Άρθρο 22 Ρύθμιση θεμάτων οικειοθελούς αναχώρησης
- Η προθεσμία της οικειοθελούς αναχώρησης αρχίζει από την επίδοση της σχετικής απόφασης. Οι επιδόσεις των αποφάσεων διακοπής εξέτασης της αίτησης διεθνούς προστασίας του άρθρου 86 του Κώδικα Νομοθεσίας για την υποδοχή, τη διεθνή προστασία πολιτών τρίτων χωρών και ανιθαγενών και την προσωρινή προστασία σε περίπτωση μαζικής εισροής εκτοπισθέντων αλλοδαπών (ν. 4939/2022, Α’ 111) και των τελεσίδικων αποφάσεων απόρριψης αιτήματος διεθνούς προστασίας διενεργούνται κατά τα προβλεπόμενα στο άρθρο 87 του ανωτέρω Κώδικα. Οι επιδόσεις των αποφάσεων απόρριψης αιτήματος χορήγησης ή ανανέωσης τίτλου διαμονής, καθώς και των αποφάσεων ανάκλησης ισχύοντος τίτλου διαμονής διενεργούνται σύμφωνα με την παρ. 3 του άρθρου 17 του Κώδικα Μετανάστευσης (ν. 5038/2023, Α’ 81). Ο πολίτης τρίτης χώρας οφείλει έως την καθοριζόμενη ημερομηνία να εγκαταλείψει τη χώρα, ενώ σε αντίθετη περίπτωση τίθεται υπό κράτηση για διεκπεραίωση της διαδικασίας απομάκρυνσης.
- Παράταση της προθεσμίας οικειοθελούς αναχώρησης, σύμφωνα με την παρ. 2 του άρθρου 8 χορηγείται κατόπιν αίτησης του πολίτη τρίτης χώρας, η οποία υποβάλλεται εντός τριών (3) ημερών από την ημερομηνία επίδοσης της απόφασης επιστροφής και εξετάζεται κατά προτεραιότητα εντός τεσσάρων (4) ημερών από την υποβολή της. Η υποβολή αίτησης παράτασης αναστέλλει την προθεσμία οικειοθελούς αναχώρησης. Σε περίπτωση μη απάντησης της αρμόδιας υπηρεσίας εντός της ανωτέρω προθεσμίας, τεκμαίρεται η σιωπηρή απόρριψη της αίτησης παράτασης της προθεσμίας οικειοθελούς αναχώρησης.
- Κατά τη διάρκεια της προθεσμίας οικειοθελούς αναχώρησης ο πολίτης τρίτης χώρας δεν έχει δικαίωμα πρόσβασης σε προγράμματα κοινωνικής ένταξης και το ως άνω χρονικό διάστημα διαμονής του στη χώρα δεν συνυπολογίζεται για την απόκτηση ελληνικής ιθαγένειας, σύμφωνα με τον Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας (ν. 3284/2004, Α’ 217).
- Στις αποφάσεις επιστροφής με τις οποίες χορηγείται προθεσμία οικειοθελούς αναχώρησης αναγράφεται υποχρεωτικά η διεύθυνση κατοικίας του πολίτη τρίτης χώρας, όπως δηλώνεται υπεύθυνα από τον τελευταίο. Κατά τη διάρκεια της προθεσμίας οικειοθελούς αναχώρησης, ο πολίτης τρίτης χώρας οφείλει να γνωστοποιεί στην υπηρεσία, που εξέδωσε την πράξη, κάθε μεταβολή της διεύθυνσής του. Παράβαση των υποχρεώσεων της παρούσας λογίζεται ως πλήρωση των λόγων των υποπερ. ζι) και ζκ) της περ. ζ) της παρ. 1 του άρθρου 4 που τεκμηριώνουν κίνδυνο διαφυγής. Η ακρίβεια των στοιχείων διαμονής επιβεβαιώνεται με την εξέταση του σχετικού μισθωτηρίου ή άλλων εγγράφων, ή, εφόσον πρόκειται για πρόσωπο που διαμένει σε Περιφερειακή Υπηρεσία της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης της παρ. 4 του άρθρου 8 του ν. 4375/2016 (Α’ 51) από τον Διοικητή αυτής, ο οποίος εκδίδει με ευθύνη του σχετική βεβαίωση.
