπτουν από τη συνέντευξη ενδέχεται να περιλαμβάνουν στοιχεία για τη φυλετική ή εθνοτική καταγωγή, θρησκευτικές πεποιθήσεις, σεξουαλικό προσανατολισμό, πολιτικές απόψεις, ψυχική ή σωματική υγεία, ή ιστορικό βασανιστηρίων. Η ρύθμιση δεν προβλέπει καμία εκ των απαιτούμενων εγγυήσεων του άρθρου 9 παρ. 2, ούτε συμμορφώνεται με τις αρχές νομιμότητας, διαφάνειας, ελαχιστοποίησης, ακρίβειας και ακεραιότητας της επεξεργασίας (άρθρο 5 ΓΚΠΔ). Επίσης, δεν έχει προηγηθεί ή δεν προβλέπεται η υποχρεωτική εκ των προτέρων Μελέτης Εκτίμησης Αντικτύπου σχετικά με την την Προστασία Δεδομένων (DPIA) κατά το άρθρο 35 ΓΚΠΔ, γεγονός που καθιστά τη ρύθμιση παράνομη,
Τέλος, η πλήρης απουσία πρακτικού, έκθεσης ή άλλης μορφής ανθρώπινης καταγραφής της συνέντευξης παραβιάζει την αρχή της χρηστής διοίκησης και του δικαιώματος σε αποτελεσματικό ένδικο μέσο (άρθρο 47 Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ), ιδίως όταν ο αιτών διεθνή προστασία επιθυμεί να ασκήσει προσφυγή κατά απορριπτικής απόφασης βασισμένης σε ανακριβή ή μη επαληθεύσιμη αποτύπωση της συνέντευξής του.
Συνεπώς, η προτεινόμενη διάταξη παραβιάζει τα άρθρα 6 παρ. 2, και 8–15 του Κανονισμού 2024/1689 (AI Act), αντίκειται στα άρθρα 5, 9 και 35 του Κανονισμού (ΕΕ) 2016/679 (ΓΚΠΔ) και παραβιάζει το δικαίωμα σε αποτελεσματικό ένδικό μέσο.
Επ’ ουδενί επιτρέπεται από το ενωσιακό δίκαιο και δη την Οδηγία 2013/32/ΕΕ και τον επερχόμενο Κανονισμό (ΕΕ) 2024/1348 η χρήση λογισμικών αυτοματοποιημένης μετάφρασης μέσω πληροφοριακών συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης καθ’ υποκατάσταση των υπηρεσιών διερμηνείας για την επικοινωνία των Αρμόδιων Αρχών Παραλαβής και Εξέτασης με τους αιτούντες διεθνή προστασία. Η μετάφραση δεν ταυτίζεται σε καμία περίπτωση με τη διερμηνεία, καθώς δεν περιορίζεται στην απλή μεταφορά των λέξεων ή έστω φράσεων αλλά στην απόδοση νοημάτων. Οι υπηρεσίες διερμηνείας στις διαδικασίες ασύλου απαιτούν μακροχρόνια εκπαίδευση και εξειδίκευση και αποτελούν κρίσιμο παράγοντα που επηρεάζει την ποιότητα των επίσημων διαδικασιών εξέτασης των αιτήσεων διεθνούς προστασίας.
Αντιθέτως, αποτελεί υποχρέωση των Αρμόδιων Αρχών Παραλαβής και Εξέτασης αιτήσεων διεθνούς προστασίας η διασφάλιση «επαρκούς και ικανού προσωπικού, για την άσκηση των καθηκόντων τους» (άρθρο 4 παρ. 1 Οδηγίας 2013/32/ΕΕ, άρθρο 4 παρ. 7 Κανονισμού 2024/1348), με την οποία συστηματικά δεν συμμορφώνεται το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου όσον αφορά την παροχή επαρκών και κατάλληλων υπηρεσιών διερμηνείας στη διαδικασία ασύλου, λαμβάνοντας υπόψη ότι έχει διακοπεί για διάστημα μεγαλύτερο του ενός έτους η παροχή υπηρεσιών διερμηνείας στην Υπηρεσία Ασύλου και την Αρχή Προσφυγών μέσω της οργάνωσης ΜΕΤΑδραση (https://rsaegean.org/el/systima-asylou-se-parakmi-ypomnima-mss/). Η δε παροχή υπηρεσιών διερμηνείας στις δομές της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης, μετά από πολύμηνη διακοπή την περίοδο 2023-2024, έχει διακοπεί εκ νέου (https://www.efsyn.gr/ellada/dikaiomata/479038_xana-horis-diermineia-oi-prosfygikes-domes).