- Αρμόδια για την επιβεβαίωση της οικειοθελούς αναχώρησης είναι η αρχή που εξέδωσε την απόφαση επιστροφής. Προς τούτο, η αρχή αυτή μπορεί να συνεργάζεται με τις αστυνομικές ή δημοτικές αρχές του τόπου κατοικίας ή διαμονής του αλλοδαπού, καθώς και κάθε άλλη αρχή ή φορέα που δύναται να παράσχει σχετική πληροφόρηση, όπως οι προξενικές και διπλωματικές αρχές, οι αστυνομικές αρχές των αεροδρομίων, τα φυσικά και νομικά πρόσωπα που αναπτύσσουν οικονομική δραστηριότητα στον τομέα της μεταφοράς προσώπων, οι διεθνείς οργανισμοί και μη κυβερνητικές οργανώσεις που αναπτύσσουν δράση στον τομέα της μετανάστευσης και οι αστυνομικοί σύνδεσμοι.
- Οι αρμόδιες αρχές, στο πλαίσιο της ευρύτερης προγραμματικής συνεργασίας τους με τους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης πρώτου βαθμού, μπορούν να αναθέτουν στις οικείες αρχές της Δημοτικής Αστυνομίας την αρμοδιότητα επίδοσης των ανωτέρω διοικητικών πράξεων στους ενδιαφερόμενους πολίτες τρίτης χώρας.
Πλοήγηση στη Διαβούλευση
- Άρθρο 22 Ρύθμιση θεμάτων οικειοθελούς αναχώρησης
Άρθρο 22(1): Αυτοματική κράτηση σε περίπτωση μη αναχώρησης
Η προτεινόμενη διάταξη – η οποία αναφέρει ότι «ο πολίτης τρίτης χώρας οφείλει έως την καθοριζόμενη ημερομηνία να εγκαταλείψει τη χώρα, ενώ σε αντίθετη περίπτωση τίθεται υπό κράτηση για διεκπεραίωση της διαδικασίας απομάκρυνσης» – δεν ανταποκρίνεται στις εγγυήσεις που απαιτεί το άρθρο 15 της Οδηγίας Επιστροφής του 2008.
Η κράτηση δεν μπορεί να επιβάλλεται αυτόματα σε περίπτωση μη αναχώρησης. Το δίκαιο της ΕΕ απαιτεί ατομική αξιολόγηση της αναλογικότητας, της ύπαρξης κινδύνου διαφυγής και της αναποτελεσματικότητας λιγότερο περιοριστικών μέτρων. Το Δικαστήριο της ΕΕ στην υπόθεση El Dridi (C-61/11 PPU, σκ. 39) επιβεβαίωσε ότι η κράτηση πρέπει να αποτελεί έσχατο μέτρο και να μην επιβάλλεται συστηματικά.
Για την εναρμόνιση της διάταξης με το δίκαιο της ΕΕ, συνιστούμε η τελευταία πρόταση να αναδιατυπωθεί ως εξής:
«Ο υπήκοος τρίτης χώρας οφείλει να εγκαταλείψει τη χώρα μέχρι την ορισθείσα ημερομηνία· σε διαφορετική περίπτωση κινείται η διαδικασία απομάκρυνσης σύμφωνα με το άρθρο 9 του παρόντος νόμου.»
Άρθρο 22(2): Σιωπηρή απόρριψη αιτημάτων παράτασης της προθεσμίας οικειοθελούς αναχώρησης
Η πρόβλεψη ότι τα αιτήματα για παράταση της περιόδου εθελοντικής αναχώρησης θεωρούνται σιωπηρά απορριφθέντα αν δεν δοθεί απάντηση μέχρι την καθορισμένη προθεσμία υπονομεύει το δικαίωμα στην καλή διοίκηση, όπως αυτό κατοχυρώνεται στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει την υποχρέωση της διοίκησης να αιτιολογεί τις αποφάσεις της.
Μια τέτοια πρακτική αποδυναμώνει τις δικονομικές εγγυήσεις και πλήττει το δικαίωμα του προσώπου σε μια δίκαιη και διαφανή διαδικασία.
Ως εκ τούτου, συνιστούμε τη διαγραφή της τελευταίας πρότασης του άρθρου 22(2), προκειμένου να διασφαλιστούν τα θεμελιώδη δικονομικά δικαιώματα.
Οι διατάξεις των παραγράφων 1 & 2 του εν λόγω άρθρου είναι εμφανώς τιμωρητικές. Δεδομένου ότι η προθεσμία οικειοθελούς αναχώρησης που έχει τεθεί με προηγούμενο άρθρο είναι υπερβολικά μικρή ώστε να οργανωθεί μια αξιοπρεπής αναχώρηση, ιδίως αν υπάρχει οικογένεια και παιδιά, το να τίθενται σε κράτηση όσοι δεν την τηρούν σημαίνει ότι πρόθεση του Υπουργείου & της Κυβέρνησης είναι να βάλει φυλακή όσους αλλοδαπούς δεν αποκτήσουν (ή χάσουν λόγω ανάκλησης) την άδεια διαμονής τους. Κατ’ αρχήν είναι ασύμμετρα βαρύ το μέτρο της φυλάκισης της παρ. 1, ιδίως όταν η απόρριψη δεν γίνεται λόγω σοβαρών λόγων δημόσιας τάξης (φόνος, εγκληματική οργάνωση, γενετήσια εγκλήματα). Κατά δεύτερον η προθεσμία υποβολής αίτησης οικειοθελούς αναχώρησης είναι υπερβολικά σύντομη : τρεις ημέρες δεν είναι αρκετές ώστε οι θιγόμενοι αλλοδαποί να αναζητήσουν νομική συνδρομή & να συγκεντρώσουν τα δικαιολογητικά που απαιτούνται για να υποστηρίξουν την αίτησή τους. Επιπλέον, οι τέσσερις μέρες που θέτει ο νόμος στη διοίκηση για να απαντήσει επί της αίτησης οικειοθελούς αναχώρησης είναι απαράδεκτο διάστημα. Το Υπουργείο γνωρίζει καλά ότι οι σοβαρά υποστελεχωμένες Διευθύνσεις Αλλοδαπών & Μετανάστευσης δεν υπάρχει περίπτωση να προλάβουν εντός 4 ημερών να αξιολογήσουν και να βγάλουν απόφαση επί της παράτασης της προθεσμίας. Με άλλα λόγια συνειδητά και εν ψυχρώ θέτει προθεσμίες τόσο στους αλλοδαπούς όσο και στη Διοίκηση οι οποίες είναι ανέφικτες (εν γνώσει του) με προφανή σκοπό είτε να μην υποβάλλονται αιτήσεις παράτασης προθεσμίας οικειοθελούς αναχώρησης είτε να απορρίπτονται σιωπηρά ανεξαρτήτως της βασιμότητάς τους. Σημειωτέον ότι βάσει της παρ. 1 του ίδιου άρθρου, η σιωπηρή απόρριψη οδηγεί εκ των πραγμάτων σε φυλάκιση.