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ζητήσει από τις ελληνικές αρχές την επίλυση των υφισταμένων κενών και τη βελτίωση των υπηρεσιών διερμηνείας (2nd Meeting of the HOME-Greece Steering Committee on the Pact – Operational Conclusions, Ares(2024)7686884, 26-09-2024, σελ. 3).
Να σημειωθεί ότι η Ειδική Επιτροπή Συμμόρφωσης με τα Θεμελιώδη Δικαιώματα που λειτουργεί υπό το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου κατ’ άρθρο 50 Ν 4960/2022 (Α΄ 145) έχει επισημάνει ότι «η απουσία υπηρεσιών διερμηνείας αποτελεί έμμεση παραβίαση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των αιτούντων άσυλο και ότι η απουσία αυτής της υπηρεσίας αποτελεί μεγάλο πρόβλημα και για τις διαδικασίες ασύλου και για την καθημερινότητα των ωφελούμενων εντός των δομών» (ΕΕΣΘΔ, Πρακτικό 8ης Συνεδρίασης, 12-01-2024).
Οι προτεινόμενες παρεμβάσεις στο άρθρο 74 Ν 4939/2022 (Α΄ 111) πρέπει, επομένως, να διαγραφούν, καθ’ ό μέρος προβλέπουν τη δυνατότητα χρήσης «λογισμικών αυτοματοποιημένης μετάφρασης και υποτιτλισμού ηχητικών δεδομένων μέσω πληροφοριακών συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης», κατά τρόπο που εισάγει ανεπίτρεπτη υποκατάσταση των πιστοποιημένων υπηρεσιών διερμηνείας που παρέχονται από φυσικά πρόσωπα (διερμηνείς) στη διαδικασία ασύλου.
Στην παρ. 3 προστίθεται νέο τέταρτο εδάφιο “Για την ενίσχυση και υποστήριξη των παρεχόμενων υπηρεσιών διερμηνείας, οι αρχές παραλαβής και εξέτασης δύνανται να κάνουν χρήση λογισμικών αυτοματοποιημένης μετάφρασης και υποτιτλισμού ηχητικών δεδομένων μέσω πληροφοριακών συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης.”
Το ως άνω εδάφιο παραβιάζει το συνταγματικό δικαίωμα ακρόασης του αιτούντος, καθότι ο διερμηνέας κατά τη διάρκεια της συνέντευξης ασύλου λειτουργεί παράλληλα ως διαπολιτισμικός μεσολαβητής, κάτι που θα ελλείπει αν η διερμηνεία γίνεται μόνο μέσω τεχνητής νοημοσύνης. Σε κάθε περίπτωση ειδικές διαδικαστικές εγγυήσεις πρέπει να υπάρχουν για τις συνεντεύξεις ανήλικων.
Για την ενίσχυση και υποστήριξη των παρεχόμενων υπηρεσιών διερμηνείας, οι αρχές παραλαβής και εξέτασης δύνανται να κάνουν χρήση λογισμικών αυτοματοποιημένης μετάφρασης και υποτιτλισμού ηχητικών δεδομένων μέσω πληροφοριακών συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης.
Εκφράζουμε την ανησυχία μας σχετικά με την χρήση της τεχνητής νοημοσύνης για τη διενέργεια συνεντεύξεων, κατά την εξέταση αιτημάτων διεθνούς προστασίας, καθώς κρίνουμε ότι η αυτοπρόσωπη παρουσία διερμηνέα είναι αναγκαία για τη διασφάλιση την ορθής διεξαγωγής της συνέντευξής και την τήρηση των διαδικαστικών εγγυήσεων.
Παρότι τα εν λόγω εργαλεία μπορεί να υποστηρίξουν επικουρικά τη διαδικασία, δεν μπορούν να υποκαταστήσουν την αυτοπρόσωπη παρουσία εξειδικευμένου διερμηνέα, ιδίως κατά τη διεξαγωγή συνεντεύξεων, όπου η ακρίβεια, η αποχρώσα σημασία των εκφράσεων και η διαπολιτισμική κατανόηση είναι καθοριστικές.