Το δικαίωμα παράτασης της προθεσμίας οικειοθελούς αναχώρησης ακυρώνεται στην πράξη ,καθώς τίθεται σύντομη προθεσμία για την άσκησή του και επιπροσθέτως, τεκμαίρεται σιωπηρή άρνηση εντός τεσσάρων ημερών από την κατάθεση . Στην πράξη είναι αδύνατο να ανταποκριθούν οι ήδη επιφορτισμένες με τεράστιο όγκο εργασίας ΔΑΜ στην πρόβλεψη του νόμου
Η νομοθετική σύντμηση των ανωτέρω χρονικών ορίων περιορίζει τη δυνατότητα οργάνωσης μιας ασφαλούς και αξιοπρεπούς αναχώρησης. Οι τροποποιήσεις αυτές θίγουν ιδίως πρόσωπα που αντιμετωπίζουν καταστάσεις ευαλωτότητας, καθώς και όσους χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να εξασφαλίσουν αναγκαία έγγραφα ή να προβούν σε άλλες κρίσιμες ενέργειες πριν την επιστροφή.
Επιπλέον, η σύντομη προθεσμία οικειοθελούς αποχώρησης υπονομεύει ουσιαστικά τη δυνατότητα προσφυγής κατά της απόφασης επιστροφής ή υποβολής αιτήματος για αναστολή εκτέλεσης, καθώς σε πολλές περιπτώσεις οι διαδικασίες πρόσβασης σε νομική συνδρομή είναι ήδη χρονοβόρες και δυσχερείς.
Η ρύθμιση που προβλέπει ότι το αίτημα παράτασης πρέπει να υποβάλλεται εντός τριών (3) ημερών από την επίδοση της απόφασης, ενώ η διοίκηση οφείλει να απαντήσει εντός τεσσάρων (4) ημερών, με τεκμαιρόμενη απόρριψη σε περίπτωση σιωπής, δημιουργεί κίνδυνο μαζικών απορρίψεων χωρίς ουσιαστική εξέταση. Ο τόσο σύντομος χρόνος ανταπόκρισης, χωρίς πρόβλεψη για αναστολή της διαδικασίας καθόσον εκκρεμεί η αίτηση, αναιρεί στην πράξη τη δυνατότητα εξατομικευμένης κρίσης.
Στις αποφάσεις επιστροφής με τις οποίες χορηγείται προθεσμία οικειοθελούς αναχώρησης αναγράφεται υποχρεωτικά η διεύθυνση κατοικίας του πολίτη τρίτης χώρας, όπως δηλώνεται υπεύθυνα από τον τελευταίο.
έχει παρατηρηθεί ότι σε πολλές περιπτώσεις αλλάζουν διεύθυνση χωρίς να ενημερώνουν. Σε αυτή την περίπτωση τι γίνεται ;
[παρ. 5]
Προτείνω την προσθήκη αναφοράς και σε ευρωπαϊκούς οργανισμούς που δύνανται να παρέχουν σχετική πληροφόρηση (π.χ. FRONTEX).
Επίσης, προτείνω την επιβεβαίωση οικειοθελούς αναχώρησης να συνιστά υποχρέωση και του πολίτη τρίτης χώρας, με σχετική δήλωση στις ελληνικές συνοριακές αρχές ή/και στις ελληνικές προξενικές αρχές της χώρας επιστροφής.
[παρ. 6]
Σημειώνεται ότι καθώς η επίδοση αποφάσεων διακοπής εξέτασης αίτησης διεθνούς προστασία και των τελεσίδικων αποφάσεων απόρριψης αιτήματος διεθνούς προστασίας διενεργούνται κατά τα ειδικότερα προβλεπόμενα στο άρθρο 87 του ν. 4939/2022, και καθώς ανακύπτει ειδική αρμοδιότητα της αρμόδιας Αρχής Παραλαβής (βλ. ενδεικτικά παρ. 7 του εν λόγω άρθρου), ενδεχομένως να ήταν σκόπιμη η εξαίρεσή τους από την μεταβίβαση της σχετικής αρμοδιότητας στις οικίες αρχές της Δημοτικής Αστυνομίας.