Η πλήρης ή μερική υποκατάσταση του διερμηνέα από τεχνητά μέσα εγκυμονεί κινδύνους παραβίασης των διαδικαστικών εγγυήσεων, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε παρανοήσεις ή εσφαλμένες αποδόσεις κρίσιμων δηλώσεων του αιτούντος. Αυτό υπονομεύει την αξιοπιστία της διαδικασίας ασύλου και το δικαίωμα του αιτούντος σε δίκαιη και αποτελεσματική ακρόαση.
Η αυτοματοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών αποτελεί μια αυξανόμενη τάση σε όλο τον κόσμο, ενώ έχει ευρέως αναγνωριστεί ότι οι ψηφιακές τεχνολογίες που καθοδηγούνται από την τεχνητή νοημοσύνη ενέχουν τον κίνδυνο διακρίσεων. H χρήση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης και δη σε υποθέσεις παιδιών ελλοχεύει ποικίλους κινδύνους και θα πρέπει να γίνεται με τις αυστηρότερες εγγυήσεις με γνώμονα πάντα την προστασία των προσωπικών δεδομένων και εν γένει της προσωπικότητας του παιδιού. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνεται στην αποθήκευση και την επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων καθώς και στις προυποθέσεις πρόσβασης σε αυτά, στην απαγόρευση επεξεργασίας και διαμοιρασμού σε τρίτους για εμπορικούς ή άλλους σκοπούς. Οι καινοτομίες στη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης δείχνουν ότι τα παιδιά που είναι ήδη ευάλωτα, όπως τα παιδιά εθνοτικών και φυλετικών μειονοτήτων, θα επηρεαστούν δυσανάλογα, καθώς όταν ένα εργαλείο τεχνητής νοημοσύνης εκπαιδεύεται με δεδομένα που έχουν συλλεχθεί ως αποτέλεσμα προηγούμενων μεροληπτικών κρατικών ενεργειών, το δυσανάλογο αποτέλεσμα πολλαπλασιάζεται. Η Πολιτική Καθοδήγηση της UNICEF για την Τεχνητή Νοημοσύνη και τα Παιδιά 2.0 τονίζει ότι τα προσωπικά δεδομένα των παιδιών πρέπει να αντιμετωπίζονται με το υψηλότερο επίπεδο προστασίας, ιδιαίτερα όταν γίνεται χρήση τεχνητής νοημοσύνης.( UNICEF, Policy guidance on AI for children 2.0, November 2021, http://www.unicef.org/globalinsight/media/2356/file/UNICEF-Global-Insight-policy-guidance-AI-children-2.0-2021.pdf και https://www.unicef.org/globalinsight/media/1166/file/UNICEF-Global-Insight-tools-to-operationalize-AI-policy-guidance-2020.pdf ) Επομένως είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί ότι η ανάπτυξη και η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης καθοδηγούνται από ηθικές αρχές και σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων του παιδιού, όπως αυτά κατοχυρώνονται από τη Σύμβαση. Αυτό περιλαμβάνει τη διασφάλιση ότι οι αλγόριθμοι είναι διαφανείς, υπόλογοι και ελαχιστοποιούν τις μεροληψίες, καθώς και ότι τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται για την εκπαίδευσή τους συλλέγονται και χρησιμοποιούνται με υπεύθυνο και ηθικό τρόπο.
Η δυνατότητα παροχής υπηρεσιών διερμηνείας με τη χρήση λογισμικών αυτοματοποιημένης μετάφρασης και υποτιτλισμού ηχητικών δεδομένων μέσω πληροφοριακών συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης θα πρέπει να συνοδεύεται από κατάλληλα εχέγγυα και σε κάθε περίπτωση να αποφεύγεται η εφαρμογή της σε ευάλωτους αιτούντες και συγκεκριμένα σε παιδιά. Ζητήματα που μπορεί να προκύψουν σχετικά με τη διασφάλιση της ακρίβειας ή της αξιοπιστίας της διερμηνείας ή της μετάφρασης, ειδικά σε περιπτώσεις όπου πρέπει να αποδοθεί μια σπάνια διάλεκτος, αλλά και σχετικά με την προστασία προσωπικών και δη δεδομένων ειδικών κατηγοριών (για παράδειγμα, εάν τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης ταυτόχρονα θα εκπαιδεύονται και θα βελτιώνονται χρησιμοποιώντας προσωπικά δεδομένα αιτούντων άσυλο κατά την εφαρμογή τους) δεν συνάδουν με τις διαδικαστικές εγγυήσεις που πρέπει να απολαμβάνουν οι ευάλωτοι αιτούντες εν γένει και με το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού.